Νεότερες επιστημονικές έρευνες έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτό που τα παιδιά γνώριζαν ανέκαθεν από διαίσθηση και με το ένστικτό τους: ο μπαμπάς «μετρά» στη ζωή τους εξίσου με τη μαμά. Ή πώς, αντίθετα, ένας απόμακρος και αποστασιοποιημένος συναισθηματικά πατέρας μπορεί να επηρεάσει αρνητικά στην ανάπτυξη και τον ψυχισμό των παιδιών.

Θα τον έχετε δει, θα τον αναγνωρίσετε, θα τον θυμάστε: ο δικός σας ο μπαμπάς, πολυάσχολος και φαντομάς, που σας ρωτούσε στερεότυπα κι αφηρημένα «πώς πήγε σήμερα στο σχολείο;» πίσω από ένα παραπέτασμα ανοιγμένης εφημερίδας. Ο σύζυγος της Νίκης, που μανατζάρει εξήντα άτομα στην εταιρεία αλλά δεν ξέρει πώς να πει μια κουβέντα με τον έφηβο γιο του. Ο οικογενειακός σας φίλος, πατέρας δύο μικρών αγοριών, που θεωρεί ότι περνά «ποιοτικό χρόνο» με τα παιδιά του όταν τα πηγαινοφέρνει σαν σοφέρ σε μπάσκετ/σκάκι/κιθάρα και λοιπές δραστηριότητες. Ο μπαμπάς που συναντήσατε τις προάλλες στο Μουσείο Συναισθημάτων στην Πλάκα, να «ξεναγεί» την κορούλα του στα εκθέματα έχοντας κολλημένα τα μάτια του στην οθόνη του φορητού υπολογιστή του, ο παρών-απών πατέρας που κάνει πάσα στη μαμά δύσκολες ερωτήσεις, άβολες συζητήσεις και «καυτές πατάτες», που απαντά στις απορίες των παιδιών με ένα «γιατί έτσι», «άσε με ήσυχο τώρα» ή «παράτα με»…

Father hunger, τι είναι πάλι αυτό;

Όλοι μας, ως παιδιά, επιζητούμε την αγάπη και την αποδοχή του πατέρα μας. Η απουσία μιας ώριμης και ουσιαστικής σχέσης μεταξύ πατέρα και παιδιού δημιουργεί ένα κενό στην ψυχή, μια αίσθηση ανικανοποίητου στη ζωή και μια υποσυνείδητη λαχτάρα του αγοριού ή της κόρης για έναν πατέρα «ενεργό» στη ζωή τους και όχι αδιάφορο ή «διεκπεραιωτικό» στον πατρικό ρόλο του. Την παιδική αυτή μύχια επιθυμία για έναν πατέρα «που θα είναι εδώ» αλλά και τις επιπτώσεις της πατρικής απουσίας (όχι της βιολογικής αλλά της συναισθηματικής) μελέτησε επί σειρά ετών ο Αμερικανός παιδοψυχίατρος της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, δρ Τζέιμς Χέρζογκ, και η επιστημονική ομάδα του, δίνοντάς της τον χαρακτηρισμό «father hunger», ή όπως θα το αποδίδαμε -λιγότερο εύηχα- στα ελληνικά, «πείνα για τον πατέρα».

Ειδικά για τη σχέση πατέρα-γιου, όπως περιγράφουν οι μελετητές, όταν ο πατέρας δεν αγκαλιάζει, ενθαρρύνει, καθοδηγεί και προστατεύει τον γιο του στην ευαίσθητη παιδική ηλικία, το αγόρι μεγαλώνει πλάθοντας στο μυαλό του την ιδέα πως «ο μπαμπάς δεν μου δίνει σημασία, άρα δεν αξίζω πολλά», νιώθει ντροπή και θυμό για την εγκατάλειψη που βιώνει από τον πατέρα του τον καιρό της μεγαλύτερης συναισθηματικής ανάγκης του. Γενικά, τα παιδιά έρχονται στη ζωή σαν μικρά σφουγγαράκια, διψασμένα για απαντήσεις σε βασανιστικά ερωτήματα, όπως «είμαι ξεχωριστός;», «αξίζω;», «είμαι καλό παιδί;», «με θέλουν;», με αγαπούν;». Η επιστημονική έρευνα υπογραμμίζει ότι ο πατέρας παίζει ρόλο-κλειδί στο να καθησυχάσει τις υπαρξιακές αυτές ανησυχίες του παιδιού. Αν ο ρόλος του δεν είναι συναισθηματικά ενεργός, συχνά τα παιδιά μεγαλώνοντας περιγράφουν τη σχέση με τον πατέρα τους με λέξεις όπως «απουσία», «θλίψη», «δεν τον ξέρω καθόλου…»

