Αντίο στα ψεύτικα χαμόγελα και τα χάπενινγκ-υπερπαραγωγές, ή πώς να μεγαλώσουμε ευτυχισμένα παιδιά στους καιρούς της κρίσης: όταν η χαρά των παιδιών κρύβεται σε μικρές στιγμές που μοιραζόμαστε μαζί τους, σύμφωνα με τους ειδικούς, αρκεί να είναι αυθεντικές. Τα «κλειδιά» της ευτυχισμένης παιδικής ηλικίας, χωρίς ψυχαναγκασμούς γονέων που παιδεύουσιν τέκνα.

«Η ευτυχία σου εξαρτάται μόνο από σένα», κήρυττε τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Επίκουρος περιδιαβαίνοντας τον Κήπο, τη φιλοσοφική σχολή του στην αρχαία Αθήνα. «Αμπελοφιλοσοφίες!» αντιδρά οργισμένη η φίλη μου η Μαριάννα, «πώς να είμαι ευτυχισμένη όταν είμαι άνεργη, τρόμαξα να πάρω στην κόρη μου φέτος τα σχολικά και όλη μέρα της κάνω κήρυγμα, “κομμένες οι βόλτες, τα ψώνια, το μπαλέτο, τα παιχνίδια, το σινεμά, δεν έχουμε λεφτά, οικονομία, οικονομία, οικονομία!’’» Μήπως να το πάρει αλλιώς και η Μαριάννα και χιλιάδες άλλες –νεόπτωχες– μάνες στην ίδια θέση με εκείνη; Στα χρόνια του Μνημονίου ίσως ήρθε η ώρα να σκύψουμε στο λεξικό και να μελετήσουμε ξανά τον ορισμό της ευτυχίας που, μάλλον, την εποχή της ευμάρειας, μπερδέψαμε με την υλική ευδαιμονία. Τόσον καιρό, λοιπόν, αναζητούσαμε την ευτυχία ή μήπως θέλαμε… happyism; Νεολογισμός της αγγλικής γλώσσας που επινόησε πρόσφατα Αμερικανός οικονομολόγος για να συνοψίσει σε μια λέξη την «επιστήμη της υποχρεωτικής ευτυχίας, το κυνήγι της ευτυχίας ως αυτοσκοπού-φετίχ».

Το δωμάτιο του θησαυρού
Η ευτυχία δεν έχει συνταγή, δεν δωρίζεται ούτε διδάσκεται, είναι μια εσωτερική κατάσταση. Όμως, έχει βαθιές και μακρινές ρίζες που μας γυρίζουν πίσω στα πρώτα χρόνια της ζωής, σύμφωνα με τον καθηγητή ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Σαλεζιάνα της Ρώμης, δρα Βιτόριο Λουίτζι Καστελάτσι, συγγραφέα του βιβλίου Μέσα στην ευτυχία – Ξαναβρίσκοντας τους τόπους της καρδιάς. Η κατάκτηση της ευτυχίας εξαρτάται δηλαδή από το αν «στην παιδική μας ηλικία μπήκαμε στο “δωμάτιο του θησαυρού”, ενός θησαυρού συναισθημάτων, όχι πανάκριβων παιχνιδιών και σινιέ επίπλων. Αν στην αρχή, ως μικρά παιδιά, γνωρίσαμε και κατοικήσαμε αυτό το δωμάτιο, θα είναι μετά πιο εύκολο για μας να αισθανθούμε καλύτερα στον κόσμο και να βιώσουμε πιο άνετα στην πορεία της ζωής μας». Όπως εξηγεί ο Ιταλός επιστήμονας, με τον όρο «δωμάτιο του θησαυρού» εννοεί «μια μητέρα-ή γενικότερα ένα οικογενειακό περιβάλλον με ικανότητα να διαχειριστεί σωστά τα συναισθήματα του παιδιού, θετικά και αρνητικά. Αν η μάνα ανταποκρίθηκε με επάρκεια στις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού της, εκείνο θα έχει την ικανότητα να νιώθει αισιόδοξο, αλλά όχι αιθερόβaμον ή ναρκισσιστικά παντοδύναμο, θα μπορεί να αντέξει την απογοήτευση και τον πόνο γιατί ξέρει ότι υπάρχει κάποιος να το στηρίξει. Το σημαντικό είναι να νιώσει το παιδί πως δεν είναι συναισθηματικά μόνο μπροστά στα εμπόδια, ότι κάθε φορά που αναζητεί την αγάπη, θα υπάρχει κάποιος έτοιμος να του τη δώσει. Αν το παιδί δεν τα βρει όλα αυτά μέσα στην οικογένεια στα πρώτα βήματα της ζωής του, ιδίως στον πρώτο χρόνο, θα περάσει όλη του τη ζωή ως ενήλικας ψάχνοντας για κάτι ή για κάποιον, για μια επιβράβευση και μια ικανοποίηση που δεν έρχεται ποτέ».

