«Την πρώτη φορά που θυμάμαι κάποιος να σχολιάζει την εικόνα του σώματός μου, ήμουν μόλις 5 ετών. Για κάποιον λόγο, θεωρείται ακόμα αποδεκτό στην κοινωνία μας να σχολιάζουμε το βάρος, την εικόνα, τις διατροφικές συνήθειες των άλλων, και ειδικά των παιδιών. Τώρα, που είμαι ενήλικη, ακόμα νιώθω ντροπή σε πολλές περιστάσεις. Όταν πηγαίνω σε μία κοινωνική εκδήλωση, φοβάμαι ότι θα με κοροϊδέψουν, ντρέπομαι να φάω όταν βρίσκομαι έξω με παρέα, γιατί σκέφτομαι ότι θα με σχολιάσουν ή ότι κάποιος καλοθελητής συγγενής θα μου πει πάλι ότι, αν και είμαι όμορφη, καλό θα ήταν να προσέξω τη διατροφή μου. Ένας αγώνας χωρίς τέλος, μία απειλή που μέσω της ψυχοθεραπείας αντιλαμβάνομαι μέρα με τη μέρα ότι όχι απλώς δεν με έχει βοηθήσει, αλλά έχει συντελέσει στο να έχω μία διαταραγμένη σχέση με το φαγητό αλλά κυρίως, μία σχέση μίσους με το σώμα μου». (Ελένη, 36 ετών)

Στον ψυχολόγο ολοταχώς

Στο γραφείο του ψυχολόγου έρχονται συχνά άνθρωποι των οποίων το αίτημα είναι να αδυνατίσουν, να σταματήσουν «να τρώνε», να αποκτήσουν μία υγιή σχέση με το σώμα τους. Γυναίκες που παλεύουν χρόνια με δίαιτες, που πεινούν, που ντρέπονται, που βασανίζονται από το σώμα που αντιλαμβάνονται ως δύσμορφο… Έρχονται, όμως, και γονείς για να πάρουν καθοδήγηση για το «πρόβλημα» τους, που είναι το «βάρος», το «πάχος» του παιδιού τους. Η πρόθεσή μου στο παρόν άρθρο δεν είναι η δαιμονοποίηση των γονέων, των συγγενών ή του σχολείου. Πολύ συχνά η πρόθεσή τους είναι καλή, βασίζεται όμως σε μία κοινωνική νόρμα που θεωρεί πως μόνο το λεπτό σώμα είναι υγιές, όμορφο, αποδεκτό και πως η «λεπτότητα» εγγυάται την επιτυχία και την ευτυχία. Συχνά οι γονείς, είτε γιατί οι ίδιοι έχουν κακή σχέση με το σώμα τους είτε γιατί πραγματικά ανησυχούν για τα παιδιά τους, είναι οι πρώτοι που καθρεφτίζουν στο παιδί ότι έχει ένα πρόβλημα και του μαθαίνουν ότι κάποιες τροφές είναι απαγορευμένες, ότι κάποια ρούχα καλύτερα να μην τα φοράει, γιατί τονίζουν «το πρόβλημα», ενώ μπαίνουν σε μία διαδικασία συνεχούς ελέγχου της ποσότητας και του είδους του φαγητού που καταναλώνει το παιδί τους.