Τι λένε οι έρευνες

Χωρίς να υποτιμά τον ρόλο της μητέρας, η σύγχρονη έρευνα στρέφει τον προβολέα στην πατρική φιγούρα τεκμηριώνοντας επιστημονικά την καθοριστική επιρροή της στην υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Δεν υπάρχει υποκατάστατο της παρουσίας του πατέρα στη ζωή των παιδιών του καθώς, σύμφωνα με τα συμπεράσματα έρευνας μελετητών του Ινστιτούτου Συμπεριφορικής Ιατρικής του Σεν Λούις, με επικεφαλής τον παιδοψυχολόγο δρα Ράνταλ Φλάνερι, ο κίνδυνος για παραβατικότητα, εξάρτηση από ουσίες, χρήση τσιγάρου ή αλκοόλ, χαμηλή επίδοση στο σχολείο, ανάπτυξη ψυχοσωματικών συμπτωμάτων όπως στομαχόπονοι, κεφαλαλγίες, άσθμα, η εκδήλωση ψυχικών νοσημάτων όπως η κατάθλιψη είναι μέχρι και έξι φορές μεγαλύτερος για παιδιά των οποίων οι βιολογικοί πατέρες δεν έχουν ενεργό ρόλο στην καθημερινότητά τους.

Όπως επισημαίνει ο ειδικός, «τα παιδιά εκλαμβάνουν την απουσία του πατέρα ως προσωπική απόρριψη, νιώθουν ότι δεν αξίζουν και πως κάτι με εκείνα πάει στραβά. Έχουν προβλήματα με τις φιλίες τους ενώ συχνά υιοθετούν ένα επιθετικό προφίλ για να κρύψουν πόσο ευάλωτα και μπερδεμένα νιώθουν από το «κενό» του πατέρα. Είναι προτιμότερο -σημειώνει χαρακτηριστικά ο δρ Φλάνερι- να πάει ο πατέρας στην προπόνηση ποδοσφαίρου του γιου του και να κάνει «κερκίδα» με αληθινό ενθουσιασμό, παρά να αργεί κάθε βράδυ στη δουλειά μήπως και καταφέρει και εξασφαλίσει το παραπάνω. «Τα παιδιά δεν έχουν ανάγκη από πολυτέλειες, θα καταλάβουν αν τους λείψει κάτι, “ενεργό” πατέρα θέλουν, να βάζει όρια στην παρορμητικότητα και την επιθετικότητα του παιδιού, ιδίως στη δύσκολη περίοδο της εφηβείας». 

Αντίθετα, όταν οι πατέρες συμμετέχουν ενεργά στο μεγάλωμα των παιδιών τους, με ουσιαστική συναισθηματική παρουσία, τότε τα αγόρια έχουν λιγότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν προβλήματα συμπεριφοράς, τα κορίτσια εμφανίζουν σπανιότερα ψυχολογικά προβλήματα, ενώ και τα δύο φύλα συνήθως παρουσιάζουν ταχύτερη ανάπτυξη των νοητικών ικανοτήτων τους, σύμφωνα με τα συμπεράσματα νεότερης μελέτης επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Ουψάλα, με επικεφαλής τη δρα Άννα Σαρκάντι, βασισμένης σε 24 κλινικές έρευνες πατέρων.

