Τα παιδιά που σήμερα είναι προσχολικής ή πρωτοσχολικής ηλικίας γεννήθηκαν στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης. Τα λίγο μεγαλύτερα και οι έφηβοι μεγάλωσαν και διαπλάστηκαν μέσα σ’ αυτήν. Μια κρίση για την οποία σίγουρα δεν ευθύνονται για τη δημιουργία της, αλλά πληρώνουν και αυτά τις συνέπειες όσο και οι ενήλικες, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συνέβαλλαν στην δημιουργία της και καθορίζουν την αντιμετώπιση της.
Οι συνέπειες της κρίσης σε πρακτικά θέματα είναι γνωστές και έχουν σχεδόν την ίδια επίδραση σε όλους μας. Οι ψυχολογικές συνέπειες είναι όμως αυτές που αξίζει να δώσουμε επιπλέον σημασία γιατί μπορούμε να κάνουμε περισσότερα γι’ αυτές. Το πόσα χρήματα θα παίρνει κάποιος από τη δουλειά του δεν είναι κάτι περνάει από το χέρι του, το πώς θα επιλέξει να τα διαχειριστεί είναι. Η πραγματική αντίδραση στην κρίση είναι η αναγνώριση και η διαχείριση των συναισθημάτων που μας δημιουργεί. Νιώθουμε θυμό (ίσως και οργή), νιώθουμε αδικημένοι, αδύναμοι, ανεπαρκείς να κάνουμε κάτι και με μαθηματική ακρίβεια οδηγούμαστε στην απόγνωση και την απελπισία. Όλα τα συναισθήματα είναι σεβαστά και έχουμε δικαίωμα να τα νιώθουμε, έχουμε όμως και χρέος απέναντι στον εαυτό μας και τα παιδιά μας, να κάνουμε κάτι γι’ αυτά και όχι να αφηνόμαστε να γίνουμε έρμαια των συνθηκών.
Η παραίτησή μας είναι αυτό που πραγματικά πληγώνει τα παιδιά και είναι στο χέρι μας να μην αφήσουμε κάτι τέτοιο να συμβεί. Η οικονομική κρίση σημαίνει αλλαγή στον τρόπο ζωής και η κάθε αλλαγή στον τρόπο ζωής και η κάθε αλλαγή έχει μέσα της κάτι άγνωστο που μας φοβίζει, αυτό το άγνωστο κομμάτι ωστόσο δεν είναι απαραίτητα κακό. Με υπομονή και επιμονή μπορούμε να αναγνωρίσουμε όσα νιώθουμε, να τα αποδεχτούμε και να μπορούμε με τον τρόπο αυτό να έχουμε έλεγχο πάνω τους. Ο τρόπος που βλέπει να αντιμετωπίζουν οι γονείς του την κρίση ένα παιδί το επηρεάζει πολύ περισσότερο από την κρίση την ίδια.
Ένα παιδί, βλέποντας τους γονείς του να αντιμετωπίζουν όλα αυτά τα αρνητικά που φέρνει η κρίση και να μην παραιτούνται από το να ψάχνουν να βρίσκουν και θετικά, παίρνει ένα μάθημα ζωής που θα το εφοδιάσει με την απαραίτητη ψυχική δύναμη να κάνει το ίδιο. Βλέποντας τους γονείς του να προσαρμόζονται στις καινούργιες συνθήκες και να διατηρούν παράλληλα την ποιότητα που είχε η ζωή τους και πριν από την κρίση, παίρνει το μήνυμα ότι χρειάζεται να προσπαθούμε για ό, τι θέλουμε να κατακτήσουμε και ότι τίποτα δεν μας χαρίζεται αλλά και ότι τίποτα δεν είναι αδύνατο. Βλέποντας τους γονείς του να αναλαμβάνουν ευθύνες, μαθαίνει ότι υπάρχουν πολλά κομμάτια της ζωής μας στα οποία έχουμε εμείς την εξουσία και τη δύναμη να τα αλλάξουμε αν θέλουμε. Βλέποντας τους γονείς να αναγνωρίζουν λάθη του παρελθόντος, θα επιτρέψει και αυτό στον εαυτό του να κάνει λάθη, να μάθει από αυτά και θα γίνει πιο δεκτικό σε σχέση με τον εαυτό του και με τους άλλους. Βλέποντας τους γονείς του να απολαμβάνουν όμορφες στιγμές της καθημερινότητας, θα μάθει να απολαμβάνει τη στιγμή χωρίς άγχος και ενοχές και να αναγνωρίζει σε απλά πράγματα την σημαντικότητα που τους αξίζει.
Ο φόβος της ιδέας της κρίσης είναι χειρότερος απ’ την πραγματική διάσταση της κρίσης. Έχουμε μέσα μας περισσότερη δύναμη απ’ ότι αδυναμία, όσο και αν τα μηνύματα του περιβάλλοντος μας λένε το αντίθετο. Έχουμε να αντισταθούμε στα μηνύματα αυτά και να χρησιμοποιήσουμε την ικανότητα μας να προσαρμοζόμαστε, κάτι που έκανε το ανθρώπινο είδος εδώ και αμέτρητα χρόνια να μην σταματά να εξελίσσεται ακόμα και με τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Η άποψή μου για την οικονομική κρίση (η οποία χαρακτηριζόταν από τα πιο σκοτεινά συναισθήματα) άλλαξε όταν σε ένα σεμινάριο άκουσα την εισηγήτρια να μας λέει ότι οι Κινέζοι χρησιμοποιούν το ίδιο ιδεόγραμμα για τις λέξεις «κρίση» αλλά και «ευκαιρία» και έτσι είναι. Κάθε κρίση κρύβει ευκαιρίες να μάθουμε για τον κόσμο γύρω μας και για τον εαυτό μας πράγματα που μας οδηγούν να προχωρήσουμε στο μονοπάτι της προσωπικής μας εξέλιξης.
Η Έλλη Τσομπανίδη είναι νηπιαγωγός.
