Η γέννηση και οι πρώτες στιγμές με το μωρό αποτελούν αναμφίβολα μια πολύ σημαντική εμπειρία για κάθε γυναίκα που γίνεται μητέρα. Είναι οι στιγμές που η χαρά και η πληρότητα μετά από τόσους μήνες αναμονής εναλλάσσονται με τρελό ρυθμό με την αγωνία για την υγεία του μωρού.

Η ίδια… αγωνία όμως διακατέχει και τους επιστήμονες που περιβάλλουν τη γυναίκα, αρχικά επίτοκο και στη συνέχεια λεχώνα. Αγωνία ώστε να επιβεβαιωθεί η πρώτη εντύπωση για την κατάσταση του νεογέννητου με κάποιους γρήγορους και ασφαλείς επιστημονικά ελέγχους προτού παραδοθεί στην ανοιχτή μητρική αγκαλιά. Αυτές οι ιατρικές εξετάσεις που γίνονται στο νεογέννητο από τη μαία και τον παιδίατρο μέσα στην αίθουσα τοκετού, αμέσως μόλις ο μαιευτήρας κόψει τον ομφάλιο λώρο, αποτελούν και το πρώτο τσεκ απ του μωρού στην εκτός μήτρας ζωή του… 

Η πρώτη του ανάσα

Μόλις βγει το κεφάλι το μωρού (στον κολπικό τοκετό) ο μαιευτήρας θα αναρροφήσει –εφόσον κρίνει ότι χρειάζεται– τα υγρά από τη μύτη και το στόμα του νεογέννητου κι αυτό θα πάρει την πρώτη του αναπνοή. Η αναπνοή αυτή δεν είναι κατ’ ανάγκην θορυβώδης – πολλά μωρά παίρνουν την πρώτη τους αναπνοή ήρεμα και σιωπηλά.

Πάντως, από τη στιγμή αυτήν το μωρό έχει αρχίσει να… αξιολογείται από τους ειδικούς. Για την ακρίβεια, οι εξετάσεις γίνονται στο πρώτο και το πέμπτο λεπτό μετά την πρώτη του ανάσα. Η αξιολόγηση συνεπάγεται και βαθμολογία με κλίμακα από το 0 έως το 10. Η βαθμολογία αυτή, που παίρνει το όνομά της από την Αμερικανίδα αναισθησιολόγο Βιρτζίνια Άπγκαρ που την επινόησε, επιτρέπει στον παιδίατρο να εκτιμήσει τη γενική κατάσταση του μωρού της στιγμή της γέννησης.

Συγκεκριμένα, ο ειδικός αθροίζει κάποια στοιχεία από τη συχνότητα καρδιακών σφίξεων στο νεογέννητο, από το αν η αναπνοή του είναι αργή ή γρήγορη, ρυθμική ή όχι, από το αν το μωρό είναι χαλαρό ή με το σωστό τόνο (σφίξιμο) των άνω και κάτω άκρων του και από το χρώμα του, αν είναι κυανό (μπλε) ή ροδαλό (απαλό ροζ). Καθένα από αυτά τα χαρακτηριστικά βαθμολογείται από 0 έως 2 βαθμούς και στο τέλος οι βαθμοί προστίθενται για να δώσουν το τελικό σκορ. Τα περισσότερα νεογέννητα βαθμολογούνται μεταξύ 8 και 10. Λίγα μωράκια βαθμολογούνται με καθαρό 10 καθώς τα περισσότερα δεν έχουν την επιθυμητή επίδοση στη θερμοκρασία σώματος – τα χέρια και τα πόδια τους δεν είναι στο 5λεπτο ροδαλά, αλλά χρειάζονται λίγο χρόνο ακόμη για να ζεσταθούν.

Το τεστ Άπγκαρ δεν προβλέπει τη μελλοντική υγεία του ή την ανάπτυξή του, αλλά κινητοποιεί το προσωπικό στην περίπτωση που το μωρό είναι νωθρό ή αργό στις αντιδράσεις του για να υποστηριχθεί με τον καλύτερο τρόπο κατά την προσαρμογή του στον έξω κόσμο. Εξάλλου δεν είναι και ο μοναδικός έλεγχος στον οποίο υποβάλλεται το μωρό μετά τη γέννησή του.

