Το παρόν κείμενο θα επιχειρήσει να αναδείξει την ανθρώπινη διάσταση ενός σοβαρού ζητήματος που αφορά τον εγκλεισμό μωρών (μέχρι 3 ετών) μαζί με τις φυλακισμένες μητέρες τους. Τα δεινά του εγκλεισμού / pains of imprisonment, όπως αποδεικνύει η διεθνής έρευνα, είναι τεράστια και επιβαρύνουν την ψυχοσύνθεση του εγκλείστου. Συνεπώς, ένα μωρό αναγκαστικά βιώνει, μαζί με τη μητέρα του, τα εν λόγω δεινά.

Ωστόσο τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ανθρώπου είναι καθοριστικά για την εξέλιξή του σε όλα τα επίπεδα (νοητικά, σωματικά, ψυχολογικά). Επομένως, εύκολα διαπιστώνει κανείς το πόσο αρνητικά δύναται να λειτουργήσει ο εγκλεισμός σε ένα παιδί, καθώς τραυματίζει ανεπανόρθωτα την ψυχή του, ενώ ο εγκέφαλός του καταγράφει εικόνες βίας που σίγουρα δεν συνάδουν με την παιδική ηλικία και αθωότητα. Από την άλλη πλευρά, πολλοί συμπολίτες μας θα έθεταν το εύλογο ερώτημα «οι μητέρες που εγκλημάτησαν, δεν πρέπει να τιμωρηθούν;». Σε αυτό το ερώτημα θα απαντήσω σήμερα μέσα από το κείμενό μου, καταθέτοντας την προσωπική μου άποψη και πρόταση για τον εγκλεισμό των μητέρων και των μωρών τους.

“Κανένα μωρό σε κελί”-Εκστρατεία για την κατάργηση της φυλάκισης για τον κηδεμόνα μικρών παιδιών

“Κανένα παιδί πίσω από τα κάγκελα”: αυτή είναι μια θέση την οποία υποστηρίζω απόλυτα. Οι φυλακές “γεννούν” βία και καλλιεργούν εγκληματικές συμπεριφορές, αντί να σωφρονίζουν τον έγκλειστο πληθυσμό, όπως διαρκώς τονίζω στο postmodern μέσα από τη θεματική μου “Έγκλημα και Media”. Επομένως, ένα μωρό που μέχρι τα 3 του χρόνια έχει, βάσει νόμου, τη δυνατότητα να μένει μαζί με τη μητέρα του στη φυλακή, αντί να επωφελείται, τελικά ζημιώνεται.

Ζει σε ακατάλληλες συνθήκες όπου στερείται όχι μόνο τη χαρά, το γέλιο, τα παιχνίδια, αλλά ακόμα και το πιο πολύτιμο αγαθό της ελευθερίας, βλέποντας παντού κάγκελα και φύλακες. Υπό αυτή την έννοια, διατρέχει τεράστιους κινδύνους που αφορούν τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική του υγεία. Από την άλλη πλευρά, ένα παιδί, ειδικά στα πρώτα χρόνια της ζωής του, δεν πρέπει να στερηθεί την αγκαλιά της μάνας, προκειμένου να αναπτύξει έναν ισχυρό δεσμό μαζί της. Συνεπώς, εδώ δημιουργείται ένα φλέγον ζήτημα, το οποίο η Πολιτεία οφείλει να αντιμετωπίσει και να δώσει μια αποτελεσματική λύση.

Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων “τρέχει” εδώ και κάποιο χρονικό διάστημα εκστρατεία με τίτλο “Κανένα μωρό σε κελί”.

Στόχος της συγκεκριμένης καμπάνιας είναι να καταργηθεί η φυλάκιση για τον κηδεμόνα μικρών παιδιών και να αντικατασταθεί είτε:

• Με την τοποθέτηση των κηδεμόνων σε ανοιχτές δομές εντός του ιστού της πόλης, που δεν θα θυμίζουν σε τίποτα φυλακή, όπου οι κηδεμόνες θα έχουν το κλειδί του διαμερίσματος και θα μπορούν να συνοδεύουν τα παιδιά τους στο σχολείο, το γιατρό ή σε άλλες δραστηριότητες. Η Ισπανία έχει εφαρμόσει αυτό το σύστημα με μεγάλη επιτυχία από το 2008. Ακόμα το έχουν εφαρμόσει η Ολλανδία και η Σουηδία.
• Με αναστολή εκτέλεσης της ποινής του κηδεμόνα και επανεξέταση της αναγκαιότητας κράτησης μετά το πέρας αυτής. Εφαρμόζεται ήδη στη Ρωσία.
• Με κατ’ οίκον περιορισμό του κηδεμόνα, με διάθεση μηνιαίου ποσού κάλυψης των απαραίτητων εξόδων και παροχή της κάρτας αλληλεγγύης.

