Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, ανοιξιάτικη, ξεκινάει η προετοιμασία των νηπίων για την ομαλή μετάβαση στο δημοτικό σχολείο. Η μετάβαση αυτή προφανώς δεν αφήνει ανεπηρέαστη την οικογένεια, καθώς πρόκειται για μία μεγάλη αλλαγή στη ζωή του παιδιού –και κατ’ επέκταση και των φροντιστών του. Στα πρώτα σχολικά χρόνια, αυτά του προνήπιου και του νηπιαγωγείου, τα παιδιά αναπτύσσουν ικανότητες ιδιαίτερα σημαντικές, που συνδέονται στενά με τη μελλοντική σχολική τους πρόοδο. Το προνήπιο και το νηπιαγωγείο αποτελούν ιδιαίτερα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, τα οποία (πρέπει να) υποστηρίζουν απλόχερα τις διαφορετικές ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών τους, προετοιμάζοντας ταυτόχρονα τους μαθητές για τη φοίτηση στο δημοτικό σχολείο.

Η φοίτηση ενός παιδιού στο προνήπιο και στο νηπιαγωγείο αποτελεί ορόσημο στη ζωή του, καθώς καλείται να αποχωριστεί τη θαλπωρή του οικείου οικογενειακού περιβάλλοντος και να ενταχθεί σε μία νέα κοινωνική ομάδα. Μέσα σε αυτή τη νέα ομάδα θα κληθεί να κάνει τα πρώτα εκπαιδευτικά του βήματα. Το προνήπιο και –κυρίως– το νηπιαγωγείο εφοδιάζουν τους μικρούς μαθητές με ένα ευρύ φάσμα ικανοτήτων και δεξιοτήτων.

H μετάβαση ή αλλιώς το πέρασμα από μία γνωστή και οικία κατάστασή σε μία καινούργια συνοδεύεται από ανάμεικτα συναισθήματα, που οφείλονται στις σύνθετες διαδικασίες αλλαγών, σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Είναι πολύ σημαντικό η μετάβαση αυτή να γίνει με τρόπο που θα υποστηρίζει τον μαθητή να οικοδομήσει μία θετική στάση για το σχολείο και τη σχολική κοινότητα εν γένει. Η ομαλή μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό εξαρτάται κυρίως από τη συναισθηματική, την κοινωνική και τη γνωστική επάρκεια του παιδιού.

Η μετάβαση στο δημοτικό

Η μετάβαση πραγματοποιείται σε τέσσερις φάσεις: την προετοιμασία, τη μεταφορά, την επαγωγή και την ενσωμάτωση. Πιο αναλυτικά:

Η χρονική διάρκεια της κάθε φάσης δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Μάλιστα διαφέρει σημαντικά μεταξύ παιδιών της ίδιας ηλικίας. Οφείλουμε, λοιπόν, να σεβαστούμε τις ανάγκες του κάθε παιδιού και να ανταποκριθούμε αναλόγως, είτε είμαστε γονείς είτε εκπαιδευτικοί. Σε κάθε μεταβατική περίοδο των παιδιών, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι εκείνοι που αποτελούν τον πιο καθοριστικό παράγοντα στην αφομοίωση της αλλαγής. Φέτος, λόγω των συνθηκών της πανδημίας, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της χρονιάς έχει περάσει με τηλεκπαίδευση και τα παιδιά που φοιτούν στο νηπιαγωγείο έχουν μέχρι τώρα ελάχιστη φυσική επαφή με τους εκπαιδευτικούς  τους, η συμβολή των γονέων είναι περισσότερο καθοριστική από ποτέ.

Ο ρόλος των γονέων

Ως γονείς μπορούμε να υποστηρίξουμε το παιδί μας σε αυτή τη μετάβαση στο δημοτικό συζητώντας και εξηγώντας αναλυτικά την επερχόμενη αλλαγή. Επιπλέον, θα βοηθήσει πολύ να διαβάζουμε ιστορίες, να μιλάμε ή να παίζουμε παιχνίδια που να έχουν σχέση με τη συνύπαρξη (μοιράζομαι, περιμένω, μιλάω ευγενικά), αλλά και με τη μαθησιακή διαδικασία (οργανώνω, ολοκληρώνω κάτι που ανέλαβα, ακολουθώ οδηγίες, καθημερινό πρόγραμμα). Ο κύριος στόχος μας είναι να αισθανθεί το παιδί μας ασφαλές και έτοιμο για να κάνει το επόμενο βήμα.