Όσο υψηλότερη είναι η βαθμολόγηση τόσο καλύτερη είναι η κατάσταση της υγείας του μωρού και προφανώς στη δεύτερη εξέταση, δηλαδή στο πέμπτο λεπτό, τα μωρά αυξάνουν τη βαθμολογία τους καθώς συνηθίζουν να ζουν έξω από τη μήτρα. Αν όμως το μωρό συγκεντρώνει λιγότερους από 7 βαθμούς, τότε χρειάζεται τη βοήθεια του γιατρού. Η τελική βαθμολογία του τεστ APGAR καταγράφεται στο βιβλιάριο υγείας του μωρού. 

Ώρα για…καθαριότητα

Η μαία θα φορέσει στο μωρό το πρώτο του βραχιόλι που φέρει το επώνυμο και το φύλο του και θα είναι η ταυτότητά του για τις ημέρες που θα παραμείνει στο μαιευτήριο. Το ίδιο βραχιολάκι θα φορέσει στο χέρι της και η μαμά. Μετά την πρώτη σύντομη… γνωριμία της μαμάς –και του μπαμπά αν βρίσκεται μέσα στην αίθουσα– με το μωρό, θα το αναλάβει η μαία.

Κατ’ αρχάς θα καθαρίσει με ένα ελαιώδες διάλυμα το σώμα του για να αφαιρεθεί το ασπριδερό λίπος (σμήγμα, που φαίνεται στις πτυχές της μασχάλης και των γεννητικών οργάνων) που το προστάτευε όσο μούλιαζε μέσα στο αμνιακό υγρό. Αμέσως μετά το πλύσιμο το μωρό ζυγίζεται. Τα περισσότερα φυσιολογικά νεογέννητα ζυγίζουν από 2,5 έως 3,5 κιλά, ενώ όσον αφορά το ύψος τους, κυμαίνεται από 40 μέχρι 50 εκατοστά.

Στη συνέχεια ο παιδίατρος του χορηγεί ενδομυϊκά συγκεκριμένη ποσότητα βιταμίνης Κ, απαραίτητη για τη φυσιολογική πήξη του αίματος. Όλα τα μωρά έχουν κάποια έλλειψη σε βιταμίνη Κ, γι’ αυτό τους κάνουν μία ένεση με τη βιταμίνη ώστε να αποφευχθεί η τάση για υπερβολική αιμορραγία. Επίσης, θα χορηγηθούν και σταγόνες αντιβιοτικού στα μάτια του μωρού, για να αποφευχθεί η λοίμωξη από μικροοργανισμούς που υπάρχουν στα γυναικεία γεννητικά όργανα και από τους οποίους το μωρό μπορεί να μολυνθεί καθώς περνάει από το γεννητικό κανάλι. Τότε ελέγχεται και η συμμετρία από τις κόρες των ματιών, εάν τα βλέφαρα ανοίγουν και κλείνουν σωστά, γίνεται επίσης έλεγχος της κόρης για συγγενή καταρράκτη. Ωστόσο ο έλεγχος των ματιών είναι πρώιμος, η ανάπτυξη της όρασης θα ολοκληρωθεί σε μερικούς μήνες oπότε θα δοθούν και πιο αξιόπιστες απαντήσεις. 

Έλεγχος των αντανακλαστικών

Ο παιδίατρος θα ελέγξει το σώμα του μωρού για σημάδια στο δέρμα, κηλίδες, αιμαγγειώματα, σπίλους. Πολύ σημαντικός είναι ο έλεγχος των νευρολογικών αντανακλαστικών ώστε να διαπιστωθεί πόσο ώριμο είναι το νευρικό σύστημα του μωρού. Ο γιατρός τρίβει απαλά με τα δάχτυλα την πατούσα, η οποία είναι ιδιαίτερα δεκτική στα ερεθίσματα, για να δει τα αντανακλαστικά του μωρού όσον αφορά τον μυϊκό τόνο και το αντανακλαστικό της σύλληψης. Εξετάζεται επίσης το αντανακλαστικό της αναζήτησης της θηλής, του σφιξίματος του χεριού και το αντανακλαστικό Μόρο, δηλαδή το σκίρτημα που κάνει ενστικτωδώς το παιδί όταν νιώθει απειλημένο. Με απλή ψηλάφηση ελέγχεται το δεξιό υπογάστριο (ήπαρ) και το αριστερό υπογάστριο (σπλήνας). Απολινώνεται ο ομφάλιος λώρος και γίνεται η πρώτη καρδιολογική εξέταση του μικρού με το στηθοσκόπιο για τυχόν καρδιακό φύσημα. Επισκοπούνται τα εξωτερικά γεννητικά όργανα του παιδιού ώστε να καθοριστεί το φύλο του, αρσενικό ή θηλυκό. Επίσης, ελέγχεται το κεφάλι του μωρού, η πρόσθια και η οπίσθια πηγή του κρανίου (μέγεθος, σχήμα, σφυγμός) για να επιβεβαιωθεί ότι το παιδί έχει αναπτυχθεί σωστά και ότι τα οστά του μεγαλώνουν κανονικά.

