Πριν από λίγες μέρες ήμουν σε ένα παιδικό πάρτι και βρέθηκα να ακούω την συζήτηση κάποιον γονιών που μοιράζονταν τις αγωνίες τους σε σχέση με τις τρομαχτικές ιστορίες των παραμυθιών και τους άκουγα να συμφωνούν πως είναι περιττά, τρομακτικά και βίαια. Προσπάθησα να σκεφτώ για λίγο πως θα ήταν η ζωή μου, σήμερα, δίχως τα παραμύθια και κατέληξα πως θα ήταν άχρωμη και άοσμη. Θα ήμουν αδύναμη πνευματικά και ψυχικά.  Επέστρεψα σπίτι και άρχισα να αναζητώ πληροφορίες σχετικά με τα παραμύθια και θα ήθελα να τις μοιραστώ μαζί σας!

Η λέξη παραμύθι είναι πανάρχαια και είναι σύνθετη από την πρόθεση «παρά» που σημαίνει κοντά, πλησίον ή προέλευση και «μύθιον» που είναι υποκοριστικό του μύθος που θα πει λόγος. Το κοινό στο οποίο απευθυνόταν ο αφηγητής των παραμυθιών δεν ήταν πάντα το ίδιο. Ένα μέρος από αυτά, και συγκεκριμένα όσα ήταν σύντομα και είχαν ως κεντρικούς ήρωες ζώα, απευθύνονταν, κυρίως, σε παιδιά της νηπιακής ηλικίας.

Τα παραμύθια μετά το πέρας του χρόνου εξελίχτηκαν σιγά-σιγά σε ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος τροφοδοτούμενο από την λαϊκή φαντασία που κατάφερε να επιζήσει, περνώντας από γενιά σε γενιά, κυρίως μέσω της προφορικής παράδοσης, και έφτασε ως τις μέρες μας δίχως να χάσει τίποτα από τη γοητεία του.

Ο κόσμος του παραμυθιού ανήκει στη σφαίρα του απίθανου και του ονείρου. Κινείται στο σύμπαν της φαντασίας, όπου οι φυσικοί νόμοι της πεζής καθημερινής ζωής είναι ανίσχυροι αν όχι ανύπαρκτοι.

Τα παραμύθια είναι συμβολικά πλασμένα έτσι που να εκφράζουν τον ψυχικό κόσμο του κάθε ήρωα (φαταούλας, σπαγκοραμένος) ή περιγραφικά σε σχέση με τα εξωτερικά γνωρίσματα (χιονάτη, τριανταφυλλένια, κοντορεβυθούλης). Ο Στίλπων Κυριακίδης είχε πει το εύστοχο «το παραμύθι κινείται ελεύθερον εις τον ωκεανόν της αοριστίας», και είναι αυτό ακριβώς το θαυμαστό έργο του παραμυθιού γιατί επιτρέπει τόσο στα πρόσωπα όσο στα γεγονότα να μην παρουσιάζονται αυτούσια αλλά να μεταμορφώνονται για να πάρουν τελικά τη μορφή του συμβόλου, ένα σύμβολο που ο ακροατής θα χρησιμοποιήσει προς όφελος του ψυχικού του κόσμου. Αν παρατηρήσουμε τα μικρά παιδιά την ώρα που ο αφηγητής αρχίζει να διηγιέται ένα παραμύθι θα δούμε πως δεν θα δυσκολευτεί να αιχμαλωτίσει την προσοχή τους από την αρχή!

Πέρα από διασκεδαστικά, λοιπόν, τα παραμύθια παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών και να με ποιο τρόπο:

• Τα παραμύθια ξυπνούν στα παιδιά βασικές προσδοκίες, εγγίζουν γεγονότα της καθημερινής οικογενειακής ζωής και κυρίως όσα αφορούν σε ενδοοικογενειακές σχέσεις και συγκρούσεις ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς, και ανάμεσα στα αδέρφια. Έτσι τα παιδιά είναι σαν να καλούνται να παρακολουθούν ένα σενάριο, που πραγματεύεται κάποια δικά τους προβλήματα και τα βοηθά να βρουν λύσεις που μόνα τους θα δυσκολεύονταν να σκεφτούν.

