Ο Γιάνους Κόρτσακ (Janusz Korczak, 22 Ιουλίου 1878 ή 1879-5 Αυγούστου 1942) ήταν Πολωνός παιδίατρος, παιδαγωγός, συγγραφέας, δημοσιογράφος, κοινωνικός ακτιβιστής και αξιωματικός του πολωνικού στρατού. Ο Κόρτσακ ήταν καινοτόμος και πρωτοποριακός παιδαγωγός, εκπαιδευτικός και συγγραφέας κειμένων για τη θεωρία και την πρακτική της εκπαίδευσης. Θεωρείται πρόδρομος στην υπεράσπιση και την προώθηση θεμάτων που αφορούν τα δικαιώματα και την πλήρη ισότητα των παιδιών.
Ο Κόρτσακ πίστευε βαθιά ότι το παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ίσος άνθρωπος. Πώς σχετίζεται με τους άλλους ανθρώπους και καταλαβαίνει με τον ίδιο τρόπο που κάνει ένας ενήλικος, απλά δεν έχει ακόμα τις ίδιες εμπειρίες και τη φυσική δύναμη. Μια μέρα όμως θα τις έχει κι αυτές. Και είναι χρέος οι εμπειρίες που τους προσφέρουμε να είναι όσο το δυνατόν καλύτερες ή μάλλον όσο το δυνατόν πιο χρήσιμες ώστε να μπορέσουν μια μέρα να αντιμετωπίσουν έναν «δύσκολο κόσμο» με κριτική σκέψη και θετικό πρόσημο. Το 1911, ιδρύει το ορφανοτροφείο «Το Σπίτι του ορφανού» (Dom Sierot) στη Βαρσοβία, με συνεργάτιδα τη σύζυγό του, το οποίο στεγάζει ορφανά και εγκαταλελειμμένα Εβραιόπουλα. Εκεί ο Κόρτσακ θα εφαρμόσει εντελώς πρωτοποριακές παιδαγωγικές μεθόδους και θα δημιουργήσει μια μικρούλα πολιτεία με τη δική της μικρή βουλή και εφημερίδα. Επιπλέον, δημιούργησε και δικαστήριο μεταξύ των παιδιών για την επίλυση δικών τους συναδελφικών υποθέσεων. Εκεί εξέταζαν θέματα που υπέβαλαν τα ίδια. Σε αυτό το δικαστήριο επίσης, τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να προσφεύγουν κατά των εκπαιδευτών τους.
Τον Οκτώβριο του 1940, κατά τη χιτλερική κατοχή της Πολωνίας, υποχρεώθηκε να μεταφέρει το ορφανοτροφείο του, εντός των τειχών του γκέτο της Βαρσοβίας. Έζησε εκεί με “τα παιδιά του” μέχρι την 5η Αυγούστου του 1942, όταν ήρθε η σειρά τους να εκτοπιστούν στο στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα και να θανατωθούν μαζικά στους θαλάμους αερίων. Μολονότι του προσφέρθηκε η δυνατότητα να δραπετεύσει, ακόμη και την τελευταία στιγμή στην αποβάθρα των τρένων, αρνήθηκε να το πράξει. Ο θρύλος λέει πως εκεί τον αναγνώρισε ένας Γερμανός αξιωματικός ο οποίος είχε, όταν ήταν παιδί, διαβάσει τα βιβλία του. Αυτός ο αξιωματικός του είπε πως μπορεί να μην ανέβει στο τρένο και πως δεν ισχύει γι’ αυτόν η διαταγή επιβίβασης. “Και τα παιδιά;” ρώτησε ο Κόρτσακ. “Τα παιδιά θα ανέβουν” απάντησε ο αξιωματικός. Η απάντηση του Κόρτσακ ήταν καθηλωτική: “Απατάσθε κύριε! Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι, παλιάνθρωποι”, είπε και ανέβηκε μαζί με τα παιδιά στο τρένο.
Συχνά οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε διάφορες φράσεις κλισέ, όπως «τα παιδιά είναι το μέλλον», «τα παιδιά είναι η ελπίδα» κ.λπ. Όμως, στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, που κάθε μέρα έχουμε δεκάδες λόγους να νιώσουμε απελπισία και αδιέξοδο, που ο πόλεμος βρίσκεται παντού, πολεμάμε με τον κορονοϊό, πολεμάμε με την υποβάθμιση της εκπαίδευσης, πολεμάμε με “λίγους” πολιτικούς κάθε χρωματισμού, πολεμάμε με τη φτώχεια, πολεμάμε με την κατάργηση των εργασιακών μας δικαιωμάτων, πολεμάμε με τη διάλυση της κοινωνικής μας ταυτότητας, σε μια εποχή κατά την οποία είτε όλοι έχουμε παραιτηθεί/αναισθητοποιηθεί ή τέλος πάντων αισθανόμαστε λίγοι για να αντιμετωπίσουμε ορατούς και αόρατους εχθρούς, αυτά τα κλισέ αποκτούν μεγαλύτερη σημασία. Αν υπάρχει μια «επένδυση» που μπορεί στις μέρες μας να έχει νόημα, τότε αυτή είναι πρώτα και πριν από όλα τα παιδιά. Σαν ευχή και υπενθύμιση για την Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού ας θυμηθούμε πάλι τα δικαιώματα του παιδιού, όπως τα κατέγραψε ο Γιάνους Κόρτσακ:
Το δικαίωμα να αγαπάει και να αγαπιέται
Το δικαίωμα στο σεβασμό
Το δικαίωμα να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται με τις καλύτερες συνθήκες.
Το δικαίωμα να ζει στο παρόν
Το δικαίωμα να είναι ο εαυτός του
Το δικαίωμα να κάνει λάθη.
Το δικαίωμα να αποτυγχάνει
Το δικαίωμα να το παίρνουν στα σοβαρά
Το δικαίωμα να επιθυμεί, να ζητάει και να διεκδικεί
Το δικαίωμα να έχει μυστικά
Το δικαίωμα να σέβονται τα υπάρχοντά του – όσο ασήμαντα κι αν είναι αυτά
Το δικαίωμα να κρίνεται από ένα δικαστήριο παιδιών της ηλικίας του
Το δικαίωμα στην υπεράσπιση
Το δικαίωμα να πιστεύει
Το δικαίωμα στην εκπαίδευση
Το δικαίωμα να αντιστέκεται στην εκπαίδευση
Το δικαίωμα να διαμαρτύρεται.
Διαβάστε: Janusz Korczak, Το δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό, Εκδόσεις Μεταίχμιο. Το παιδαγωγικό μανιφέστο του Πολωνού πρωτοπόρου εκπαιδευτικού που αφιέρωσε όλη του τη ζωή στα παιδιά. Γραμμένο το 1928, οι ιδέες του αποτέλεσαν τη βάση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η έκδοση συμπληρώνεται από φωτογραφικά ντοκουμέντα της εποχής, καθώς και από εκτενή αναφορά στη ζωή και στο έργο του Γιάνους Κόρτσακ, ενός μοναδικού ανθρώπου που ακολούθησε τις αρχές του μέχρι τέλους, συνοδεύοντας τα παιδιά που είχε υπό τη φροντίδα του ως τα κρεματόρια του ναζιστικού στρατοπέδου Τρεμπλίνκα και τον θάνατο.