Ένας άλλος καθοριστικός έλεγχος είναι εκείνος που αφορά την κατάσταση των ποδιών και ιδίως των ισχίων. Στο παρελθόν η καθυστερημένη διάγνωση της αναπτυξιακής δυσπλασίας του ισχίου (παλαιότερα γνωστή ως συγγενές εξάρθρημα ισχίου) οδήγησε πολλά παιδιά στην αναπηρία. Σήμερα η κλινική εξέταση του βρέφους σε συνδυασμό με την απεικόνιση που προσφέρουν οι υπέρηχοι εξασφαλίζουν την έγκαιρη διάγνωση τυχόν δυσπλασίας του ισχίου στο νεογέννητο. Ο παιδίατρος ανιχνεύει την πιθανότητα συγγενούς εξαρθρήματος του ισχίου, ελέγχοντας εάν λυγίζουν και γυρίζουν προς τα έξω τα ποδαράκια του μωρού. Στην περίπτωση που υπάρχει υποψία εξαρθρήματος του ισχίου το νεογέννητο πρέπει να κάνει υπερηχογράφημα στο ισχίο κατά την παραμονή του στο μαιευτήριο και επανάληψη 40 ημέρες αργότερα.

Τέλος, στο νεογέννητο θα γίνει και ακουολογικός έλεγχος ώστε να διαπιστωθεί εάν το μωρό ακούει καλά, εξέταση που θα επαναλάβει και παιδίατρος μόλις το μωρό συμπληρώσει τον πρώτο μήνα ζωής του. 

Η πρώτη του αιμοληψία

Γίνεται αιμοληψία από τον ομφάλιο λώρο για να προσδιοριστεί η ομάδα αίματος του μωρού και να προστατευτεί η μητέρα, σε μια μελλοντική εγκυμοσύνη, από κινδύνους ασυμβατότητας με τον παράγοντα Rh, αλλά και για να εντοπιστεί τυχόν παρουσία αιμολυτικής νόσου στο νεογνό (εξέταση Microcoombs). Τη δεύτερη ή την τρίτη μέρα μετά τη γέννηση, το μωρό θα υποβληθεί και σε άλλη αιμοληψία. Η μαία θα πάρει λίγες σταγόνες αίματος από την πατούσα του προκειμένου να διαπιστωθεί αν πάσχει από σοβαρές παθήσεις οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτές κατά τη γέννηση. Στόχος του προληπτικού ελέγχου είναι να ανιχνεύσει κάποιες παθολογικές καταστάσεις, όπως η έλλειψη του ενζύμου G6PD ή η φαινυλκαιτονουρία ή ο συγγενής υποθυρεοειδισμός. Τα παιδιά με έλλειψη του ενζύμου G6PD μπορεί να εμφανίσουν αιμολυτικό ίκτερο και αιμολυτική αναιμία, όταν δοκιμάσουν συγκεκριμένα φαγητά όπως τα κουκιά, όταν έρθουν σε επαφή με ορισμένες ουσίες όπως η ναφθαλίνη ή πάρουν κάποια φάρμακα όπως η ασπιρίνη. Η φαινυλκαιτονουρία είναι μία πάθηση που δεν επιτρέπει στον οργανισμό να μεταβολίσει την ουσία φαινυλαλανίνη. Είναι σημαντικό να διαγνωστεί εγκαίρως και να υιοθετηθεί συγκεκριμένο διαιτολόγιο από το οποίο εξαιρούνται τροφές που περιέχουν ποσότητα της συγκεκριμένης ουσίας. Ο συγγενής υποθυρεοειδισμός είναι ένα πρόβλημα του θυρεοειδή, του ενδοκρινούς αδένα ο οποίος δεν λειτουργεί καθόλου ή δεν λειτουργεί καλά. Το αποτέλεσμα είναι να μην παράγεται ή να παράγεται ελάχιστη ποσότητα θυροξίνης, ορμόνης αναγκαίας για τον μεταβολισμό.

*Με τη συνεργασία της παιδιάτρου, επικεφαλής του Τμήματος Επειγόντων Περιστατικών του νοσοκομείου ΜΗΤΕΡΑ, Μάιρας Μυλωνοπούλου.