Οικογενειακός κώδικας χαμόγελου
Στην Ελλάδα της παρατεταμένης ύφεσης και της κατήφειας, που έκανε πρόσφατα βουτιά στον δείκτη της Έκθεσης Παγκόσμιας Ευτυχίας 2013 του ΟΗΕ, πέφτοντας στην 70ή θέση ανάμεσα σε 156 χώρες, μπορεί να μην είμαστε (πια) τόσο πλούσιοι, μπορούμε όμως να είμαστε συναισθηματικά γενναιόδωροι. Κάθε οικογένεια –σύμφωνα με τον Ιταλό ειδικό και συγγραφέα– μπορεί να «προπονηθεί» στην κατάκτηση της ευτυχίας αρκεί να δημιουργήσει, μέσα από τη διαδρομή και τις αξίες της, τον δικό της κώδικα επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη της: μια οικογενειακή ποδηλατάδα, μια παρτίδα χαρτιά που θα παίξουμε όλοι γύρω από το τραπέζι, ένας γερός μαξιλαροπόλεμος στο κρεβάτι του μπαμπά και της μαμάς Κυριακή πρωί – κάθε οικογένεια μένει να ανακαλύψει με τον δικό της τρόπο τη χαρά τού να είμαστε μαζί. Γιατί η ευτυχία και η ευφορία είναι μεταδοτική, όπως είχε διαπιστώσει με έρευνά του στο Χάρβαρντ ο Ελληνοαμερικανός κοινωνιολόγος, δρ Νικόλας Χρηστάκης ενώ το να μοιραζόμαστε τη χαρά, είναι η πράξη της μεγαλύτερης γενναιοδωρίας.

Τα «κλειδιά» της ευτυχισμένης παιδικής ηλικίας 

* «Είμαι ευτυχισμένος όταν σε βλέπω ευτυχισμένο». Που θα πει, για τον γονιό, ικανοποιώ τις επιθυμίες του παιδιού μου με μέτρο, χωρίς να σπεύδω να ανταποκριθώ σε κάθε απαίτησή του ή, ακόμα χειρότερα, να προτρέχω να του τα δώσω όλα, από άγχος «μην του λείψει τίποτα». Η ευτυχία των παιδιών περνά μέσα από την ικανότητα να επιθυμούν πράγματα, να βάζουν προτεραιότητες και να επιλέγουν. Τα πολλά δώρα, για παράδειγμα, εμποδίζουν το παιδί να εκτιμήσει την αξία της προσμονής, το καινούργιο δώρο αλλά και το αναπάντεχο, ένα δώρο-έκπληξη που του κάνουμε, όχι τόσο για την αξία του αντικειμένου αλλά για την ξαφνική χαρά που δίνουμε στο παιδί.

* Ναι στα αρνητικά συναισθήματα. Ευτυχία δεν σημαίνει πως «εξορίζουμε» τη λύπη από τη ζωή του παιδιού φορώντας μια μάσκα «ψεύτικης» χαράς ακόμα και σε μια δύσκολη στιγμή. Το παιδί διαισθάνεται πως κάτι δεν πάει καλά και, αν δεν του εξηγήσουμε εμείς, θα βάλει χειρότερα με τη φαντασία του ή θα ρίξει στον εαυτό του το φταίξιμο για την κακή μας διάθεση. Στην ερώτηση «μαμά, είσαι λυπημένη;» απαντάμε με ειλικρίνεια, αλλά το καθησυχάζουμε, «θα μου περάσει γρήγορα, έλα να κάνουμε μια αγκαλιά».

