Γεννιόμαστε, και από την πρώτη κιόλας στιγμή βρισκόμαστε σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας. Όταν αναπτύξουμε τον λόγο, αρχίζουμε να αποκτάμε κοινωνικές γνώσεις, πληροφορίες που αφορούν την κουλτούρα, τον πολιτισμό και τον κόσμο που μας περιβάλλει. Όλες αυτές οι προσλαμβάνουσες δημιουργούν τον καμβά της προσωπικότητας μας και εσωτερικεύονται ως αξίες ζωής που τελικά διαμορφώνουν την ταυτότητα μας. Ο καθένας έχει διαφορετικές αξίες που, όχι μόνο μας καθοδηγούν, αλλά παράλληλα λειτουργούν ως έμπνευση και κίνητρο για προσωπική ανάπτυξη.
Η οικογένεια και το σχολείο: φορείς παιδείας
Στο πλαίσιο της οικογένειας, όταν μιλάμε για παιδεία αναφερόμαστε στις αξίες που ως γονείς ελπίζουμε να καλλιεργήσουμε στα παιδιά μας, θέλοντας να πατήσουν λίγο πολύ στα δικά μας βήματα, αλλά και να μας ξεπεράσουν. Για να μας ξεπεράσουν, όμως, χρειάζεται μια απαραίτητη συνθήκη που αποτελεί και μια βασική αξία, η ελευθερία. Με βάση το δικό μας αξιακό σύστημα, τι είναι αυτό που θεωρούμε απαραίτητο για την κοινωνική αλλά και ατομική μας ισορροπία, ποιες οι αρχές που μας διέπουν ως οντότητες; Τι θέλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας;
Πολλοί αναπαριστούν το αξιακό σύστημα με ένα δέντρο. Ο καθένας από εμάς βάζει στη θέση του κορμού και της ρίζας τις αξίες που θεωρεί βασικές για τη ζωή του. Ποια αξία θα βάζατε ως κορμό στο δέντρο αυτό; Ποια αξία θα έτρεφε τις ρίζες του δέντρου σας; Και ποιες θα πρασίνιζαν με φύλλα το δέντρο αυτό;
Πώς οι γονείς καλλιεργούμε στα παιδιά μας τις αξίες
- Τους δείχνουμε τα βήματα. Για τα παιδιά μας είμαστε μοντέλα συμπεριφοράς, μαθαίνουν μέσα από το δικό μας παράδειγμα. Όταν σεβόμαστε τον συνάνθρωπο μας, όταν μας βλέπουν να τηρούμε τους κανόνες κοινής ησυχίας θα κάνουν το ίδιο. Αν μας δουν να παραχωρούμε την θέση μας ευγενικά σε κάποιον ηλικιωμένο, όταν μετά τη βόλτα στο βουνό αφήνουμε το περιβάλλον καθαρό, άμα προσέχουμε τον εαυτό μας και το σώμα μας, όταν είμαστε ειλικρινείς με τους φίλους μας, τότε θα κάνουν το ίδιο – και μάλιστα καλύτερα από εμάς!
- Επικοινωνούμε τις σκέψεις μας, προάγουμε τον διάλογο. Όταν ένα παιδί ρωτά «γιατί», η απάντηση «γιατί έτσι» δεν του αρέσει (ούτε και σε εμάς, άλλωστε). Προσπαθούμε να ανοίξουμε το θέμα, να διερευνήσουμε μαζί με το παιδί, να μιλήσουμε στη γλώσσα που αντιλαμβάνεται ανάλογα με το αναπτυξιακό του στάδιο. Το παιχνίδι και η διάδραση μέσα από αυτό, οι ρόλοι που μπορούμε να υποδυθούμε, η ανάγνωση ενός παραμυθιού που πραγματεύεται ακόμα και σοβαρά ή δύσκολα θέματα μπορούν να λειτουργήσουν ως εφαλτήριο για έναν διάλογο που έμμεσα περνά το μήνυμα στο παιδί ότι μπορεί με ελευθερία και σεβασμό να βρίσκεται σε μια κοινωνία με τους γονείς του και στη συνέχεια στην κοινωνία του σχολείου.
- Επαφή με τον εαυτό και τα συναισθήματα μας. Η έκφραση των συναισθημάτων μάς βοηθά να έχουμε έναν καθαρό και τίμιο διάλογο με τον εαυτό μας δυναμώνοντας την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης. Η υγιής σχέση μαζί του είναι και η βάση των σχέσεων μας με τους άλλους. Καλλιεργούμε την ενσυναίσθηση όταν πρώτα έχουμε αντιληφθεί, ονομάσει και αποδεχτεί τα δικά μας (ακόμα και τα πιο αρνητικά) συναισθήματα. Αν θέλουμε τα παιδιά μας να δημιουργήσουν σχέσεις ασφαλείς και σταθερές, καλλιεργούμε την αποδοχή των συναισθημάτων τους μέσα από την ενεργητική ακρόαση.
Ο ρόλος του σχολείου
- Ο εκπαιδευτικός. Στο σχολικό πλαίσιο, ο εκπαιδευτικός τόσο μέσα από τον τρόπο που σχετίζεται και διαδρά με τους μαθητές όσο και μέσα από το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιεί ή επιλέγει να ενσωματώσει στο μάθημα του προάγει βιωματικά τις αξίες της ζωής.
- Οι τέχνες. Σε συνδυασμό με τη μουσική, την κίνηση, τα εικαστικά, τη δραματοποίηση αλλά και πιο σύγχρονες μορφές τέχνης όπως το βίντεο, τα γκράφιτι και τα κολάζ οι μαθητές εμπλέκονται συνεργατικά με αποτέλεσμα να κινητοποιούνται θετικά και να ωριμάζουν. Παράλληλα, μέσα από την τέχνη τολμούν και εκφράζονται ελεύθερα, κάτι που ενισχύει την αυτοπεποίθηση τους.
- Φιλαναγνωσία. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων, παραμυθιών, ιστορικών μυθιστορημάτων εξάπτει τη δημιουργική φαντασία ενώ παράλληλα προάγει με έμμεσο τρόπο την εκπαιδευτική διαδικασία. Η ταύτιση τους με τους ήρωες του βιβλίου συχνά βοηθά τα παιδιά να κάνουν την αυτοκριτική τους, να σκεφτούν την επίδραση των συμπεριφορών τους στο σπίτι ή στο σχολείο και με τον τρόπον αυτό να αναπτυχθούν συναισθηματικά.
- Ο μαθητής στην κοινωνία. Μια από τις σημαντικότερες αξίες που καλλιεργεί το σχολείο είναι η αξία του εθελοντισμού και της προσφοράς. Πρόκειται για μια εμπειρία που οι μαθητές πρέπει να βιώσουν για να αντιληφθούν τα οφέλη της τόσο στο κοινωνικό σύνολο όσο και στους ίδιους προσωπικά καθώς μέσα από τέτοιες δράσεις γεννιέται η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον και τονώνεται η πίστη τους για μια κοινωνία αξιών.
Η κ. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ – Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη.