Προεμμηνορυσιακό σύνδρομο, εμμηνόπαυση, κλιμακτήριος: αποτελούν αναμφίβολα λέξεις-ορόσημο για τις γυναίκες καθώς σηματοδοτούν ένα μεγάλο κεφάλαιο που ανοίγει στο βιβλίο της ζωής τους μετά την τέταρτη δεκαετία. Κι αν παλαιότερα ήταν συνυφασμένες με τα λιγότερο φωτεινά χρώματα στον σωματικό και ψυχολογικό καμβά του γυναικείου οργανισμού, σήμερα χάρη στα μικρά και μεγάλα «θαύματα» της επιστήμης η κατάσταση έχει αλλάξει δραστικά.

Η σημαντική αύξηση του προσδόκιμου ζωής του πληθυσμού «ευνοεί» πολύ τις γυναίκες: μια γυναίκα 50 χρόνων που έχει μπει στην εμμηνόπαυση θεωρείται –και είναι– απλώς μια δραστήρια, ώριμη γυναίκα που της απομένουν τουλάχιστον άλλες τρεις δεκαετίες ζωής. Και σίγουρα καμία γυναίκα 45 χρόνων που μπορεί να βρίσκεται στην κλιμακτήριο δεν θα θεωρηθεί –και χαρακτηριστεί– ηλικιωμένη, όπως συνέβαινε πριν από κάποια χρόνια. Τα νέα δεδομένα της ιατρικής έχουν αλλάξει, εκτός από το προσδόκιμο ζωής, και την προσέγγιση κάθε δεκαετίας ζωής που κερδίζεται είτε για άνδρες είτε για γυναίκες. Το γεγονός ότι οι περισσότερες γυναίκες ζουν περίπου το 1/3 της ζωής τους μετά την εμμηνόπαυση –για την ακρίβεια, δεν ζουν με τη στενή έννοια του όρου, αλλά παραμένουν δραστήριες στην εργασία τους και στην οικογένειά τους– είναι ενδεικτικό για τη σημασία της καλής διαχείρισης της συγκεκριμένης περιόδου. Αν αναλογιστεί κανείς ότι πολλές γυναίκες αποκτούν πια παιδί, ίσως και το πρώτο τους, στην ηλικία των 40, αντιλαμβάνεται πως η έννοια της μητρότητας και της ανατροφής του παιδιού επιβάλλεται όχι απλώς να ισοσκελίσει, αλλά να ξεπεράσει την κατάσταση της εμμηνόπαυσης. Το βέβαιον είναι ότι η εμμηνόπαυση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ασθένεια, αλλά ως μια φυσιολογική περίοδος της ζωής, με ενδεχόμενες ενοχλήσεις. Οι σωματικές και ψυχικές αλλαγές, μικρότερες ή μεγαλύτερες, που συνεπάγεται είναι δεδομένες. Ωστόσο, αν αντιμετωπιστούν σωστά, η μετάβαση στη νέα αυτήν κατάσταση μπορεί να γίνει ομαλά και ανώδυνα. Ζητούμενο γυναικών και ειδικών είναι η καλύτερη υγεία και συνεπώς η καλύτερη ποιότητα ζωής.

