“Γιατί ενύχτωσε και οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφτασαν απ’τα σύνορα,
και είπαν πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.

Και τώρα τι θα γενούμε χωρίς βαρβάρους;
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις”

Κ.Π Καβάφης

Δήμοι, υπουργεία, παιδαγωγοί, γονείς, νηπιαγωγοί, τετράχρονα, φόρμες αιτήσεων που συμπληρώνονται, αγωνία που μοιράζεται ανάμεσα σε επαγγελματίες και οικογένειες. Θέμα συζητήσεων: Υποχρεωτική εκπαίδευση και τετράχρονα.

Ερωτήσεις απανωτές και οι συζητήσεις ατελείωτες σε ομάδες και φόρουμ.

Θα ήταν καλύτερα αν τα προνήπια παρέμεναν στον παιδικό σταθμό και δεν πήγαιναν υποχρεωτικά στο νηπιαγωγείο;
Θα τα καταφέρει ένα προνήπιο μόνο του στην τουαλέτα;
Θα τα καταφέρει η νηπιαγωγός; Έχει εκπαιδευτεί για προνήπια;
Θα το βοηθήσει η νηπιαγωγός όπως το βοηθούσαν στον παιδικό σταθμό;
Γιατί μας πήραν τα προνήπια;
Ας δούνε τώρα οι νηπιαγωγοί πως είναι να έχεις τάξεις με προνήπια και νήπια και ας μας πουν μετά.
Μας έφεραν τα βρέφη. Τώρα τι θα κάνουμε; Δεν έχουμε υποδομές.
Εμείς στους παιδικούς είχαμε πάντα τα προνήπια.

Αυτά γράφονται, ακούγονται και συζητούνται. Καιρό τώρα.
Και όσο τα διαβάζω, η εικόνα που μου έρχεται στο μυαλό είναι ένα προνήπιο στη μέση του δρόμου με ανοιχτά χέρια να στέκεται αμέτοχο και αδρανές και να μοιράζεται ασυνείδητα την αγωνία των γονιών του για το καινούργιο του σχολείο. Να ακούει πόσο θα δυσκολευτεί στο προνήπιο, πόσο διαφορετικά θα είναι από τον παιδικό σταθμό και τι παράξενα που θα περάσει.

Και ξανασκέφτομαι τα συστήματα και τη θεωρία του Bateson.

Σύστημα είναι ένα σύμπλεγμα αλληλοεπηρεαζομένων και αλληλοεξαρτώμενων μεταξύ τους στοιχείων. Κάθε αλλαγή σε κάποιο στοιχείο του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα (Bateson, 1972).

Αλλαγές λοιπόν και συστήματα

Και η αλλαγή στην προσχολική εκπαίδευση και στην ηλικία εισαγωγής των παιδιών στην υποχρεωτική εκπαίδευση φέρνει τεράστιες αλλαγές. Στους παιδικούς σταθμούς, που καλούνται να διαμορφώσουν τάξεις για περισσότερα βρέφη χωρίς υποδομές, στα νηπιαγωγεία που δεν έχουν την ανάλογη χωρητικότητα και το προσωπικό για να δεχτούν όλα αυτά τα παιδιά, στις οικογένειες που καλούνται τώρα να ξυπνάνε νωρίτερα και να αγωνιούν περισσότερο για την επαφή του 4 ετών παιδιού τους με παιδιά δημοτικού, στις νηπιαγωγούς που καλούνται να πείσουν τους γονείς να μην ανησυχούν και σε εκείνες που νιώθουν την ανάγκη να βάλουν δεκάδες “πρέπει” και κανόνες γραμμένους σε αιτήσεις, από τον φόβο τους μήπως το προνηπιάκι δεν είναι έτοιμο να ενταχθεί στην ομάδα των νηπίων και τους δημιουργήσει προβλήματα.

Και αναρωτιέμαι: Ως πότε αυτό το σύστημα που λέγεται εκπαίδευση θα ανοίξει λίγο τους ορίζοντες του και θα αρχίσει να σχεδιάζει προγράμματα και νόμους ΜΕ αυτούς που εργάζονται σε αυτό και όχι ΓΙΑ αυτούς; Γιατί το ΜΕ από το ΓΙΑ έχει πολύ μεγάλη διαφορά, αρκεί να το συνειδητοποιήσουμε.

