Τι είναι χαρισματικότητα και ποιο ορίζεται ως χαρισματικό παιδί; Είναι αναγνωρίσιμο στο περιβάλλον του, οικογενειακό, σχολικό, κοινωνικό; Και εάν ναι, πώς μεταφράζεται αυτό για το ίδιο; Έχει ιδιαίτερες ανάγκες ένα χαρισματικό παιδί; Στα ερωτήματα αυτά μας δίνει τις απαντήσεις η κυρία Δανάη Δεληγεώργη, δημιουργός και επιστημονικά υπεύθυνη του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Χαρισματικότητας της ελληνικής MENSA, του διεθνούς μη κερδοσκοπικού οργανισμού για την στήριξη της ανθρώπινης ευφυΐας.

Με βάση τη δική σας εμπειρία στη ΜΕΝSA ποια είναι τα χαρακτηριστικά ή ο συνδυασμός των χαρακτηριστικών που απαντώνται συχνότερα σε ένα χαρισματικό παιδί;

Συχνά, η μεγαλύτερη παρανόηση σχετικά με τα χαρισματικά παιδιά είναι ότι αναμένεται από αυτά να έχουν υψηλές επιδόσεις και διακρίσεις καθώς και εξαιρετική συμπεριφορά εντός και εκτός τάξης. Το φαινόμενο αυτό, παραδόξως, με βάση την προσωπική μου εμπειρία των τελευταίων 10 χρόνων περίπου στον τομέα, στην πλειοψηφία των χαρισματικών παιδιών δεν παρατηρείται.

Η πιο σημαντική λέξη που πρέπει να είναι χαραγμένη στο μυαλό μας σχετικά με τη χαρισματικότητα, είναι η λέξη «δυναμικό» και όχι «καλή συμπεριφορά». Το δυναμικό υπάρχει, αλλά την έννοια και εικόνα του «καλού μαθητή»- όπως αυτή επικρατεί παραδοσιακά, δηλαδή βασισμένη στις υψηλές επιδόσεις και στην πειθαρχία στους κανόνες της τάξης – συχνά εργάζονται για να την ικανοποιήσουν περισσότερο σκληρά μαθητές οι οποίοι βρίσκονται στον τυπικό πληθυσμό παρά οι χαρισματικοί συμμαθητές τους.

Τα χαρακτηριστικά τα οποία συνήθως συναντώνται προσχολικά από τους κηδεμόνες και τους νηπιαγωγούς σ’ ένα χαρισματικό παιδί είναι το ασυνήθιστα ευρύ λεξιλόγιο, η χρήση σύνθετων προτάσεων και η κατανόηση μικρής διαφοράς λεκτικών εννοιών. Παρατηρείται επίσης μακρά διάρκεια προσοχής σε τομείς ενδιαφέροντος, πολύπλευρα ενδιαφέροντα και μεγάλη περιέργεια με ατελείωτες ερωτήσεις. Τα παιδιά συχνά πειραματίζονται με ιδέες και πράγματα, κάνοντας ασυνήθιστους συνδυασμούς και επιδεικνύουν ένταση συναισθημάτων και πράξεων. Η εκμάθηση βασικών δεξιοτήτων, όπως η ανάγνωση και η γραφή, γίνεται γρήγορα και συχνά με απαίτηση, χωρίς ιδιαίτερη εξάσκηση. Το χιούμορ τους είναι ιδιαίτερο και χρησιμοποιούν λογοπαίγνια ενώ διατηρούν δυνατή και μακρόχρονη μνήμη, με λεπτομέρειες, συναισθηματικά και γνωστικά. Τους αρέσει να οργανώνουν πράγματα αλλά και ανθρώπους με δικό τους τρόπο και προτιμούν περίπλοκα παιχνίδια ή να κάνουν τα απλά παιχνίδια περίπλοκα επινοώντας νέους κανόνες.