Χρειάζεται να ακούσουμε όλες τις αγωνίες του παιδιού μας. Μπορεί να ανησυχεί για τα «δύσκολα μαθήματα», για τους φίλους, για τη συνύπαρξη με τα μεγαλύτερα παιδιά, αλλά και για τη σχέση με τον δάσκαλο ή τη δασκάλα που θα έχει. Είναι πολύ σημαντικό να το καθησυχάσουμε και να του δώσουμε να καταλάβει πως δεν είναι μόνο του σε αυτή την αλλαγή. Επίσης, χρειάζεται με κάθε αφορμή να του τονίζουμε πως του έχουμε εμπιστοσύνη και πως ξέρουμε ότι είναι ικανό να τα καταφέρει. Μπορούμε (μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν) να επισκεφτούμε αρκετές φορές το δημοτικό στο οποίο θα φοιτήσει, να του δώσουμε τον χρόνο να το παρατηρήσει (έστω και απ’ έξω, αν το υγειονομικό πρωτόκολλο δεν επιτρέπει ακόμα την επίσκεψη) και να το παροτρύνουμε να σκεφτεί τον εαυτό του μαθητή εκεί.

Αν το σχολείο έχει ιστοσελίδα, μπορούμε να τη μελετήσουμε παρέα. Μπορούμε, ακόμα, να αναζητήσουμε και να γνωρίσουμε άλλους μαθητές που φοιτούν στο συγκεκριμένο σχολείο π.χ. στο πάρκο ή στην πλατεία της γειτονιάς ή μέσω φίλων και γνωστών. Μια οικεία εικόνα στη φάση της προετοιμασίας θα βοηθήσει πολύ την επόμενη φάση, εκείνη της «μεταφοράς και επαγωγής». Τέλος, μπορούμε να αναζητήσουμε στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον μας ένα φετινό πρωτάκι και να επιδιώξουμε τα δυο παιδιά να περάσουν λίγο χρόνο μαζί· στη συνάντηση αυτή το μεγαλύτερο μπορεί να δείξει στο δικό μας παιδί τα βιβλία και τα τετράδια της τάξης του και να του αφηγηθεί πώς κύλησε για αυτό η (ομολογουμένως παράξενη φέτος) πρώτη δημοτικού. Το μοίρασμα των εμπειριών και η αλληλεπίδραση με ένα άλλο παιδί που έχει ήδη ολοκληρώσει με επιτυχία τη φάση της μετάβασης μπορεί να λειτουργήσει πολύ θετικά. 

Η μαθησιακή ετοιμότητα

Αναφέροντας τον όρο «σχολική ετοιμότητα» ή «μαθησιακή ετοιμότητα» περιγράφουμε τη διανοητική, συναισθηματική, κοινωνική και σωματική ικανότητα του παιδιού και τις δεξιότητες που έχει αναπτύξει. Με αυτά τα εφόδια μπορεί να επεξεργαστεί τα ερεθίσματα και να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον. Με λίγα λόγια αναφερόμαστε στη φάση της προετοιμασίας του παιδιού, μέσα από την οποία αποκτά ό,τι χρειάζεται για να μπορεί να εξελιχθεί μέσα στο καινούργιο σχολικό περιβάλλον.

• Στο νηπιαγωγείο εστιάζουμε στο επίπεδο ανάπτυξης των δεξιοτήτων: Λεπτή κινητικότητα, λεξιλόγιο, ικανότητα του νηπίου να ακολουθεί οδηγίες και να τηρεί ρουτίνες, ικανότητες στο παιχνίδι, μνήμη (βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη).
• Στο δημοτικό εστιάζουμε στις θεμελιώδεις ακαδημαϊκές ικανότητες: Στη φωνολογική ενημερότητα, στην ανάπτυξη του σημασιολογικού και του πραγματολογικού μέρους του λόγου, στην έκταση και στο βάθος των συντακτικών δομών, στην ανακλητική ικανότητα και σε όλες τις σχολικές δεξιότητες ανάγνωσης, ορθογραφίας και αρίθμησης.

