Η καινούργια τάξη σηματοδοτεί ένα «μεγάλωμα». Κάθε χρονιά οι μικροί μαθητές έχουν να αντιμετωπίσουν τις νέες ευθύνες και υποχρεώσεις που ακολουθούν τη μεγαλύτερη τάξη. Φέρνοντας στη σκέψη μας τα λόγια του σοφού λαού «η αρχή είναι το ήμισυ του παντός», καταλαβαίνουμε πως όσο πιο καλά οργανωθούν οι μικροί μαθητές στο ξεκίνημα της νέας χρονιάς, τόσο περισσότερες οι πιθανότητες να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις νέες, αυξημένες απαιτήσεις. 

Τι σημαίνει οργάνωση και πώς σχετίζεται με τις σχολικές δεξιότητες;

Ο όρος της οργάνωσης χρησιμοποιείται ως βασική έννοια για να περιγράψει ένα σύνολο δεξιοτήτων που στις επιστήμες της αγωγής και της γνώσης (γνωσιακές επιστήμες) ονομάζονται «εκτελεστικές λειτουργίες». Πρόκειται για ένα σύνολο απλών και σύνθετων λειτουργιών του εγκεφάλου που χρησιμοποιούνται όχι μόνο για θέτουμε στόχους, αλλά και για να οργανώνουμε τα απαιτούμενα βήματα για να τους πετύχουμε. Οι στόχοι μπορούν να είναι από πολύ απλοί έως και ιδιαίτερα περίπλοκοι. Για παράδειγμα, προκειμένου ένας μαθητής να ετοιμάσει την τσάντα του για την επόμενη ημέρα χρειάζεται να κοιτάξει το «αυριανό πρόγραμμα», να συγκεντρώσει όλα τα βιβλία και τα τετράδια που χρειάζεται και να τα βάλει στην τσάντα του. Η διαδικασία αυτή ελέγχεται εξολοκλήρου από τις εκτελεστικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Ανάλογες περιοχές του εγκεφάλου λειτουργούν όταν ο μαθητής πρέπει να οργανώσει την επανάληψη ιστορίας λίγες ημέρες νωρίτερα, να επιμερίσει τη μελέτη του και να μην την αφήσει για την προηγούμενη ή να βάλει τις σκέψεις του σε σειρά προκειμένου να απαντήσει μία ερώτηση ή να γράψει ένα κείμενο.

Πολλές έρευνες συμφωνούν πως οι εκτελεστικές λειτουργίες σχετίζονται άμεσα με τη σχολική επιτυχία. Παρόλα αυτά δεν λαμβάνουμε πάντα υπόψη μας τα δεδομένα που σχετίζονται με τα αναπτυξιακά στάδια του εγκεφάλου των παιδιών, με αποτέλεσμα να απαιτούμε από τους μαθητές να καταφέρουν να ανταποκριθούν σε καθήκοντα για τα οποία δεν είναι ακόμα βιολογικά έτοιμοι. Ένα σύνηθες παράδειγμα μπορεί να αποτελέσει η ικανότητα της διαχείρισης του χρόνου. Η δεξιότητα της διαχείρισης του χρόνου ωριμάζει σε σχετικά μεγάλη ηλικία, μόνο προς τα τέλη της εφηβείας θεωρείται πως έχει κατακτηθεί επαρκώς από ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Πολλοί από εμάς καταφέραμε να αποκτήσουμε την αίσθηση του χρόνου και την ικανότητα διαχείρισής του μετά την ενηλικίωσή μας. Την πληροφορία αυτή πρέπει να την αξιοποιούμε όταν ζητάμε από τα παιδιά να εκτιμούν, να κατανοούν και να αντιλαμβάνονται τον χρόνο. Επιπλέον, χρειάζεται να ενισχύουμε την ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων με μικρές πρακτικές που βοηθούν στην αισθητοποίηση του χρόνου. Η χρήση της κλεψύδρας, του ρολογιού ή του χρονόμοετρου μπορούν να έχουν πολλές πρακτικές εφαρμογές. Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να είμαστε εμείς συνεπείς στον τρόπο με τον οποίο μιλάμε για τον χρόνο. Για παράδειγμα, όταν πούμε στο παιδί μας πως σε πέντε λεπτά θα πάμε κοντά του, βοηθάει πολύ να πάμε σε περίπου πέντε λεπτά.