Υπάρχουν σημάδια που μπορούν ή και πρέπει να τα εντοπίζουν οι εκπαιδευτικοί;

Ναι. Οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι παραπέμπουν παιδιά για αξιολόγηση, συνήθως βλέπουν τα παιδιά να επεξεργάζονται και να διατηρούν μεγάλη ποσότητα πληροφοριών, κατανοώντας δεδομένα προχωρημένου επιπέδου για την ηλικία τους. Επίσης, σύνηθες είναι ότι αυτά τα παιδιά έχουν περιέργεια σε εύρος θεμάτων και έντονη στοχοπροσήλωση σε θέματα ενδιαφέροντος, τα οποία και μελετούν σε βάθος. Η γλωσσική τους ανάπτυξη και οι λεκτικές τους δεξιότητες είναι σε υψηλά επίπεδα και έχουν γρήγορη και ευέλικτη διαδικασία σκέψης. Παρουσιάζουν ικανότητα και επιθυμία δημιουργίας πρωτότυπων ιδεών, δυνατότητα εξεύρεσης λύσεων για προβλήματα οποιασδήποτε φύσης και αφαιρετική και στοχαστική σκέψη από μικρή ηλικία. Γνωστικά, χαρακτηριστικό των χαρισματικών παιδιών είναι η ταχύτατη απόκτηση γνώσης, η εφαρμογή αυτής, η μεταφορά της σε άλλα πεδία και ο συνδυασμός της με καινούριες γνώσεις σε νέες καταστάσεις.^. Τέλος, έντονη είναι η ανάγκη του χαρισματικού μαθητή για ελευθερία κινήσεων και εξατομίκευση στη μάθηση.

Το στερεότυπο θέλει το χαρισματικό παιδί να αποτελεί έναν εξαιρετικό μαθητή στο σχολείο. Συμβαίνει όμως πάντα αυτό;

Όχι. Όπως προανέφερα, ένα σημαντικό πράγμα που πρέπει να γνωρίζουμε για τα χαρισματικά παιδιά, ειδικά όταν πρόκειται για τη μαθητική εικόνα τους, είναι ότι πολλοί χαρισματικοί μαθητές δεν είναι η κορυφή της τάξης τους από άποψη επιδόσεων, συμπεριφοράς ή κοινωνικής απήχησης μεταξύ των συμμαθητών τους. Ενώ είναι πιθανό οι χαρισματικοί μαθητές να είναι πολύ επιδέξιοι, συχνά αποστασιοποιούνται από την εκπαιδευτική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα στην τάξη επειδή προτιμούν την αυτενέργεια στη μάθηση και την προσωπική εξερεύνηση στο θέμα ενδιαφέροντός τους.

Ποια είναι η συμπεριφορά ενός χαρισματικού παιδιού στο σχολείο;

Συχνά παρατηρούνται συμπεριφορές οι οποίες περιπλέκουν περισσότερο την κατάσταση στην τάξη όταν εκεί εκπαιδευτικά και κοινωνικοσυναισθηματικά δεν συναντώνται οι εξατομικευμένες ανάγκες του χαρισματικού μαθητή. Επικρατέστερα παρατηρούνται οι πιο κάτω:

• Πλήξη με εργασίες ρουτίνας.
• Αντίσταση στην αλλαγή από ενδιαφέροντα θέματα ή δραστηριότητες.
• Υπερβολική κριτική του εαυτού και των άλλων, δυσκολία διαχείρισης της αποτυχίας ή/και τελειομανεία.
• Διαφωνία με τους συμμαθητές, διαφωνία με τους εκπαιδευτικούς.
• Αστεία ή λογοπαίγνια τα οποία συχνά οι ενήλικες τα θεωρούν ακατάλληλα.
• Αντιδράσεις που θεωρούνται υπερβολικές σε σχέση με την αιτία που τις προκάλεσε.
• Αδιαφορία για τις λεπτομέρειες, ακαταστασία.
• Πείσμα, απόρριψη αρχών.
• Κυριαρχία ή απόσυρση από συνεργασίες με άλλους.
• Ιδιαίτερη ευαισθησία σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα, όπως φώτα ή θορύβους.