• Τα παραμύθια βοηθούν τα παιδιά να πραγματευτούν μέσα τους τη φυσική τους σωματική ατέλεια και κατωτερότητα σε σχέση με τους ενηλίκους, να συμφιλιωθούν με το σώμα τους και να αποχτούν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Μέσα από το κάθε παραμύθι δίνεται στα μικρά μας η ευκαιρία να ταυτιστούν με τον ήρωα και με τις ατέλειές του, πραγματικές και φανταστικές, κυρίως τις σωματικές. Στην πορεία της διήγησης του παραμυθιού συχνά τα άτομα, κυρίως αδύναμα και κατατρεγμένα καταφέρνουν να επιβιώσουν και να επιβληθούν. Δίνεται έτσι στα παιδιά το ερέθισμα να πιστέψουν πως και οι πιο αδύναμοι  μπορούν να πετύχουν στη ζωή τους και αυτό είναι κάτι που τα γεμίζει αισιοδοξία και θάρρος για τη ζωή.

• Τα παραμύθια βοηθούν τα παιδιά να ανεξαρτητοποιηθούν και να ολοκληρώσουν την προσωπικότητά τους, μιας και περιγράφουν με μορφή φανταστική και συμβολική τα βασικά στάδια ανάπτυξης και ολοκλήρωσης της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα παιδιά όσο μεγαλώνουν και ισχυροποιούν τα θέλω τους, τόσο πιο έντονη νοιώθουν την επιθυμία να απαλλαγούν από τα «δεσμά» που τους επιβάλει η οικογενειακή εστία και να γίνουν ανεξάρτητα ορίζοντας μόνα τους τον εαυτό τους. Ο ήρωας του παραμυθιού που ξεκινά να ψάχνει τον δρόμο του μέσα από ένα σκοτεινό δάσος και παλεύει με δράκους και μάγισσες αλλά τελικά φτάνει στο ξέφωτο, είναι πηγή έμπνευσης για τους δικούς μας μικρούς ήρωες.

• Τα παραμύθια βοηθούν τα παιδιά να ξεπεράσουν ομαλά το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και να γίνουν ισορροπημένα ψυχοσεξουαλικά! Σύμφωνα με την ψυχανάλυση στα παραμύθια υπάρχει ένας «σεξουαλικός συμβολισμός». Το παιδί στους πρώτους μήνες της ζωής του, είναι απόλυτα εξαρτημένο και δεμένο με τη μητέρα του, είναι δεμένο μαζί της ψυχικά και σωματικά. Η μητέρα όμως δεν είναι εντελώς ανεξάρτητη, υπακούει στις θελήσεις του μεγάλου «βασιλιά-πατέρα» που συχνά μοιράζεται τις ευθύνες και την αγάπη της με το νεογέννητο παιδί το οποίο φαντάζεται και επιθυμεί να έχει την «βασίλισσα-μητέρα» όλη δική του.

Στα αγόρια ορθώνεται το εξής δίλημμα, «αν βγάλω από τη μέση τον μπαμπά τότε ποιος θα προστατεύει την οικογένεια;» και ο εξής φόβος «αν ο πατέρας μάθαινε πως θέλω  να τον βγάλω από την μέση δεν θα εξοργιζόταν και θα με τιμωρούσε;». Έτσι δημιουργείται στο μικρό αγόρι ένα έντονο άγχος που το βασανίζει. Το παραμύθι προσφέρει στο μικρό αγόρι μια ιστορία της οποίας το κεντρικό θέμα είναι πάντα το ίδιο, ο ήρωας, που κανένας δεν τον λογαριάζει, κάνει κατορθώματα, εξοντώνει δράκους, λύνει αινίγματα, ζει τίμια, με τη θέλησή του, και μια μέρα ελευθερώνει μια ωραία πριγκίπισσα, την παντρεύεται και ζει για πάντα μαζί της ευτυχισμένος!