Το χρονικό πλαίσιο
Όταν μία γυναίκα δεν έχει περίοδο για ένα χρόνο και πλέον, τότε έχει μπει στην εμμηνόπαυση. Η μέση ηλικία εμμηνόπαυσης είναι τα 51 χρόνια, αλλά κυμαίνεται από γυναίκα σε γυναίκα μεταξύ των ηλικιών 45 έως 55. Η εμμηνόπαυση θεωρείται πρόωρη αν συμβεί με φυσιολογικό τρόπο ή εξαιτίας κάποιου παράγοντα, π.χ. ασθένεια, πριν από την ηλικία των 40 ετών. Στις γυναίκες που καπνίζουν η εμμηνόπαυση έρχεται νωρίτερα, κατά μέσο όρο στα 49 χρόνια. Σημαντικό ρόλο στην εμμηνόπαυση κάθε γυναίκας παίζουν τα γονίδια καθώς και η ηλικία που μπήκε σε εμμηνόπαυση η μητέρα της. Στη δεκαετία των 40 οι περισσότερες γυναίκες αρχίζουν να αντιμετωπίζουν πιο έντονα συμπτώματα πριν από την περίοδό τους, όπως «φουσκώματα», ξαφνική αυξομείωση του βάρους, κατακράτηση υγρών, έντονη κόπωση και κακοδιαθεσία αρκετές ημέρες του μήνα, διότι όσο πλησιάζουν προς την εμμηνόπαυση τόσο η εναλλαγή στα επίπεδα των ορμονών γίνεται πιο έντονη στις διάφορες φάσεις του κύκλου (πρόκειται για το προεμμηνορυσιακό σύνδρομο). Πριν από την οριστική διακοπή της περιόδου, προηγείται μια περίοδος 4-5 χρόνων που αρχίζουν να πέφτουν σταδιακά τα επίπεδα των οιστρογόνων και η γονιμότητα μειώνεται σημαντικά: είναι η κλιμακτήριος. Στην περίοδο αυτήν αρχίζουν να παρουσιάζονται τα πρώτα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης: η περίοδος δεν είναι σταθερή, η διάρκεια και η συχνότητά της μπορεί να αλλάζει από μήνα σε μήνα, η απώλεια αίματος είναι πιο έντονη.

Ποιες αλλαγές φέρνει η εμμηνόπαυση
Η εμμηνόπαυση μπορεί να επηρεάσει το σώμα και τα διάφορα όργανα με πολλούς τρόπους. Τα εμμηνοπαυσιακά συμπτώματα μπορούν να χωριστούν στις εξής κατηγορίες:
-Αγγειοκινητικά συμπτώματα, που στη γυναίκα εκδηλώνονται με εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις, διαταραχές στον ύπνο.
-Ψυχολογικά συμπτώματα, που «μεταφράζονται» σε εναλλαγές της διάθεσης, ευερεθιστότητα, αίσθηση «έλλειψης ενέργειας», κόπωση και μερικές φορές ακόμη και κατάθλιψη.
-Αλλαγές στη λειτουργία των γεννητικών οργάνων που συνεπάγονται ξηρότητα του κόλπου, φαγούρα τοπική, πόνος κατά την ερωτική επαφή, ερεθισμός της περιοχής του κόλπου, προβλήματα με την ούρηση, όπως ακράτεια ή συχνουρία.
-Διαταραχές στον σκελετό και τα κόκαλα: απώλεια οστικής μάζας, οστεοπόρωση, απώλεια ύψους, κατάγματα.
Με την πάροδο του χρόνου, το σώμα συνηθίζει τα χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων και τα συμπτώματα βελτιώνονται. Σε κάποιες γυναίκες όμως οι εξάψεις μπορεί να συνεχιστούν μέχρι και για μια δεκαετία.