Η σχολική ετοιμότητα ενός μαθητή διαμορφώνεται μέσα από επίσημες αλλά και ανεπίσημες εμπειρίες εκπαίδευσης. Εμείς, ως γονείς, στο σπίτι μπορούμε να εμπλέκουμε τα παιδιά μας, όποια κι αν είναι η ηλικία τους, σε καθημερινές δραστηριότητες που καλλιεργούν τη λογική σκέψη, εμπλουτίζουν της εμπειρίες, ασκούν τη λεπτή κινητικότητα (απαιτούν κινήσεις ακρίβειας), ασκούν δεξιότητες όρασης, ακοής, μνήμης, απαιτούν την ανάπτυξη του λόγου, την καλλιέργεια του λεξιλογίου και άλλα. Οι παραπάνω δεξιότητες συμβάλλουν καθοριστικά στη σχολική επιτυχία ενός μαθητή.

Πότε πρέπει να ανησυχήσω;

Αξίζει να κρατάμε στη σκέψη μας πως όλα τα παιδιά δεν αναπτύσσονται με τον ίδιο ρυθμό, συνεπώς και οι δεξιότητες τους δεν εξελίσσονται ακολουθώντας ένα συγκεκριμένο μοτίβο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ο κάθε μαθητής να προοδεύει σταδιακά, στον δικό του χρόνο, με τη δική του ταχύτητα. Παρόλα αυτά, μπορούμε να αναφέρουμε κάποιες χαρακτηριστικές ενδείξεις δυσκολιών, τις οποίες αν παρατηρήσουμε θα ήταν καλό να ζητήσουμε τη γνώμη ενός ειδικού παιδαγωγού, που θα τις διερευνήσει και θα απαντήσει σε όλες τις ανησυχίες σας και φυσικά θα υποστηρίξει κατάλληλα τον μαθητή, εφόσον χρειαστεί.

Οι πρώτες ενδείξεις των δυσκολιών:

• Δυσκολία στην οργάνωση και ταξινόμηση των πληροφοριών
• Δυσκολία στις αλληλουχίες (ονομασία ημερών, μηνών, εποχών κ.λπ.)
• Εύκολη κόπωση
• Δυσκολία στην ακολουθία σύνθετων οδηγιών (π.χ. «Κλείσε το βιβλίο σου, βάλ’ το μέσα στην τσάντα, βάλε παπούτσια και μπουφάν και περίμενέ με στην πόρτα»)
• Εύκολη αποδιοργάνωση–αδυναμία συγκέντρωσης (π.χ. Δεν ολοκληρώνει απλές εργασίες)
• Χαμηλή αυτοπεποίθηση σε ό,τι αφορά το σχολείο

Γίνεται, λοιπόν, εύκολα αντιληπτό πως όταν οι μικροί μαθητές, που ετοιμάζονται για το δημοτικό, υποστηριχθούν με τον κατάλληλο τρόπο από τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, τα αποτελέσματα μόνο θετικά μπορούν να είναι. Ο παιδικός εγκέφαλος έχει από τη φύση του απίθανες δυνατότητες. Οι όποιες δυσκολίες παρουσιάζει το παιδί (δεξιοτήτων, συναισθηματικές, γνωστικές) μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με έγκαιρη, στοχευμένη και επιστημονική παρέμβαση. Το απαραίτητο συστατικό της επιτυχίας είναι η υποστήριξη, η ενθάρρυνση και συνεργασία εκπαιδευτικού και γονέων. Καλή μετάβαση!

Η Μαρία Κοκκινιώτη είναι εκπαιδευτικός – ειδική παιδαγωγός. Θα τη βρείτε στο Mindset: Fulfill the Potential.  Υποστήριξη Μαθητών και Γονέων, www.mindset.edu.gr