Αυτό που είμαι δεν είναι εντάξει

Παρακολουθώντας τα μηνύματα που εκπέμπει η κοινωνία, μέσα από την αποθέωση του αδύνατου σώματος ή τη χλεύη για το πάχος, αντιλαμβάνεται κανείς την έντασή τους και την επίδραση που αυτά έχουν στα παιδιά. Παιδιά που βρίσκονται στην ανάπτυξη και που η ενέργεια τους θα έπρεπε να είναι στραμμένη στο να παίξουν, να μάθουν, να διασκεδάσουν, να χτίσουν την προσωπικότητά τους και να ερωτευτούν, αρχίζουν να βιώνουν από πολύ νωρίς την απόρριψη που προκύπτει από το γεγονός ότι το σώμα τους δεν είναι «αρκετά λεπτό» ώστε να είναι αποδεκτό. Συχνά, ως ενήλικοι πλέον, κοιτούν τις φωτογραφίες τους από εκείνη την εποχή που όλοι τα φώναζαν και ένοιωθαν και τα ίδια «χοντρά» και βλέπουν ότι ‒στις περισσότερες περιπτώσεις‒ δεν ήταν παιδιά με νοσογόνο παχυσαρκία, αλλά παιδιά κάπως πιο εύσωμα από τους συνομήλικους τους. Όμως, αυτήν την απόρριψη τη βίωσαν και τη βιώνουν ως μία καθολική απόρριψη της ύπαρξής τους. Το μήνυμα που παίρνουν είναι: «Κάτι δεν πάει καλά με εμένα, αυτό που είμαι δεν είναι εντάξει. Χρειάζεται να είμαι αδύνατος/αδύνατη για να με αγαπούν, για να με αποδέχονται, για να με καμαρώνουν, για να μην ντρέπονται για μένα… Θα αξίζω την καλή συμπεριφορά των άλλων όταν θα είμαι λεπτός/λεπτή».

Σχόλια παντού

Στο σχολείο, τα παιδιά, έχοντας μεγαλώσει σε σπίτια που επίσης σχολιάζεται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο η εικόνα και το σχήμα του σώματος, θα απομονώσουν, θα κοροϊδέψουν και συχνά θα χρησιμοποιήσουν πολύ ευφάνταστους τρόπους για να ντροπιάσουν τα παχουλά παιδιά. Υπάρχουν περιπτώσεις που ‒άθελά τους‒ οι γονείς δίνουν τρομερή έμφαση στο πόσο όμορφη, αδύνατη και καλή στα αθλήματα είναι η κόρη τους κι έτσι τη μαθαίνουν ότι γι’ αυτό αξίζει την αγάπη τους. Μπορεί, επίσης, να σχολιάζουν άλλους ανθρώπους για την εικόνα του σώματός τους ‒όπως για παράδειγμα γίνεται όταν μία διάσημη γυναίκα παίρνει κάποια κιλά‒ και έτσι τα παιδιά μαθαίνουν ότι είναι εντάξει να σχολιάζουμε και να κρίνουμε τα σώματα των άλλων.

Το βασικότερο, όμως, είναι ότι τα παιδιά μαθαίνουν και από το πώς οι ίδιοι νιώθουμε, συμπεριφερόμαστε και αναφερόμαστε στο σώμα μας. Όταν βλέπουν μία μητέρα που δεν αγαπάει το σώμα της, που συνέχεια βρίσκεται σε δίαιτες και πεινάει, που μιλάει πρώτη από όλους η ίδια άσχημα για το σώμα της και ντρέπεται γι’ αυτό, είναι πολύ πιθανό να κρίνουν και τα ίδια τον εαυτό τους με αυτά τα κριτήρια και με τόση αυστηρότητα. Πολύ συχνά, αντιμετωπίζοντας ως επαγγελματίες διατροφικές διαταραχές, εξερευνούμε τη σχέση που είχε η μητέρα τής ασθενούς με το σώμα της και πώς αυτή επηρέασε την εικόνα σώματος της κόρης της ή πώς χρησιμοποιήθηκε το σώμα της κόρης σαν ένα οικογενειακό «πρόβλημα», που ένωσε την υπόλοιπη οικογένεια απέναντι στο παιδί.