* Φίλοι και σταθερότητα. Μια «κλειστή» οικογένεια, που δεν ανοίγεται σε φιλίες και σταθερές κοινωνικές σχέσεις, δεν μπορεί να δείξει στα μέλη της τον δρόμο προς τη χαρά και την ευτυχία.

* Όνειρα και ουτοπίες. «Όταν μεγαλώσω, θα γίνω πιλότος της Φόρμουλα, θα ταξιδέψω στο Διάστημα…» Ας μη βιαστούμε να προσγειώσουμε το παιδί σε μια απομυθοποιημένη και δύσκολη πραγματικότητα όπου δεν έχει νόημα κανείς να ονειρεύεται. Τα όνειρα του παιδιού, ακόμα και τα πιο ουτοπικά, του δίνουν κίνητρο, ενθουσιασμό, όρεξη να πάει μπροστά. Αρκεί οι επιθυμίες να είναι δικές του, όχι των γονιών.

* Ακούμε. Όταν τα παιδιά έρχονται να μας εκφράσουν ένα παράπονο, τον θυμό ή τη στενοχώρια τους, δεν βιαζόμαστε να υποτιμήσουμε την αντίδρασή τους ως «παιδιάστικα καμώματα» ούτε «ταμπουρωνόμαστε» πίσω από την αμυντική στάση και τον δασκαλίστικο ρόλο του γονιού. Το σημαντικό είναι, ακόμα και στις πιο αμήχανες καταστάσεις, να κρατήσουμε με τα παιδιά έναν ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας.

* Συγγνώμη. Αν αδικήσαμε το παιδί μας και απολογηθούμε για το λάθος μας, αυτό όχι μόνο δεν θα μας κάνει «λιγότερους» ως γονείς αλλά θα αποκαταστήσει τη σχέση εμπιστοσύνης μας μαζί του.

* Κάντε μίτινγκ. Πώς γίνεται στις εταιρείες, που συγκεντρώνονται όλοι γύρω από ένα τραπέζι, και με αφορμή τα εργασιακά θέματα, οι εργαζόμενοι κάνουν τελικά σύσφιγξη σχέσεων και χαβαλέ; Καθιερώστε κι εσείς μια εβδομαδιαία οικογενειακή συνάντηση στο σπίτι, μια μέρα που είστε όλοι χαλαροί από διαβάσματα ή δουλειές, π.χ. Σάββατο απόγευμα, συγκεντρωμένοι όλοι μαζί στο καθιστικό ή στην κουζίνα. Ξεκινήστε την κουβέντα από το πώς πέρασε ο καθένας την εβδομάδα του και προχωρήστε σε ειδικότερα θέματα όπως π.χ. τι θα κάνετε τα Χριστούγεννα ή αν θα πάρει γάτα η κόρη σας η Κατερίνα. Μικροί-μεγάλοι μιλούν ελεύθερα, όσο θέλουν, και στο τέλος το μίτινγκ τελειώνει με μια fun διαδικασία, π.χ. Μονόπολη ή ομαδικό γαργαλητό!

* Δώστε το παράδειγμα (ευτυχίας). Πείτε στο παιδί σας κάθε μέρα για μια ευχάριστη δραστηριότητα που σχεδιάζετε να κάνετε, ακόμα κι αν είναι να βάψετε τα μαλλιά σας ή να συναντήσετε επιτέλους για καφέ μια φίλη μετά από καιρό. Όταν γυρίσει από το σχολείο, μιλήστε του με ευχαρίστηση για τη δική σας «πινελιά ευτυχίας» μέσα στην καθημερινότητα.

* Λίγο χάος δεν βλάπτει. Φτιάξτε παρέα εκείνο το κέικ κι ας γίνει χάλια η κουζίνα, πλατσουρίστε μαζί τους στα λασπόνερα κι ας λερωθούν τα παπούτσια. Μην αφήσετε να χαθεί η στιγμή, προκειμένου να είναι όλα σωστά καμωμένα. Σύμφωνα με έρευνες, οι μνήμες της ευτυχισμένης παιδικής ηλικίας δεν εξαρτώνται από τους καλούς βαθμούς που πήραμε στο σχολείο ή τα μετάλλια στη γυμναστική αλλά από τις στιγμές, χαρούμενες αλλά και δύσκολες, πάντοτε όμως αυθεντικές, που μοιραστήκαμε με τους αγαπημένους μας.