Και συνεχίζονται οι αντιπαλότητες ανάμεσα στους παιδαγωγούς και αυτές οι αντιπαλότητες παρασέρνουν και τους γονείς και γενικά σε μια κυκλική αιτιότητα ανασφάλειας, υποτίμησης και έχθρας τα Υπουργεία και οι Δήμοι κάνουν την δουλειά τους στις πλάτες των εργαζομένων.

Και καλά μέχρι εδώ. Οι εργαζόμενοι όμως γιατί μπαίνουν σε ρόλο υπερασπιστή του κράτους και γιατί έστω μια φορά δεν μπαίνουν σε δράσεις συνεργασίας και αφήνουν την κρατική μηχανή και τα συμφέροντά της να δημιουργούν ρήγματα στην προσχολική εκπαίδευση;

Γιατί μάλλον για να γίνει αυτό χρειάζεται να έχεις αποδεχτεί πρώτα την αλλαγή. Και στην περίπτωσή μας δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Ας μιλήσουμε όμως για την πραγματικότητα και ας πούμε τα πράγματα απλά με το όνομά τους.

Στα νηπιαγωγεία πάντα υπήρχαν προνήπια. Πολλά, λίγα δεν έχει σημασία. Υπήρχαν. Δηλαδή δεν έχουν κανένα νόημα τα επικριτικά σχόλια στις νηπιαγωγούς ότι “δεν ξέρουν τι να τα κάνουν” ή “ότι τώρα θα δουν πώς είναι να έχεις νήπια και προνήπια μαζί” και άλλα τέτοια. Γιατί τι νομίζουμε δηλαδή; Ότι ένας νηπιαγωγός πετάει τη σκούφια του να έχει μικτές τάξεις και διαφορετικές δυναμικές στην ομάδα; Δεν θα εξετάσω αυτή τη στιγμή φυσικά πόσο εποικοδομητικό παιδαγωγικά είναι αυτό, αλλά σίγουρα δεν είναι εύκολο. Θέλει σχεδιασμούς, παρατήρηση, καταγραφές, επανασχεδιασμούς ομάδας και αυτό όταν είσαι μόνος σου με 25 παιδιά δεν γίνεται.

Είναι όμως σαν να εργάζεσαι στον παιδικό σταθμό και να έχεις μαζί σε μια ομάδα παιδιά 2 και 3,6 ετών. Ακριβώς αυτό είναι με τις τεράστιες δυσκολίες που έχει.

Οπότε μήπως να σταματήσουμε εμείς οι παιδαγωγοί προσχολικής ηλικίας να δημιουργούμε επικριτικά σχόλια και εντάσεις ή και να φοβίζουμε τους γονείς με λόγια όπως “στο νηπιαγωγείο είναι αλλιώς και θα δυσκολευτεί το παιδί;”

Ποιο το νόημα των παραπάνω θέσεων; Ειδικά όταν λέγεται σε έναν γονιό που δεν σχετίζεται άμεσα με την εκπαίδευση και περιμένει από τον επαγγελματία να τον συμβουλέψει και να του περιγράψει το τοπίο. Φυσικά και δεν το κάνουμε όλοι, φυσικά και τίποτα από τα παραπάνω δεν αφορά όλους τους επαγγελματίες του κλάδου.

Μήπως όμως θα ήταν καλύτερα, αν λάβουμε υπ΄όψιν μας την πραγματικότητα και συνδεθούμε με αυτή και την αλλαγή που έχει φέρει, να ενθαρρύνουμε τους γονείς στο να καταφέρουν να ενισχύσουν το παιδί τους στην αυτονομία και την αυτoεξυπηρέτηση με στόχο την ένταξή του στην ομάδα του νηπιαγωγείου, όπως δηλαδή θα κάναμε αν το παιδί παρέμενε στον παιδικό σταθμό και έπρεπε να μεταβεί στην μεγαλύτερη τάξη; Μια τέτοια στάση μπορεί να ήταν πιο ωφέλιμη για το ίδιο το παιδί, την οικογένεια και την νηπιαγωγό που θα το υποδεχτεί την καινούργια χρονιά.