Η υγιής αντιμετώπιση του σώματος

• Ένα παιδί στο οποίο επιτρέπουμε να διαλέξει το φαγητό του και στο οποίο προσφέρουμε σταθερά υγιεινές επιλογές δεν θα φοβάται το φαγητό και δεν θα τρώει κρυφά ούτε θα αισθάνεται ενοχές για το τι έφαγε.
• Ένα παιδί στο οποίο μαθαίνουμε να τρώει όσο θέλει για να χορτάσει (ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο) θα μάθει να ακούει το σώμα του, να τρώει «ενσυνείδητα» και να ευχαριστιέται το φαγητό του.
• Ένα παιδί στο οποίο επιτρέπουμε να διαλέγει τα ρούχα του με βάση το γούστο του και όχι με βάση τον σωματότυπό του θα αισθάνεται πως έχει το δικαίωμα να κάνει τις επιλογές που το ίδιο θέλει.
• Ένα παιδί στο οποίο δίνουμε ανατροφοδότηση όχι μόνο για την εμφάνισή του αλλά ΚΥΡΙΩΣ για το ποιος άνθρωπος είναι, για τις συμπεριφορές του, για τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του και στο οποίο δείχνουμε πως το αγαπάμε ΟΠΩΣ είναι, θα είναι ένα παιδί με αυτοπεποίθηση.
• Ένα παιδί στο σχολείο του οποίου διδάσκεται η αποδοχή στη διαφορετικότητα, και αυτό γίνεται πράξη από όλους, θα αισθάνεται ασφαλές και θα μπορεί να κοινωνικοποιηθεί πιο εύκολα.
• Ένα παιδί στο οποίο δίνουμε την ευκαιρία να αξιοποιήσει τις δυνατότητες και τα ταλέντα του, χωρίς να του τονίζουμε ότι η εικόνα του μπορεί να σταθεί εμπόδιο στα όνειρά του, δεν θα νιώθει ότι κάτι το σταματάει πριν ακόμα ξεκινήσει να πραγματοποιεί τους στόχους του.

Κοιτώντας κατάματα τις προκαταλήψεις

Το να ντροπιάζεται και να περιορίζεται ένα παιδί λόγω του βάρους ή εν γένει της εικόνας του σώματός του στην εποχή μας θα έπρεπε να έχει σταματήσει εδώ και καιρό. Για να σταματήσει, όμως, χρειάζεται εμείς, οι ενήλικοι, να ανοίξουμε τη συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα, να ενημερωθούμε και να δούμε κατάματα τις προκαταλήψεις μας. Να έρθουμε σε επαφή με το πόσο η εμμονή του δυτικού κόσμου με το λεπτό σώμα, το μέγεθος των διαθέσιμων ρούχων, τα πρότυπα, τα «αθώα» αστεία και πειράγματα και η κουλτούρα της δίαιτας δημιουργούν τελικά έναν εχθρικό κόσμο προς αυτά τα πιο εύσωμα παιδιά ‒και όχι μόνο προς αυτά. Έναν κόσμο που προωθεί την επιθετικότητα προς τους υπέρβαρους και δημιουργεί «καλούπια», στα οποία χρειάζεται να χωρέσουμε για να είμαστε αποδεκτοί, αγαπητοί, ποθητοί και ευτυχισμένοι.

Υπάρχει ένα διεθνές πλέον κίνημα αποδοχής του σώματος και ενημέρωσης γύρω από την ντροπή που προκαλεί η κοινωνία στα υπέρβαρα μέλη της (body/fat shaming), καθώς και των διαφόρων τρόπων με τους οποίους παραβιάζονται τα δικαιώματά τους. Σε ορισμένες χώρες –όχι φυσικά δυτικές– δεν καταγράφονται περιστατικά διατροφικών διαταραχών και οι άνθρωποι με κάποια παραπάνω κιλά θεωρούνται εξίσου ή και πιο ελκυστικοί από τους λεπτούς. Το να αλλάξει μία κοινωνία την κουλτούρα και τη συμπεριφορά της γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα δεν είναι κάτι που επιτυγχάνεται από τη μία μέρα στην άλλη, είναι μία χρονοβόρα διαδικασία. Πάνω σε αυτή τη διαδικασία χρειάζεται να σκεφτούμε: Πώς θα προετοιμάσουμε τις επόμενες γενιές ώστε να είναι περισσότερο συμπεριληπτικές και να μη δημιουργούν περιθωριοποιημένες ομάδες ατόμων, που συχνά φέρουν τραύματα σε όλη τους τη ζωή. Ας αφήσουμε, λοιπόν, τα παιδιά να είναι παιδιά και ας πάρουμε από πάνω τους την υποχρέωση να «χωρέσουν» στα δικά μας καλούπια.

Η Κατερίνα Καρασάββα είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια. Θα τη βρείτε στο endiafero@gmail.com και στο 6977741416.