Η μετάβαση στη νέα πραγματικότητα
Η είσοδος στην εμμηνόπαυση συνεπάγεται μια σειρά εξετάσεων που θα «σκανάρουν» τον οργανισμό, ιδίως στα κρίσιμα συστήματα που επιφέρει επιπλοκές η εμμηνόπαυση. Έτσι, κάθε γυναίκα στην ηλικία των 50 και κάθε δύο με τρία χρόνια πρέπει να υποβάλλεται σε μέτρηση οστικής πυκνότητας, σε αιματολογικό έλεγχο, μαστογραφία, τεστ Παπανικολάου και σε διακολπικό υπερηχογράφημα. Εκτός από τις τακτικές διαγνωστικές εξετάσεις, εξίσου σημαντικό ρόλο σε όλη αυτήν την περίοδο έχουν η διατροφή και η άσκηση στη ζωή της γυναίκας. Όταν σταματά η έμμηνος ρύση και πέφτουν τα οιστρογόνα, «πέφτει» και ο μεταβολισμός με αποτέλεσμα οι γυναίκες να παίρνουν βάρος, από πέντε έως δέκα κιλά. Η ισορροπημένη διατροφή είναι το «κλειδί» για τον έλεγχο του βάρους. Τα συχνά και μικρά γεύματα που διατηρούν ενεργό τον μεταβολισμό και η κατανάλωση νερού βοηθούν, αυξάνοντας τις καύσεις και δημιουργώντας αίσθηση πληρότητας αντιστοίχως. Αναλόγως, βοηθά και η άσκηση – μάλιστα με διπλό όφελος τόσο στη διατήρηση του βάρους όσο και στη μείωση της οστικής απώλειας. Ιδίως σε ό,τι αφορά την οστική απώλεια, εκτός από την άσκηση είναι σημαντική και η λήψη ασβεστίου μέσω της διατροφής – τρεις μερίδες γαλακτοκομικών ημερησίως επιβάλλονται σε αυτήν την ηλικιακή φάση.
Το περπάτημα, από μισή έως μία ώρα την ημέρα, αποτελεί μια εύκολη και ασφαλή λύση. Τέλος, καφεΐνη, κάπνισμα και αλκοόλ αποτελούν τρεις παράγοντες επιβαρυντικούς στην υγεία και τη διάθεση των γυναικών κατά την περίοδο της εμμηνόπαυσης – και τα τρία συνδέονται με επιβλαβείς συνήθειες που επιπλέον επιτείνουν τις εξάψεις.

Η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων με φυσικό τρόπο
Τα πέντε πρώτα χρόνια της εμμηνόπαυσης θεωρούνται και τα πιο δύσκολα. Τα συμπτώματα, το είδος και η έντασή τους θα καθορίσουν την αντιμετώπιση και τη διαχείρισή τους. Αν τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα και προκαλούν μεγάλη διαταραχή στην καθημερινότητα της γυναίκας, τότε ενδείκνυται η βοήθεια του γιατρού για την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση και διαχείρισή τους. Η ορμονική υποκατάσταση αποτελούσε επί μακρόν ιατρική επιλογή, ωστόσο πλέον έρευνες έχουν δείξει συσχετισμό μεταξύ της ορμονικής θεραπείας και του καρκίνου του μαστού, των εγκεφαλικών και των εμφραγμάτων. Σε κάθε περίπτωση, η χορήγησή τους προϋποθέτει ότι δεν υπάρχει κάποια σοβαρή αντένδειξη για τη λήψη τους. Υπάρχουν όμως σήμερα και άλλες διαθέσιμες θεραπείες που βασίζονται σε ουσίες φυτικής προέλευσης που βοηθούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Οι πιο συνήθεις είναι τα πολυβιταμινούχα συμπληρώματα διατροφής, συνήθως με βιταμίνες Ε, Β6 και μαγνήσιο καθώς και τα φυτο-οιστρογόνα. Οι ουσίες αυτές «μιμούνται» την οιστρογονική δράση και συμβάλλουν στη μείωση των εξάψεων, των μεταβολών στη διάθεση, των διαταραχών του ύπνου, της ξηρότητας του κόλπου, της ενίσχυσης των οστών. Κυκλοφορούν σε χάπια, που λαμβάνονται μία με δύο φορές την ημέρα, συνιστάται δε να λαμβάνονται από την έναρξη των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης και μετά προκειμένου να έχουν αποτέλεσμα – μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις όπως π.χ. με τη θεραπευτική κατηγορία του εκλεκτικού τροποποιητή οιστρογονικών υποδοχέων, η ανακούφιση των μετεμμηνοπαυσιακών συμπτωμάτων καταγράφεται μέσα στον πρώτο μήνα.