Από την άλλη για το μικρό κορίτσι τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Υπάρχει μέσα του μια βαθιά ανεκδήλωτη επιθυμία να ζήσει για πάντα με τον πατέρα του ευτυχισμένη. Εδώ έρχεται η μητέρα να διαλύσει το όνειρο κρατώντας τον πατέρα κάτω από την επήρειά της και η παρουσία της δρα ως απαγορευτικό στην παραμυθένια σχέση πατέρα-κοριτσιού. Η μικρή «πριγκίπισσα» από τη μία θέλει να δέχεται τη στοργή και τις φροντίδες της μητέρας της και από την άλλη επιθυμεί να την βγάλει από τη μέση. Τα μαγικά παραμύθια δίνουν διέξοδο και στα «ροζ άγχη» παρουσιάζοντας δύο τύπους γυναικών μια κακιά, ζηλιάρα και εγωίστρια μάγισσα και μια πονόψυχη και καλοσυνάτη, την καλή νεράιδα, που παραπέμπει στην μητέρα των πρώτων μηνών. Το μικρό κορίτσι φαντάζεται πως είναι πια πριγκίπισσα φυλακισμένη στον πύργο μιας κακιάς μάγισσας και ο πατέρας-βασιλιάς είναι ανίκανος να βοηθήσει, έρχεται όμως η μέρα που η καλή νεράιδα θα βοηθήσει έναν όμορφο πρίγκιπα να την βρει και να την απελευθερώσει!

Μέσα από τα παραμύθια ρυθμίζονται συμβολικά οι ενδοοικογενειακές σχέσεις.

• Τα παραμύθια λειτουργούν σαν μια πλατφόρμα πάνω στην οποία το παιδί πραγματεύεται μέσα του την αρχή της ευχαρίστησης και την αρχή της πραγματικότητας. Όλοι μας έχουμε βρεθεί πολλές φορές αντιμέτωποι με ένα δίλημμα, όπου καλούμαστε να εκλέξουμε σύμφωνα με δύο αρχές, όπως έλεγε ο Φρόιντ, την αρχή της ηδονής (ευχαρίστησης) που προστάζει για άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών, όπως στην περίπτωση της Κοκκινοσκουφίτσας που παράκουσε τη μαμά της για να απολαύσει την διαδρομή στο δάσος,  και την αρχή της πραγματικότητας, που θέλει να αντέχουμε στις αποστερήσεις για να αποκομίσουμε στο μέλλον εσωτερικούς θησαυρούς όπως στο παραμύθι με τα τρία γουρουνάκια που το τρίτο γουρουνάκι επιλέγει να κουραστεί φτιάχνοντας σπίτι από πέτρα, αλλά, τελικά, δεν κινδυνεύει από τον κακό τον λύκο.

• Το παραμύθι αντιστοιχεί σε μιαν ορισμένη βαθμίδα πνευματικής και ψυχικής ανάπτυξης του παιδιού. Όπως μας έχει δείξει ο Piaget, η σκέψη του παιδιού παραμένει ανιμιστική ως την ηλικία της εφηβείας. Κατά την αντίληψη του παιδιού  τα άψυχα αντικείμενα έχουν ζωή, σκέψη, θέληση και συναισθήματα! Οι μεγάλοι έχουμε την εντύπωση πως αν αποφύγουμε τις ψεύτικες απαντήσεις που δίνουν τα παραμύθια στα παιδιά μας και τους προσφέρουμε άλλες, σοβαρές και επιστημονικές απαντήσεις, θα το ικανοποιήσουμε και θα το βοηθήσουμε πιο πολύ. Στην πραγματικότητα, το παραμύθι, ακριβώς επειδή πηγάζει από ένα χώρο απόλυτα φανταστικό, προετοιμάζει το παιδί για την πραγματική ζωή και αυτό γιατί οι μικροί μας ήρωες προσπαθούν να διερευνήσουν και να γνωρίσουν τον κόσμο με τον δικό τους τρόπο, μέσα από την φαντασία και το μαγικό. Το παιχνίδι με την φαντασία είναι η αναγκαία προάσκηση του νου για να φτάσει στη γνώση!

Σύμφωνα με το «Horn Book Magazine», κάποτε μια μητέρα που φιλοδοξούσε να δει μια μέρα τον μικρό γιο της επιστήμονα, συνάντησε τον Albert Einstain και τον ρώτησε τι πρέπει να κάνει για να ενισχύσει πνευματικά τον γιο της. ο σοφός επιστήμονας της απάντησε «ταΐστε» τον παραμύθια. Και μετά; Ρώτησε η μητέρα, «κι άλλα παραμύθια» … για αυτό αγαπητοί μου γονείς σας λέω… Μην τα φοβάστε τα παραμύθια… τα παραμύθια μεγαλώνουν «γερά» παιδιά!