Οι χαρισματικοί μαθητές τείνουν να πρεσβεύουν το «δουλεύω εξυπνότερα και με λιγότερο κόπο και όχι σκληρότερα, κοπιάζοντας». Η τάση αυτή των χαρισματικών παιδιών έτσι, όταν υπερέχουν σε κάτι που εμπνέει πραγματικά την έμφυτη περιέργειά τους, συχνά τα κάνει να νοιάζονται λιγότερο για το πώς θα μάθουν την ορθογραφία των λέξεων ή την όποια συγκεκριμένη διαδικασία εφαρμογής μαθηματικών κανόνων. Αυτό μπορεί να είναι απογοητευτικό για τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, αλλά ακόμη περισσότερο για το χαρισματικό παιδί το ίδιο, το οποίο αισθάνεται ότι συνεχώς απογοητεύει. Πρέπει λοιπόν, να θυμόμαστε πάντα ότι το μυαλό του χαρισματικού παιδιού είναι μοναδικό, όχι τεμπέλικο ή φυγόπονο όπως μπορεί να φαίνεται ή κάποιοι εκπαιδευτικοί μπορούν εύκολα να χαρακτηρίσουν.

Ποια είναι τελικά η εικόνα του χαρισματικού παιδιού στο σχολείο;

Η εικόνα του χαρισματικού παιδιού δεν είναι μία και δεν είναι δυνατόν να είναι μία, δεδομένου ότι και η εικόνα ενός παιδιού που ανήκει στον τυπικό πληθυσμό δεν είναι μία αντιστοίχως.

Έχουν ιδιαίτερες ανάγκες το χαρισματικό παιδί; Και πώς πρέπει να καλύπτονται αυτές;

Tο πιο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς χαρισματικών παιδιών είναι ότι ενώ τα χαρισματικά παιδιά είναι ικανά να «αποθηκεύουν» περισσότερες πληροφορίες και σε τυπικά ταχύτερο ρυθμό από ό, τι οι συνομήλικοί τους, κατάλληλο πρόγραμμα σπουδών για ένα χαρισματικό μαθητή δεν είναι αυτό που δίνει απλά περισσότερη δουλειά ή/και εμπλουτισμό ύλης. Στην πραγματικότητα, τις περισσότερες φορές, τα χαρισματικά παιδιά αποφεύγουν να συνεργαστούν σε κάτι που εκλαμβάνουν απλά ως υπερβολικό φόρτο εργασίας συγκριτικά με αυτόν των συνομηλίκων τους και πιθανότατα ενδόμυχα να αισθάνονται ακόμη και ότι τιμωρούνται εξαιτίας της χαρισματικότητάς τους.

Οι έρευνες δείχνουν και προτείνουν ότι τα χαρισματικά παιδιά χρειάζονται διαφοροποιημένη και κατάλληλη προσέγγιση και εργασία, η οποία θα τους δίνει αφενός την ευκαιρία να βρουν τα ενδιαφέροντά τους και τον προσωπικό τους τρόπο μάθησης και αφετέρου το χώρο και χρόνο για να εξερευνούν τα πεδία ενδιαφέροντός τους με εξατομικευμένα κίνητρα και όχι επειδή «αυτή είναι η ύλη και άρα αυτή πρέπει να μάθεις».

Με βάση τα παραπάνω, η φιλοσοφία του Προγράμματος Εκπαίδευσης Χαρισματικότητας της Ελληνικής MENSA έχει ως άξονες τη διαθεματική εκπαίδευση, τη σφαιρική προσέγγιση της γνώσης και την κοινωνική και συναισθηματική εκπαίδευση, εργαλεία δηλαδή απαραίτητα για τους χαρισματικούς μαθητές όλων των επιπέδων και ηλικιών. Αυτά είναι που βοηθούν τους μαθητές να χτίσουν, να διατηρήσουν, να εμπλουτίσουν και να επεκτείνουν την κριτική τους σκέψη καθώς επίσης και να επιτύχουν μια υγιή, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη μέσω της προσωπικής δημιουργίας. Η στοχοθεσία κάθε μαθήματος στο Πρόγραμμα Χαρισματικότητας είναι κάθε παιδί να εξελίσσει την ικανότητα της κριτικής του σκέψης, να μαθαίνει εξερευνώντας το περιβάλλον του, να εκπαιδεύεται κατάλληλα ώστε να ερευνά μεθοδικά και διεξοδικά τον εκάστοτε τομέα ενδιαφέροντός του και τέλος, να ενισχύσει το κίνητρό του για μάθηση και προσωπική εξέλιξη με το να ελέγχει και να διαχειρίζεται εποικοδομητικά τα συναισθήματά του και να σχηματίζει ομαδοσυνεργατικές σχέσεις εμπιστοσύνης με τους συμμαθητές και τους εκπαιδευτικούς του.

