Λέει η γιαγιά στα παιδιά ετών έξι και τέσσερα: «Ναι, ο σκύλος έγινε αστεράκι και είναι κοντά στον παππού».
Λέει η μικρή στον μικρότερο αδελφό της: «Δεν έγινε αστεράκι, πέθανε, όπως πέθανε ο παππούς. Αλλά μην το ακούσει ο μπαμπάς, γιατί νομίζει ότι γίνανε αστεράκια και οι δυο τους».
Πειστήκατε;
Όπως σε όλα τα θέματα που μιλάμε με τα παιδιά μας, τίποτα σαν την αλήθεια!
Θέλει όμως συζήτηση το δύσκολο, για όλους, αυτό θέμα.
Γιατί δεν υπάρχει πιο δύσκολο θέμα για όλους μας. Δύσκολο και να το χωνέψουμε οι ίδιοι για αυτούς που αγαπάμε και να το πούμε στα μικρά παιδιά.
Πώς το λες ακριβώς εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από την ηλικία τους, τη σχέση με το πρόσωπο που πέθανε και από τα προσωπικά μας πιστεύω. Λέμε, πάντως, όπως για όλα, κάποια παραλλαγή της αλήθειας. Λέμε τη μεγάλη αλήθεια και την πιο πικρή, ότι έφυγε και δεν θα τον δούμε ποτέ ξανά. Αυτό είναι αδιαπραγμάτευτο. Θα έχουμε φωτογραφίες του να βλέπουμε, θα τον σκεφτόμαστε, θα θυμόμαστε πράγματα που μας είπε και μας έμαθε, αλλά δεν θα γυρίσει πίσω…
Να πω την αλήθεια, για ένα παιδάκι τριών-τεσσάρων χρόνων, το αστεράκι δεν μου φαίνεται κακή ιδέα. Ιδιαίτερα όταν μιλάμε και διαφημίζουμε τόσο τον Άγιο Βασίλη (για την υπόθεση Άγιος Βασίλης θα γράψω γύρω στις γιορτές). Το θέμα μας με τα πολύ μικρά παιδιά είναι να τα καθησυχάσουμε και να τους πούμε κάτι που το χωράει και μπορεί να το επεξεργαστεί το μυαλό τους. Προφανώς όμως κάτι ύποπτο διαισθάνονται και με την πληροφορία «αστεράκι», αφού μάλιστα όλοι γύρω κλαίνε, φοράνε μαύρα και είναι λυπημένοι.
Έτσι ό,τι και να έχεις πει, «αστεράκι, ταξίδι, ουρανό», συχνά έρχονται γρήγορα στη δύσκολη ερώτηση, την ουσιαστική, που τους αφορά άμεσα… Με διάφορους τρόπους δηλαδή ρωτάνε θα πεθάνεις κι εσύ ο πολύ αγαπημένος γονιός τους;
Στα πολύ μικρά παιδιά θα απαντούσα  με πεποίθηση: «Εγώ ποτέ, θα είμαι μαζί σου να σε αγαπάω και να σε φροντίζω (ελπίζω, ελπίζω) ώσπου να μεγαλώσεις και να κάνεις δικά σου παιδιά». Στόχος μας εδώ είναι να τα καθησυχάσουμε και να απαλύνουμε τον τρόμο. Αργότερα, που θα είναι πέντε έξι, θα έλεγα κάποια και πάλι καθησυχαστική εκδοχή της αλήθειας, όμως πια κάτι σαν «Ναι, θα πεθάνω και εγώ, όταν θα είσαι πια μεγάλος με δικά σου παιδιά μετά από πάρα πάρα πολλά χρόνια, μη σε νοιάζει τώρα, τρέχα να παίξεις, είναι πολύ μακριά όλα αυτά».
Το «τρέχα να παίξεις τώρα» δεν το λέω για να αλλάξω το θέμα, αλλά γιατί τα παιδιά έχουν αυτήν την ικανότητα: τη μια να είναι πολύ λυπημένα και την άλλη στιγμή να μπορούν να αλλάξουν ταχύτητα και να παίζουν ανέμελα. Μιας και το μπορούν, λοιπόν, τα προτρέπω προς τα εκεί χωρίς πολλά πολλά!
Όμως οι ερωτήσεις μπορεί να συνεχιστούν.
«Και τι γίνεται όταν πεθάνει κάποιος;» Εδώ απαντάς ανάλογα με το τι πιστεύεις ο ίδιος. Εγώ, που δεν ξέρω, θα έλεγα ότι δεν ξέρουμε ακριβώς. Άλλοι πιστεύουν… άλλα και μπορούν να απαντήσουν ανάλογα. Θα προσέθετα ότι αυτός που πεθαίνει δεν στενοχωριέται και δεν υποφέρει. Αυτό το «δεν υποφέρει» το προσέθεσα τελευταία, όταν άκουσα ένα παιδάκι να ρωτάει αν ο παππούς του θα διψάει και πού θα βρίσκει νερό! Η απάντηση είναι «δεν θα διψάει, θα είναι ήρεμος και ίσως και ευχαριστημένος».
Δεν θα έλεγα ότι πήγε στον ουρανό, γιατί, προσωπικά, δεν μου αρέσει η έννοια ότι κάποιος από πάνω σε παρακολουθεί. Αλλά αν το θέλετε δεν χάθηκε ο κόσμος… Με καμιά (σχεδόν) απάντηση δεν χάνεται ο κόσμος, εδώ που τα λέμε· αν είμαστε σοβαροί, παρηγορητικοί, τρυφεροί και θυμόμαστε ότι μπορεί να είναι μικρά τα παιδιά, αλλά καταλαβαίνουν και αισθάνονται πολλά. Κυρίως για τα μεγάλα θέματα της ζωής… όπως ο έρωτας και ο θάνατος. (Για τον έρωτα άλλη φορά.)
Επίσης δεν θα έλεγα ότι «κοιμήθηκε». Αρκετά προβλήματα έχουν με τον ύπνο πολλά μικρά παιδιά για να μην τους προσθέσουμε και αυτήν την παραπανίσια αγωνία. Δεν νομίζετε;
Στην κηδεία θα τα πήγαινα στην εκκλησία ανάλογα με την ηλικία τους, τη σχέση με αυτόν που πέθανε και την επιθυμία τους. Στην ταφή όχι.
Αν ο θάνατος είναι παιδιού, αδελφάκι ή συμμαθητής, λέμε ότι αυτό συμβαίνει πάρα μα πάρα πολύ σπάνια και δεν συνδέουμε την αρρώστια και το νοσοκομείο με τον θάνατο. Αρρωσταίνεις και γίνεσαι καλά. Πας στο νοσοκομείο και γίνεσαι καλά.
Αυτά τα λίγα για το μεγάλο θέμα.
Μην το φοβάστε, είναι μέσα στη ζωή κι αυτό. Και τα παιδιά είναι πολύ γερά και ανθεκτικά, κυρίως όταν πρόκειται για φυσικά φαινόμενα!
Ο αντιρρησίας γονιός με κοιτάει λυπημένος.
«Εμένα μου αρέσει η υπόθεση αστεράκι», λέει ντροπαλά.