Κοινωνικές αντιδράσεις και αντεγκληματική πολιτική

Δεν μπορώ βέβαια στο σημείο αυτό να μη σταθώ στις αντιδράσεις της κοινωνίας, τα μέλη της οποίας θεωρούν -σε μεγάλο βαθμό- ότι επικρατεί μια γενικότερη ατιμωρησία των εγκληματιών. Την κοινωνική αυτή αντίδραση οφείλουν να λάβουν υπ’ όψιν τους οι αρμόδιοι φορείς αντεγκληματικής πολιτικής, γιατί οδηγεί σε έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, η οποία αποτελεί στη χώρα μας πηγή σοβαρών προβλημάτων και κατ’ επέκταση οδηγεί σε παραβιάσεις νόμων.

Άρα, πιστεύω ότι σαφώς πρέπει να υπάρξει από τη μία πλευρά κοινωνική μέριμνα, γιατί ένα κράτος δικαίου οφείλει να παρέχει αξιοπρεπή διαβίωση στα παιδιά, τα οποία δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να στιγματίζονται εξαιτίας των εγκλημάτων του γονέα τους, όπως δυστυχώς συμβαίνει σήμερα, ειδικά σε κλειστές κοινωνίες. Από την άλλη πλευρά, όταν ο νόμος παραβιάζεται -ακόμα και από μητέρες- πρέπει να επιβάλλεται η αντίστοιχη τιμωρία.

Η δική μου πρόταση συνεπώς επικεντρώνεται στις εναλλακτικές μορφές έκτισης ποινής, όπως εθελοντική εργασία. Επίσης, θεωρώ αναγκαία την άμεση δημιουργία δομής για τις μητέρες κρατούμενες, όπου οι μητέρες θα εκτίουν την ποινή τους κανονικά, έχοντας όμως τη δυνατότητα να παρέχουν στα παιδιά τους μια αξιοπρεπή διαβίωση, χωρίς τα παιδιά να αναγκάζονται να βλέπουν παντού κάγκελα και φύλακες που θα τα κλειδώνουν στα κελιά τους, σαν πληγωμένα σπουργίτια…

Σε εθελοντική βάση παιδαγωγοί θα μπορούσαν να προσφέρουν στα παιδιά ψυχαγωγία και παιχνίδι καθημερινά, ενώ κρίνω απολύτως αναγκαία τη στελέχωση της δομής με ειδικούς επιστήμονες, ώστε να παρέχεται η κατάλληλη στήριξη αυτών των μητέρων για να μπορέσουν με την αποφυλάκισή τους να αναλάβουν τα παιδιά τους, χωρίς να τα εκθέσουν σε κινδύνους και -το κυριότερο- μένοντας μακριά από το έγκλημα.

Απαιτείται, με άλλα λόγια, κατάλληλη προετοιμασία της μητέρας από τους επιστήμονες, ώστε να μπορέσει μόνη της να αναλάβει το παιδί της και τις τεράστιες ευθύνες που συνεπάγεται η ανατροφή ενός παιδιού, μετά την έκτιση της ποινής της. Σε αυτή την προετοιμασία (σε ψυχολογικό και πρακτικό επίπεδο) πρέπει να δώσει έμφαση η αντεγκληματική πολιτική, θέτοντας ένα διττό στόχο: πρώτον, την προστασία του παιδιού από μια “ακατάλληλη” μητέρα και δεύτερον, μια ουσιαστική ευκαιρία ζωής σε αυτές τις μητέρες που μετά την αποφυλάκισή τους έρχονται αντιμέτωπες με πολλά προβλήματα, τα οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν εάν δεν έχουν προετοιμαστεί και δεν έχουν τη στήριξη των ειδικών.

Συνοψίζοντας, επιμένω στη δημιουργία δομών, όπου οι συνθήκες για ένα παιδί δεν θα είναι και πάλι ιδανικές, αλλά σίγουρα η διαβίωση θα είναι πολύ καλύτερη σε σχέση με μια φυλακή, γεμάτη κελιά και κρατούμενες όλων των ηλικιών που έχουν διαπράξει πολύ σοβαρά εγκλήματα.

Στην ίδια δομή κρίνω σκόπιμο να διαβιούν και οι ανήλικες κρατούμενες. Να τονίσω βέβαια στο σημείο αυτό ότι τα τελευταία χρόνια ο νόμος είναι πιο ευνοϊκός για τους ανήλικους παραβάτες, αλλά και μια νέα κοπέλα θα μπορούσε να κρατηθεί σε μια ανάλογη δομή.

