Η ανάπτυξη του παιδιού είναι κάτι που οι γονείς παρατηρούν, θαυμάζουν, θέλουν με κάθε τρόπο να βοηθήσουν. Προσπαθούν να προσφέρουν ποικίλα ερεθίσματα κάνοντας διάφορες δραστηριότητες στο σπίτι ή προσφέροντας στα παιδιά τους οργανωμένες δραστηριότητες εκτός σπιτιού. Αργότερα, όταν η ώρα να πάει σχολείο έρχεται, ψάχνουν το καλύτερο για να πάρει όσο δυνατόν περισσότερες γνώσεις ή, αν δεν έχουν την ευκαιρία, προσπαθούν να αναπληρώσουν τα τυχόν κενά του σχολείου στο σπίτι. Στόχος τους συνήθως να δώσουν στο παιδί ό,τι καλύτερο αναφορικά με την εκμάθηση διάφορων γνωστικών αντικειμένων ώστε να αναπτυχθεί διανοητικά. Όμως υπάρχει κάτι πολύ σημαντικό που επιδρά σε όλη αυτή την πορεία, τα συναισθήματα.

Όλοι οι γονείς θέλουν το παιδί τους να είναι έξυπνο. Τι σημαίνει έξυπνο όμως; Η άποψη της επιστήμης είναι ότι έξυπνος δεν είναι αυτός που τα πηγαίνει καλά στο γνωστικό τομέα απλά, αλλά αυτός που μπορεί να είναι δημιουργικός, να λύνει προβλήματα, να παίρνει αποφάσεις και που είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματα του τα οποία τελικά θα ορίσουν τις πράξεις του. Όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά, όμως δεν είναι αποδεκτοί όλοι οι τρόποι έκφρασης τους. Αυτό δεν είναι αυτονόητο για τα παιδιά και επιπλέον τους είναι δύσκολο να το καταλάβουν λόγω των συμπτωμάτων που βιώνουν στο σώμα τους. Για παράδειγμα, όταν θυμώνουμε κυλάει περισσότερο αίμα στα χέρια μας, έτσι είναι δύσκολο για ένα παιδί που νιώθει θυμό να μην χρησιμοποιήσει τα χέρια του αλλά τα λόγια του για να το δείξει. Τέτοιου είδους συμπεριφορές μαθαίνονται.

Όλα τα χρόνια που θα περάσουν τα παιδιά στο σχολείο θα μάθουν και να γράφουν και να διαβάζουν και να λύνουν προβλήματα μαθηματικών, θα μάθουν όμως τρόπους να λύνουν τα προβλήματα της ζωής τους; Ίσως, αλλά το μεγαλύτερο σχολείο συναισθηματικής εκπαίδευσης είναι η οικογένεια. Σ’ αυτό το προστατευμένο και οικείο όσο τίποτα άλλο περιβάλλον υπάρχουν οι καλύτερες ευκαιρίες συναισθηματικής εκπαίδευσης. Το πιο σημαντικό μάθημα που έχουν οι γονείς να δώσουν είναι το πώς οι ίδιοι αναγνωρίζουν και διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους. Όλα τα συναισθήματα είναι χρήσιμα και μας προσφέρουν μια διαφορετική ετοιμότητα για δράση. Αν τα αναγνωρίσουμε και πράττουμε αναλόγως, μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε και να χαρίσουμε χρήσιμα μαθήματα ζωής.

Στα σχολικά χρόνια οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να έχουν μια καλή απόδοση στο σχολείο, η οποία θα αντικατοπτρίζεται στην αξιολόγηση του δάσκαλου. Αυτό που πολλές φορές ξεχνούν είναι ότι τα συναισθήματα είναι αυτά που τελικά καθοδηγούν την απόδοση που θα ταίριαζε στις δυνατότητες του. Ένα παιδί που αισθάνεται καλά στο σχολείο είναι πιο εύκολο να προσπαθήσει και να καταφέρει να έχει καλύτερες επιδόσεις. Είναι πιο σημαντικό να νοιαζόμαστε για το πώς περνάει και πώς αισθάνεται το παιδί στο σχολείο, αντί για το τι μαθαίνει αναφορικά με τα γνωστικά αντικείμενα. Ρωτήστε τα παιδιά πως ένιωσαν όταν η δασκάλα τους απηύθυνε το λόγο και όχι αν είπαν το μάθημα σωστά, ρωτήστε τα τι τα έκανε να γελάσουν, αν κάτι τα στεναχώρησε, αν νιώθουν άνετα με τους φίλους τους και όχι μόνο τι μαθήματα έχουν να κάνουν για την επόμενη μέρα. Ανησυχήστε αν τα παιδιά σας δεν έχουν φίλους, αν νιώθουν αίσθηση ανεπάρκειας, ματαίωσης ή ενοχής και όχι αν δεν πήραν καλό βαθμό. Δεν είναι οι καλοί βαθμοί που θα τα κάνουν καλούς και ευτυχισμένους εν ενεργεία πολίτες αργότερα.

