Στις πρώτες τάξεις του δημοτικού διάβασα, πρώτα σαν κλασικό εικονογραφημένο και έπειτα σαν βιβλίο, τη νουβέλα Χριστουγεννιάτικη Ιστορία (A Christmas Carol) του Τσαρλς Ντίκενς, ένα από τα δημοφιλέστερα διηγήματα παγκοσμίως. Με μελαγχόλησε πολύ, αλλά ταυτόχρονα το λάτρεψα και παραμένει η αγαπημένη μου χριστουγεννιάτικη αφήγηση. Άλλωστε, σε αυτή οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο γιορτάζουμε σήμερα τα Χριστούγεννα. Όταν, λοιπόν, ήρθε στα χέρια μου το βιβλίο της Ελένης Κατσαμά Καλά Χριστούγεννα, κύριε Ντίκενς, ήμουν θετικά προδιατεθειμένη και, όπως αποδείχτηκε, όχι άδικα.

Υποθέτω πως όλοι γνωρίζετε τον Τσαρλς Ντίκενς ως δημιουργό της Χριστουγεννιάτικης Ιστορίας, του Όλιβερ Τουίστ, του Ζοφερού Οίκου, των Μεγάλων Προσδοκιών και τόσων άλλων έργων… Για τη ζωή του, όμως, και πώς αυτή εμπλέκεται στη συγγραφή των έργων του, γνωρίζουμε ελάχιστα. Η Ελένη Κατσαμά μελέτησε την πολυτάραχη παιδική του ηλικία, ανακάλυψε τα νήματα που την ενώνουν με το έργο του και –με αφορμή την εμβληματική Χριστουγεννιάτικη Ιστορία– μας παρέδωσε, σε εικονογράφηση του Βασίλη Κουτσογιάννη, αυτό το απολαυστικό και πρωτότυπο αφήγημα, στο οποίο συνδυάζει την επινόηση, την ευρηματικότητα και τη βιογραφία του συγγραφέα, αναπλάθοντας τον κόσμο του: από πολυτελές σπίτι του στο Πόρτσμουθ, όπου γεννήθηκε, ως τα ύποπτα σοκάκια του Λονδίνου στα οποία τριγύριζε κι ως το σκοτεινό εργοστάσιο όπου αναγκάστηκε να δουλέψει, όταν χρεοκόπησε και φυλακίστηκε η οικογένειά του.

Χριστούγεννα με Χριστούγεννα, ξεδιπλώνεται η ζωή του ανήλικου Τσαρλς, παράλληλα με τη ζωή χαρακτήρων από το έργο του, σε μια μοναδική αναγνωστική εμπειρία που αποδεικνύει πως έργα κλασικά μπορούν ν’ αποκτούν νέα ζωή με την πένα σύγχρονων συγγραφέων. Άλλωστε, σχεδόν κάθε δημιουργός δανείζεται στοιχεία από τη ζωή και το περιβάλλον του και τα μετουσιώνει σε έργο. Έτσι κι ο Ντίκενς μετέφερε αργότερα στο χαρτί τα πρόσωπα που συνάντησε στην παιδική του ηλικία και τις καταστάσεις που έζησε στην ομιχλώδη Αγγλία του 19ου αιώνα.

Με αφορμή το Καλά Χριστούγεννα, κύριε Ντίκενς −και λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα− συνάντησα την Ελένη Κατσαμά και τη ρώτησα λίγα πράγματα για τη νέα της αυτή δουλειά.

Γεια σου, Ελένη! Πότε πρωτοήρθες σε επαφή με το έργο του Ντίκενς; 

Βρήκα στη βιβλιοθήκη ενός φίλου μου, τη δεκαετία του ’90, τις Μεγάλες Προσδοκίες, μια πανέμορφη έκδοση από τον Καστανιώτη με πράσινο εξώφυλλο και ραμμένο υφασμάτινο σελιδοδείκτη, και έτσι άρχισε αυτή η αγάπη.

Πώς συνέλαβες την ιδέα να “πιάσεις” έναν Μεγάλο και να τον παρακολουθήσεις ως… μικρό;

Έβλεπα τους συγγραφείς στις φωτογραφίες σκεπτικούς και σοβαρούς, ο Ντίκενς μάλιστα ήταν και κάπως βλοσυρός, λες και είχαν γεννηθεί έτσι. Και αναρωτιόμουν πώς να ήταν άραγε ως παιδιά.

Η σύλληψη-άξονας του βιβλίου ότι ο Ντίκενς χρησιμοποίησε ανθρώπους που είχε συναντήσει στη ζωή του ως ήρωες των βιβλίων του ήταν δική σου ή πράγματι έχεις διαβάσει ότι έτσι συνέβη. Πώς επέλεξες τους δευτερεύοντες ήρωες στην αφήγησή σου, αυτούς που πρωταγωνίστησαν στην εργογραφία του Ντίκενς; 

Το διάβασα στην βιογραφία του Ντίκενς από τον John Forster The life of Charles Dickens. Στο Καλά Χριστούγεννα, κύριε Ντίκενς χρησιμοποίησα πρόσωπα που να είναι γνωστά στα παιδιά, όπως ο Σκρουτζ και ο Όλιβερ Τουίστ.

Κατά τη γνώμη σου, πόσο καθόρισαν τον Ντίκενς ως λογοτέχνη οι δυσκολίες που αντιμετώπισε στην παιδική του ηλικία και που μας παρουσιάζεις στο βιβλίο; Άραγε για να δημιουργήσεις αριστουργήματα πρέπει και να έχεις πονέσει, λιγότερο ή περισσότερο; 

Τον καθόρισαν πάρα πολύ ως συγγραφέα. Κάτι που δεν ανέφερα στο βιβλίο είναι πως όταν αποφυλακίστηκε η οικογένειά του κι εκείνος δεν χρειαζόταν να δουλεύει άλλο σ’ εκείνο το άθλιο εργοστάσιο βερνικιών, η μητέρα του ήταν θετική στο να συνεχίσει να δουλεύει. Η επιμονή της αυτή τον είχε πληγώσει τόσο που επηρέασε τις σχέσεις του με τις γυναίκες γενικότερα. Νομίζω πως αυτό που συμβαίνει με τον πόνο είναι ότι μας φέρνει πιο κοντά στην ταπεινότητα, τη γύμνια, την αλήθεια μας. Μ’ έναν τρόπο διευρύνεται η συνείδηση, η ενσυναίσθηση.

Αν είχες τον σπουδαίο συγγραφέα απέναντί σου αυτή τη στιγμή τι θα ήθελες να του πεις; 

Πάμε μια βόλτα, κύριε Ντίκενς;

Ποια βιβλία να περιμένουμε στη συνέχεια της σειράς “Οι Μεγάλοι όταν ήταν Μικροί”. 

Είμαι ενθουσιασμένη με το δεύτερο βιβλίο της σειράς, που αναφέρεται στη ζωή του Θερβάντες και στον Δον Κιχώτη. Σε αντίθεση με την εσωστρέφεια και την ηρεμία του Ντίκενς, έρχεται ο Θερβάντες πληθωρικός, εκρηκτικός, παθιασμένος και με όρεξη για περιπέτεια. Ο τίτλος είναι Οι απίστευτες περιπέτειες του κυρίου Θερβάντες, θα κυκλοφορήσει την άνοιξη και την εικονογράφηση ετοιμάζει ο υπέροχος Βασίλης Σελιμάς.

Το βιβλίο της Ελένης Κατσαμά Καλά Χριστούγεννα, κύριε Ντίκενς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.