Έτσι, ίσως σταματούσαν και οι αγωνιώδεις ερωτήσεις δεκάδων μαμάδων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με το τι θα συμβεί αν το παιδί δεν έχει βγάλει την πάνα στο προνήπιο, πώς θα πάει μόνο του στην τουαλέτα και άλλα τέτοια που αφορούν την αυτονομία του παιδιού. Ερωτήσεις που βάζουν τους νηπιαγωγούς σε θέση υπεράσπισης του έργου τους χωρίς λόγο, μιας και το έργο ενός παιδαγωγού ξέρουμε καλά ότι δεν φαίνεται μόνο στο τι θα κάνει στην τουαλέτα αλλά είναι αποτέλεσμα ομαδικό και αναδύεται από τα μέλη της ομάδας μακροπρόθεσμα.

Και αν κρατήσουμε μια τέτοια στάση σαν επαγγελματίες τους χώρου της προσχολικής εκπαίδευσης στους παιδικούς σταθμούς, δίνουμε με αυτό τον τρόπο μια απάντηση στον τρόπο που μπορεί να λειτουργήσει μια στρατηγική συνέχειας στις βαθμίδες της εκπαίδευσης και σπάμε τον κύκλο του επαγγελματικού ανταγωνισμού, της ασυνέχειας στην εκπαίδευση και της μηχανής παραγωγής ανταγωνιστικών μαθητών. Και δίνουμε μαζί και μια απάντηση σε σχόλια του τύπου “στον παιδικό σταθμό δεν παρέχεται εκπαίδευση” ή σε άλλα σχόλια του τύπου “εσείς είστε μόνο για να ταΐζετε και να τους μαθαίνετε τραγουδάκια”. Γιατί τα παιδιά διαμορφώνουν προσωπικότητες από αυτά που κάνουν οι ενήλικοι όχι από αυτά που λένε.

Σε μια ουτοπική κοινωνία λοιπόν ή ίσως σε μια κοινωνία συνειδητοποίησης και ανάληψης ευθύνης, εμείς οι επαγγελματίες που έχουμε χρόνια εκπαίδευσης και εμπειρίας σε παιδικούς σταθμούς, θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε συμβουλευτικές ομάδες στις κοινότητες με στόχο την συνάντηση με τους συναδέλφους (γιατί μάλλον αυτή θα έπρεπε να είναι η σωστή λέξη) νηπιαγωγούς, έτσι ώστε, βασισμένοι στην εμπειρία μας, να απαντήσουμε σε θέματα που αφορούν τα προνήπια και τις ανάγκες στις ηλικίες 4-5 ετών και να ανταλλάξουμε εμπειρίες, αντί να αναλωνόμαστε σε επικρίσεις και κρίσεις για το έργο του ενός και του άλλου.

Θα ήταν καλό να οργανώσουμε επισκέψεις στο νηπιαγωγείο της γειτονιάς και να βοηθήσουμε τα μελλοντικά προνήπια της τάξης μας να έρθουν μέσα από βιωματικές δράσεις σε επαφή με τον χώρο που θα τα υποδεχτεί και όχι απαραίτητα με τις/τους νηπιαγωγούς, μιας και αυτοί έχουν και την κακοτυχία του αναπληρωτή και ίσως να μην γνωρίζουν αν θα παραμείνουν στο σχολείο την επόμενη χρονιά, όπως και εμείς που εργαζόμαστε στους παιδικούς των Δήμων έχουμε την ίδια κακοτυχία του συμβασιούχου ή υπάλληλου μέσω ΕΣΠΑ ή οποιουδήποτε εφήμερου τίτλου δίνει κάθε φορά η κρατική μηχανή. Τα ίδια είμαστε μην κρυβόμαστε πίσω από τίτλους. Δέσμιοι του κράτους που για κάποιο λόγο μας έχει βάλει να πολεμάμε αντί να σχεδιάζουμε παιδαγωγική επιστήμη και να ερευνάμε.

Κάθε νόμισμα έχει λένε δυο όψεις. Και κάθε αλλαγή έχει πολλές οπτικές, ανάλογα ποιος είναι ο παρατηρητής. Και τα συστήματα στο σχολείο είναι πράγματι αλληλοεξαρτώμενα, άσχετα αν κάποιοι δεν τον βλέπουν ή κάνουν ότι δεν το βλέπουν για να εξυπηρετούν πράγματα και καταστάσεις.