Βοηθήστε τα παιδιά να αναγνωρίσουν ή ακόμα και να ονοματίσουν τα συναισθήματα τους. Ειδικά τα μικρότερα παιδιά προσχολικής ή και πρωτοσχολικής ηλικίας, που δεν έχουν ακόμα κατακτήσει το στάδιο της λογικής σκέψης, μπορεί να μην έχουν ακόμα τη δυνατότητα να αποσαφηνίσουν τι είναι αυτό που νιώθουν, και μόνο το γεγονός αυτό να τους προκαλεί αναστάτωση. Ίσως επίσης να μην έχουν αναπτύξει αρκετά το λεξιλόγιο τους για να εκφραστούν λεκτικά. Σε αυτό το σημείο έχουν οι γονείς να παρέμβουν, όχι για να κατευθύνουν ή να αποπροσανατολίσουν το συναίσθημα του παιδιού, αλλά για να το βοηθήσουν να εκφραστεί και να το σεβαστούν ακόμα και αν φέρνει εκείνους σε δύσκολη θέση. Φράσεις όπως «Αυτός δεν είναι λόγος να κλαις», «Δεν κάνουν έτσι τα καλά παιδιά», «Δεν υπάρχει λόγος να νιώθεις έτσι», πολλαπλασιάζουν τα αρνητικά συναισθήματα αφού αυτό που νιώθει το παιδί υποτιμάται από τους πιο σημαντικούς για εκείνο ανθρώπους, τους γονείς του. Για το παιδί υπάρχει λόγος που θυμώνει, που στεναχωριέται, που κλαίει και καλό θα είναι οι γονείς να είναι διαθέσιμοι να του μάθουν χωρίς να κρίνουν. «Καταλαβαίνω ότι νιώθεις θυμό / στεναχώρια / ντροπή, θέλεις να βρούμε μαζί τι ήταν αυτό που σε έκανε να νιώθεις έτσι;» είναι μια φράση που θα καθησύχαζε κάθε παιδί και θα το έδειχνε ότι υπάρχει λόγος να ασχοληθεί με αυτό που νιώθει και ότι έχει σ’ αυτό συμμάχους τους γονείς του.

Βρείτε μαζί με το παιδί ένα δημιουργικό τρόπο να εκφράσει τα συναισθήματα του. Είναι ανώφελο να προσπαθούμε να θάψουμε κάτι που αισθανόμαστε, θα βρει έναν τρόπο να βγει στην επιφάνεια και ίσως με άσχημο τρόπο και πιθανόν σε άσχετο χώρο ή χρόνο απ’ αυτόν που το έχει δημιουργήσει. Ένα παιδί που νιώθει θυμό γιατί πιστεύει ότι το αδίκησαν οι φίλοι του και ακούει «Πώς κάνεις έτσι; Αύριο θα τα έχετε ξαναβρεί» αντί να ανακουφιστεί, θυμώνει ακόμα περισσότερο και επιπλέον νιώθει και μοναξιά στο οικογενειακό του περιβάλλον. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να καυγαδίσει με τα αδέλφια του χωρίς προφανή λόγο ή συνοδεύοντας τη μαμά στα ψώνια να γίνει απαιτητικό ενώ δεν το συνήθιζε. Εκεί πρέπει να καταλάβουμε ότι η αιτία είναι κάπου αλλού, σε κάποιο αδούλευτο συναίσθημα που ψάχνει να βρει τρόπο να εκφραστεί. Μια συζήτηση, ένα παιχνίδι ρόλων (ας παίξουμε τις φίλες), μια κούκλα περσόνα (τι μπορεί να κάνει το αρκουδάκι που τσακώθηκε με τους φίλους του;), μπορεί να ξεκλειδώσουν το παιδί και να σκεφτεί μόνο του τι του ταιριάζει να κάνει για να εξωτερικεύσει αυτό που νιώθει. Δεν ταιριάζουν όλες οι λύσεις σε όλους και δεν πειράζει! Μπορούμε να βρούμε τι είναι αυτό που εξυπηρετεί το παιδί μας.

Πολύ σημαντικό είναι να απενοχοποιήσετε το παιδί γι’ αυτό που νιώθει. Επιτρέπεται να βιώνουμε όλα τα συναισθήματα. Δεν χρειάζεται σε καμία περίπτωση να αποκλείουμε το εαυτό μας από το να νιώθει κάποιο συναίσθημα. Είναι καλύτερο να τα αντιμετωπίζουμε ως κινητήρια δύναμη για να αντιληφθούμε τις ανάγκες μας και να πράξουμε αναλόγως. Ένα παιδί που νιώθει φόβο, δεν φταίει γι’ αυτό που έχει επάνω του ένα καμπανάκι που θα το πατήσουμε και ο φόβος θα φύγει μαγικά. Ο φόβος θα φύγει όταν το δοθεί η κατάλληλη προσοχή, όταν υπάρξει η βοήθεια που χρειάζεται ως τότε θα είναι εκεί να θυμίζει στο παιδί να προσέχει και να προσπαθεί να ξεχωρίζει την φαντασία από την πραγματικότητα.

Κάποιες φορές τα συναισθήματα δεν παίρνουν τη θέση που τους αξίζει στη ζωή μας στην προσπάθεια μας να δούμε λογικά τις καταστάσεις. Ας πάρουμε λίγο χρόνο να ακούσουμε τα συναισθήματα μας, να τα κατανοήσουμε και να τα αξιοποιήσουμε, δείχνοντας στα παιδιά πώς θα διευκολύνουν με τον τρόπο αυτό τη ζωή τους. Κάθε συναίσθημα είναι ξεχωριστό και μας ωθεί σε μια εξίσου ξεχωριστή δράση. Εντάξτε τη συναισθηματική αγωγή στην καθημερινότητα σας και θα της δώσετε μια μοναδική ποιότητα.

Η Έλλη Τσομπανίδη είναι νηπιαγωγός.