Έχοντας στο παρελθόν συνομιλήσει με ανήλικες κρατούμενες του Καταστήματος Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θήβας, μπορώ με βεβαιότητα να πω ότι το πρόβλημα των δεινών του εγκλεισμού είναι τεράστιο και η οργανωμένη Πολιτεία πρέπει επιτέλους να δώσει ουσιαστικές λύσεις, παρέχοντας σωφρονισμό σε αυτά τα άτομα και όχι “κατασκευάζοντας” πιο σκληρούς εγκληματίες, γιατί ακόμα κι αν δεν τα φυλακίσει αλλά τα αφήσει έρμαια στην τύχη τους, χωρίς καμία στήριξη, αυτά τα παιδιά αργά ή γρήγορα θα βρεθούν ως ενήλικοι στη φυλακή.

Μαρτυρία ανήλικης φυλακισμένης

Θεώρησα σκόπιμο να καταγράψω μερικά αποσπάσματα από τη συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει η ανήλικη κρατούμενη Α. το έτος 2012 στο προσωπικό μου ιστολόγιο.

Όσον αφορά την καθημερινότητά της μέσα στη φυλακή, η Α. είχε δηλώσει σχετικά “Ό,τι και να περιγράψω θα είναι πάρα πολύ λίγο μπροστά στα βιώματά μου και παράξενο για κάποιον που δεν έχει ιδέα από φυλακές. Στην αρχή νόμιζα πως θα συνηθίσω, όμως η κάθε μέρα εδώ μέσα μου φαίνεται ατελείωτη. Είμαι σχεδόν 3 χρόνια και είναι σαν να μην έζησα πότε έξω, σαν να γεννήθηκα εδώ. Επισκεπτήρια ελάχιστα, όσα και τα χρήματα που έχω. Οπότε, καμία σχεδόν επικοινωνία με τον έξω κόσμο.”

Σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετώπιζε μέσα στο κατάστημα, είχε υπογραμμίσει “Αν χρειαζόταν να τα γράψω όλα, θα μου τελείωνε το μελάνι. Υποτίθεται ότι έχουμε κάνει κάποιο λάθος στη ζωή μας και θα έπρεπε να τιμωρούμαστε μόνο με στέρηση της ελευθερίας μας. Όμως, εγώ, όπως και όλες οι κρατούμενες, στερούμαστε σχεδόν τα πάντα. Κάποιο από τα πιο βασικά που στερούμαστε είναι το νερό, το οποίο κόβουν συνέχεια κι όταν έχει είναι πάντα κρύο και έτσι μαζί με αυτό δημιουργούνται σε εμάς τις κρατούμενες γυναικολογικά προβλήματα. Όταν χρειαζόμαστε ιατρική περίθαλψη, είναι πάντα αδύνατον για τους σωφρονιστές να μας την προσφέρουν ή μας ξεπετάνε με ένα Depon. Είναι ρατσιστές όχι μόνο στους ξένους αλλά και στους χρήστες. Χρησιμοποιούν λεκτική βία και απειλές πειθαρχικών (ποινών). Και ακόμα έχουμε να αντιμετωπίσουμε πολλά τέτοια καθημερινά προβλήματα”.

Στην ερώτησή μου εάν έχει νιώσει φόβο ή απειλή από κάποια συγκρατούμενη, η Α. είχε αναφέρει “Βεβαίως, δεν είναι τελείως φυσιολογικά εδώ μέσα, γιατί υπήρχαν και κορίτσια με ποινές σαφώς μεγαλύτερες από τις δικές μου, οι οποίες δεν άντεχαν να διαχειριστούν το θυμό τους και πολλές φορές έψαχναν αφορμή για βία. Η μόνη λύση σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η διπλωματία”.

Όσον αφορά το λόγο για τον οποίο βρέθηκε στη φυλακή, η ίδια λέει για τις πράξεις της “Ήμουν μικρή, το μυαλό μου δεν είχε πήξει ακόμα. Δεν είχα αίσθηση των πράξεων μου κι έτσι βρέθηκα σε μία τσιμεντένια τρικυμία”.

Τέλος, στο σημείο που λύγισα ως μανούλα και ως εκπαιδευτικός, ήταν όταν μοιράστηκε μαζί μου τα όνειρά της “Τα πιο απλά και πολύτιμα, αυτά που εσείς εκεί έξω δεν θεωρείτε μεγάλο ζήτημα, πράγματα καθημερινά, συνηθισμένα που έχουν μάθει στη ζωή δεδομένα. Την οικογένειά μου, να τρέξω να την αγκαλιάσω, να νιώσω ένα χάδι από τη μανούλα μου. Να κάνω πράγματα ώστε να μπορούν να είναι υπερήφανοι για εμένα. Να πάω στη θάλασσα και να την κοιτάζω με τις ώρες. Να αναπνέω αέρα έξω από τα συρματοπλέγματα”.