Πατέρας γεννιέσαι ή γίνεσαι;

Παλαιότερα, ο ρόλος του πατέρα τις πρώτες στιγμές της ζωής του παιδιού του ήταν διακοσμητικός και μάλλον γραφικός, να μοιράζει χρήματα στις νοσοκόμες του μαιευτηρίου, συχαρίκια για τα γεννητούρια. Σήμερα, ο υποψήφιος μπαμπάς μπαίνει ολοένα και συχνότερα μαζί με την ετοιμόγεννη στην αίθουσα του τοκετού, αλλά δεν αρκεί να κόψει τον ομφάλιο λώρο του νεογέννητου παιδιού του -όπως είναι η τελευταία μόδα ανάμεσα στους celebrity dads- για να εμποτιστεί ασκαρδαμυκτί με το πατρικό φίλτρο. Η συμμετοχή του ακόμα και στην καθημερινή φροντίδα του μωρού, όπως το μπάνιο ή το άλλαγμα της πάνας, είναι καθοριστική για το χτίσιμο της σχέσης με το παιδί του εξ απαλών ονύχων και το συναισθηματικό δέσιμο που θα αναπτύξει μαζί του αργότερα, σύμφωνα με πολυετή μελέτη του κύκλου της ζωής της οικογένειας από τον δρα Τζον Γκότμαν, επίτιμο καθηγητή ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον και την ομάδα του.

«Ενεργοί» vs. «τοξικοί» πατέρες

Σε παλαιότερες εποχές, μαμά της λεχώνας, πεθερά, θεία, μαία και λοιπός γυναικείος πληθυσμός της οικογένειας δημιουργούσαν προστατευτικό κλοιό γύρω από το νεογέννητο και τη μητέρα («αυτά είναι γυναικεία πράγματα»), παραγκωνίζοντας τον νέο πατέρα από τη φροντίδα του παιδιού του και περιορίζοντας τα πατρικά του καθήκοντα στα γραφειοκρατικά της γέννας και τα ψώνια του σπιτιού. Σήμερα, ολοένα και περισσότεροι μπαμπάδες συμμετέχουν ενεργά στη ζωή του παιδιού τους από την πρώτη στιγμή. Όμως, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, η παρουσία και μόνο δεν σε κάνει καλό πατέρα, χρειάζεται να είσαι σε επαφή με τα συναισθήματά σου για να βοηθήσεις τον εαυτό σου αλλά και το μωρό, να δημιουργήσετε έναν υγιή συναισθηματικό δεσμό ώστε το παιδί με τη σειρά του να αναπτύξει την καθοριστικής σημασίας συναισθηματική νοημοσύνη.

Οι «ενεργοί» συναισθηματικά πατέρες, όπως σκιαγραφούνται από την ερευνητική ομάδα του δρα Γκότμαν, «ακούν» τα συναισθήματα που εκφράζουν τα παιδιά τους, θετικά ή αρνητικά, και ενθαρρύνουν τα παιδιά να εξωτερικεύσουν αυτό που νιώθουν, ακόμα κι αν πρόκειται για τον θυμό ή τη ζήλια τους. Χαρακτηρίζονται από ενσυναίσθηση, μπορούν δηλαδή να αναγνωρίσουν και να αξιολογήσουν τη θέση και το συναίσθημα του παιδιού τους, ακόμα κι αν πρόκειται για εκδήλωση αρνητικής συμπεριφοράς. Δεν σπεύδουν να κριτικάρουν και να απορρίψουν, αλλά βλέπουν την έκφραση αυτών των συναισθημάτων ως ευκαιρία για να έρθουν πιο κοντά στα παιδιά τους και να τα συμβουλεύσουν, να βάλουν όρια στη μη αποδεκτή συμπεριφορά και να βρουν λύσεις στο πρόβλημα.

Στον αντίποδα, οι «τοξικοί», απόμακροι και αποστασιοποιημένοι από τον ουσιαστικό πατρικό ρόλο τους μπαμπάδες, αγνοούν τα αληθινά συναισθήματα των παιδιών μέχρις ότου αυτά κορυφωθούν σε εκρήξεις αρνητικής συμπεριφοράς, μαλώνουν τα παιδιά για τα αρνητικά τους συναισθήματα, ενοχοποιούν τη ζήλια ή τον θυμό των παιδιών αντί να σκύψουν και να τον «ακούσουν», κριτικάρουν το παιδί για τα λάθη του ή σπεύδουν αμέσως να τα διορθώσουν μη δίνοντας περιθώριο για πρωτοβουλία, νιώθουν άβολα σε μια συζήτηση για δύσκολα συναισθήματα, απορρίπτοντάς την ως «χάσιμο χρόνου…»