Και οι παιδαγωγοί προσχολικής ηλικίας στους παιδικούς σταθμούς μπορεί τώρα πια να μην έχουν προνήπια στις τάξεις για να σχετίζονται (γιατί περί αυτού πρόκειται όχι για τίποτα περισσότερο, περί σχέσης και επικοινωνίας), αλλά έχουν περισσότερα βρέφη. Χωρίς υποδομές ναι. Χωρίς προσωπικό ενδεχομένως ναι. Αλλά με άπειρη εκπαίδευση για αυτή την ηλικία, όπως άλλωστε και για τα τετράχρονα που θα μας αποχαιρετήσουν.

Τι την κάνουμε αυτή την γνώση; Την πετάμε στα σκουπίδια και μαχόμαστε για κάτι που θα σταματήσει να υφίσταται για να εξυπηρετούμε ανάγκες του κράτους και των ψηφοδελτίων ή την εκμεταλλευόμαστε και αναδεικνύουμε τους παιδικούς σταθμούς σε χώρους υπόδειγμα σύγχρονης παιδαγωγικής και προσέγγισης για βρεφικές ηλικίες;

Γιατί μεταξύ μας και επειδή η αυτοαξιολόγηση του επαγγελματία προάγει τον ίδιο, ας το παραδεχτούμε: Δεν έχουμε εστιάσει στις βρεφικές ηλικίες. Ας το παραδεχτούμε και να πάμε παρακάτω. Και το ρήμα “εστιάζω” σε αυτή την περίπτωση δεν αφορά την προσαρμογή δράσεων που αφορούν τα προνήπια στις βρεφικές ηλικίες, αλλά τον επανασχεδιασμό δράσεων που αφορούν τις ανάγκες και την αναπτυξιακές δυνατότητες του βρέφους και της οικογένειάς του.

Αλλαγές

Αλλαγές στο πλαίσιο της τάξης, στις δράσεις, στην προσέγγιση, στο άνοιγμα του βρεφικού και παιδικού σταθμού στην κοινότητα και στην κοινωνία με συνδέσεις με το εξωτερικό περιβάλλον και μεταφορά της πληροφορίας από έξω προς τα μέσα. Αυτό θέλει το βρέφος για να γνωρίσει τον κόσμο και κατ’επέκταση κάθε παιδί και κάθε ένας από εμάς. Λύσεις υπάρχουν αρκεί να είμαστε ανοιχτοί να τις δούμε.

Εκπαίδευση σε νέες παιδαγωγικές προσεγγίσεις για τα βρέφη με την βοήθεια “ειδικών” του χώρου, προσωπική επιμόρφωση και εστίαση στην ηλιακή ομάδα που έχουμε αυτή τη στιγμή να συνδιαλεχθούμε και επικοινωνία με τα υπόλοιπα συστήματα του σχολείου.

Και έτσι, εμείς στην προσχολική εκπαίδευση στους παιδικούς σταθμούς θα έχουμε ένα πεδίο δράσης “κατ’αποκλειστικότητα” αφού για αυτό μαχόμαστε, οι νηπιαγωγοί θα εστιάσουν στην ηλικιακή ομάδα παιδιών 4-6 ετών και οι γονείς θα νιώθουν ότι υπάρχει μια συνέχεια στην εκπαιδευτική διαδικασία και θα καταλαγιάσουν τις αγωνίες και τους φόβους τους με την πάροδο του χρόνου. Γιατί αν καταφέρουμε να γίνει έτσι η συνέχεια στην εκπαίδευση αναδεικνύνεται μόνη της.

Αυτοδιάθεση και αυτοοργάνωση είναι οι λέξεις
Γιατί… Σύστημα είναι ένα σύμπλεγμα αλληλοεπηρεαζόμενων και αλληλοεξαρτώμενων μεταξύ τους στοιχείων. Κάθε αλλαγή σε κάποιο στοιχείο του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα (Bateson, 1972).

Και στην ερώτηση του Καβάφη στο υπέροχο ποίημά του “Και τώρα τι θα γενούμε χωρίς βαρβάρους;” η απάντηση μπορεί να είναι: Καλύτεροι άνθρωποι, καλύτεροι επαγγελματίες. Καλύτερα συνδεδεμένοι.

Καλή μας συνέχεια.

Η Κατερίνα Ανωγιαννάκη είναι παιδαγωγός, εμψυχώτρια παιδαγωγικής θεάτρου. Επιστημονική Συνεργάτης του Εργαστηρίου Συστημικής Ψυχολογίας και Παιδαγωγικής Ροδάκινο
https://teamrodakino.wordpress.com/