Δεν πιστεύω ότι μπορεί κάποιος άνθρωπος να μείνει ασυγκίνητος διαβάζοντας αυτά τα λόγια. Ακούγοντας την ανάγκη μιας ανήλικης να αγκαλιάσει τη μανούλα τους, να αντικρίσει ξανά τη θάλασσα και να αναπνεύσει αέρα…

Ασφαλώς, τα λάθη μας όλοι τα πληρώνουμε, αλλά οι φορείς αντεγκληματικής πολιτικής πρέπει να εξετάζουν την παράμετρο “οικογένεια”, να διερευνήσουν αν αυτά τα παιδιά είχαν στήριξη ή εγκλημάτησαν επειδή κανείς δεν τα πρόλαβε, κανείς δεν τους έδειξε άλλες διεξόδους, κανείς δεν τα στήριξε στις δύσκολες στιγμές τους όταν είχαν ανάγκη από βοήθεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ασφαλώς, πρέπει να υπάρχει μεγαλύτερη κοινωνική ευαισθησία και πρόνοια ώστε αυτά τα παιδιά ή νέοι (γιατί και στα 23 και στα 25 ακόμα ο καθένας από εμάς κουβαλά κάτι από την παιδική του ηλικία) να μη βγουν από τη φυλακή πωρωμένοι/ σκληροί εγκληματίες…

Λύσεις με μακροχρόνια αποτελέσματα και όχι προσωρινές

Συνοψίζοντας, οι λύσεις δεν πρέπει να είναι προσωρινές, γιατί με αυτό τον τρόπο το πρόβλημα δεν καταπολεμάται στη ρίζα του, απλώς μετατίθεται για αργότερα….

Το πιο σημαντικό είναι οι λύσεις που προτείνονται από τους φορείς αντεγκληματικής πολιτικής αναφορικά με τόσο σοβαρά ζητήματα να έχουν μακροχρόνια αποτελέσματα, δηλαδή να μεριμνούν για το “μετά της φυλακής”, για το πώς αυτοί οι άνθρωποι θα κρατηθούν μακριά από το έγκλημα και δεν θα βρεθούν εκ νέου στις φυλακές, έχοντας διαπράξει σε πολλές περιπτώσεις πιο σοβαρές μορφές εγκληματικότητας. Σκόπιμο, συνεπώς, είναι να δοθεί έμφαση -μέσα από καλά οργανωμένα προγράμματα- σε ομάδες, όπως οι νέοι, οι μητέρες και όσοι βρίσκονται για πρώτη φορά στη φυλακή έχοντας διαπράξει μη “βίαια” εγκλήματα.

Φυλακή και κοινωνία: ας γκρεμίσουμε τα τείχη

Όταν συνειδητοποιήσουμε ότι η φυλακή είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κοινωνία και όχι αποκομμένη από αυτήν, όπως εντέχνως παρουσιάζεται πολλές φορές και από τα media, τότε θα απαιτήσουμε ως ενεργοί πολίτες τη λήψη αποτελεσματικών μορφών έκτισης ποινής που θα βοηθούν ομάδες πληθυσμού να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο με την αποφυλάκισή τους, απέχοντας από την εγκληματική δράση. Για να επιτευχθεί όμως το παραπάνω είναι αναγκαίο να σπάσουμε τα πραγματικά αλλά και συμβολικά τείχη που χωρίζουν τη φυλακή από την ελεύθερη κοινωνία και να δώσουμε ουσιαστικές λύσεις.

Το παρόν κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο postmodern.gr

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Δρ.Τμήματος ΕΜΜΕ – Φιλόλογος. Συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Αθηνών στο πλαίσιο των elearning προγραμμάτων, έχοντας αναλάβει (συγγραφή και εκπαίδευση) τα εκπαιδευτικά προγράμματα «ΜΜΕ και Εγκληματικότητα: το έγκλημα ως είδηση και ως μήνυμα» και «Αστυνομικό και Δικαστικό Ρεπορτάζ» (Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος: Καθηγητής Γιάννης Πανούσης). Συνεργάζεται επίσης με το Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.), όπου είναι εισηγήτρια σεμιναριακών μαθημάτων με θεματική «Το Έγκλημα στο Αστυνομικό και Δικαστικό ρεπορτάζ». Δίδαξε δημοσιογραφία στο Κολλέγιο Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας (CPJ Athens/University of Wolverhampton) στο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών. Από το 2013 έως το 2016 έδινε διαλέξεις στο Τμήμα ΕΜΜΕ του Παν/μίου Αθηνών, με αντικείμενο “Εγκληματολογία & ΜΜΕ”. Ασχολείται με την εγκληματολογική έρευνα και τη συγγραφή.