Από την πλευρά τους, οι γονείς τι πρέπει να πράξουν εάν έχουν σημάδια της χαρισματικότητας του παιδιού τους ή ενημερωθούν για αυτό από τους εκπαιδευτικούς;

Από την πλευρά τους οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν είναι μόνοι τους και αβοήθητοι όσον αφορά την κατάλληλη υποστήριξη για την προσέγγιση του παιδιού τους ενδοοικογενειακά και εκπαιδευτικά. Η Mensa, παγκόσμιος μη κερδοσκοπικός οργανισμός, στο πλαίσιο της εκπλήρωσης του πρωταρχικού σκοπού της για την αναγνώριση και στήριξη της ανθρώπινης ευφυΐας, έχει προχωρήσει στην υλοποίηση Εκπαιδευτικού Προγράμματος Χαρισματικότητας στο οποίο και είμαι Επιστημονικά Υπεύθυνη. Το Πρόγραμμα απευθύνεται σε χαρισματικά παιδιά ηλικιών 4 έως και 17 ετών.

Η αναγνώριση ενός παιδιού ως χαρισματικό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω αξιόπιστων tests που παρέχονται και αξιολογούνται αποκλειστικά και μόνο από επιστήμονες εξειδικευμένους σε ζητήματα χαρισματικότητας. Σε περίπτωση που επιθυμείτε αξιολόγηση του παιδιού σας, είτε σε περίπτωση που έχετε ήδη προβεί σε επίσημη αξιολόγηση του παιδιού σας και θα θέλατε να προχωρήσετε σε  συμμετοχή του παιδιού σας στο πρόγραμμα χαρισματικότητας ή σε συνεδρίες καθοδήγησης γονέων προκειμένου να ενημερωθείτε πιο συγκεκριμένα για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χαρισματικών παιδιών και τους τρόπους με τους οποίους εσείς μπορείτε να συμβάλλετε στην υγιή συναισθηματική τους ανάπτυξη,επικοινωνήσετε μαζί μας είτε στο e-mail: gifted@mensa.org.gr είτε τηλεφωνικά στο: 210 5239074 (Δευτέρα &Τετάρτη, ώρες 18:30-21:00μ.μ.) 

Η επιστημονικά υπεύθυνη του προγράμματος Χαρισματικότητας της ΜΕΝSA Δανάη Δεληγεώργη είναι απόφοιτος του Φ.Π.Ψ. του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Northeastern Illinois University στο Σικάγο των Ηνωμένων Πολιτειών στην εκπαίδευση και τις κοινωνικοσυναισθηματικές ανάγκες των χαρισματικών και ταλαντούχων παιδιών. Η Δανάη Δεληγεώργη είναι επίσης από το 2012 έως και σήμερα η συντάκτρια του Conceptual Foundation, του ενημερωτικού δελτίου (newsletter) της Αμερικάνικης Εθνικής Ένωσης για τα Χαρισματικά Παιδιά (National Association for the Gifted Children-NAGC). Το 2013 έλαβε την εκπαίδευσή της και πιστοποίηση ως σύμβουλος/συντονίστρια ομάδων γονέων χαρισματικών και ταλαντούχων ατόμων κατά τη διάρκεια του 16ου Ετήσιου Συνεδρίου πάνω στην εκπαίδευση χαρισματικών και ταλαντούχων ατόμων (New England) του οργανισμού SENG (Social and Emotional Needs of the Gifted). Από το 2015 ξεκίνησε τη συνεργασία της με την Ελληνική MENSA. Ανέλαβε τη δημιουργία και λειτουργία των Προγραμμάτων Εκπαίδευσής Χαρισματικότητας της ελληνικής Mensa, με έμφαση στην Κοινωνική και Συναισθηματική Εκπαίδευση (Social and Emotional Learning-SEL). Ως ψυχοπαιδαγωγός κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης δουλεύει σε συνεργασία με το υπόλοιπο εκπαιδευτικό προσωπικό, με σκοπό οι χαρισματικοί μαθητές με ασύγχρονη ανάπτυξη να αποκτήσουν θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, αυτενέργεια κι έτσι να αριστεύσουν και να πετύχουν.