Οι μαθητές, μην έχοντας ολοκληρώσει την ανάπτυξη των δομών του εγκεφάλου που συμμετέχουν στις εκτελεστικές λειτουργίες, συχνά δυσκολεύονται:

• Να θυμούνται τα μαθήματα και τις υποχρεώσεις τους. Τα παιδιά συνηθίζουν να ξεχνούν σημαντικές οδηγίες, τα βιβλία τους και τα πράγματά τους. Εντοπίστε τη δυσκολία του παιδιού σας και υποστηρίξτε το με πρακτικούς τρόπους να την αντιμετωπίσει. Μη διστάσετε να προσπαθήσετε παραπάνω από «αρκετές φορές». Οι δεξιότητες που σχετίζονται με τις εκτελεστικές λειτουργίες είναι πολύπλοκες και χρειάζονται αρκετή εξάσκηση και χρόνο.
• Να αντιληφθούν και να διαχειριστούν τον χρόνο. Πολύ συχνά οι μαθητές δεν καταφέρνουν να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους στον προβλεπόμενο χρόνο, ούτε να ετοιμαστούν στην ώρα τους για να φτάσουν στην απογευματινή δραστηριότητα ή στον γιατρό, χωρίς καθυστέρηση. Να θυμάστε πως η αντίληψη του χρόνου ωριμάζει σχεδόν τελευταία σε σχέση με τις υπόλοιπες εκτελεστικές λειτουργίες. Μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά να αισθητοποιήσουν τον χρόνο με ένα χρονόμετρο, με ημερήσιο ή εβδομαδιαίο πρόγραμμα αναρτημένο σε κοινή θέα και με συνεχείς υπενθυμίσεις και υποστήριξη.
• Να οργανώσουν και να διαχειριστούν τον χρόνο της μελέτης τους. Μία λίστα με τα μαθήματα που έχουν να μελετήσουν και ένα χρονοδιάγραμμα μπορεί να βοηθήσει. Φροντίστε να τους αφήνετε να κάνουν κάποιες επιλογές και να παίρνουν πρωτοβουλίες. Οι μαθητές μπορούν να ξεκινήσουν από όποιο μάθημα θέλουν, να αφήσουν για το τέλος ό,τι θέλουν, να αποφασίσουν για το πότε θα προγραμματίσουν το διάλειμμά τους κ.ά.

Πολύ συχνά λοιπόν, τα παιδιά μας ξεχνούν τα βιβλία τους στην τάξη ή στο σπίτι, δεν οργανώνουν τη μελέτη τους και τα αφήνουν όλα για την τελευταία στιγμή ή καθυστερούν να ετοιμαστούν για το κολυμβητήριο. Τέτοιες συμπεριφορές δε χρειάζεται να μεταφράζονται ως αδιαφορία προς τα μαθήματά τους, το σχολείο, τη δραστηριότητα ή ακόμα και ως προς εμάς. Τα παιδιά μας μεγαλώνουν αλλά οι εκτελεστικές λειτουργίες δεν έχουν ολοκληρώσει ακόμα την ανάπτυξή τους. Χρειάζονται από εμάς υποστήριξη, κατανόηση και σαφείς οδηγίες. Άλλωστε, ποιος από εμάς δε γνωρίζει ενήλικες με δυσκολία στην οργάνωση ή στη διαχείριση του χρόνου;

H Μαρία Κοκκινιώτη είναι εκπαιδευτικός–ειδική παιδαγωγός, δημιουργός του Mindset: Fulfill the Potential, που παρέχει υποστήριξη σε μαθητές και γονείς. Μπορείτε να τη βρείτε στο info@mindset.edu.gr www.mindset.edu.gr