«Δεν φταίω εγώ!» Να ένας πασίγνωστος υπότιτλος σε μια οικεία εικόνα: ένα μικρό παιδί κάτω από έναν ενήλικα που σκύβει θεόρατος από πάνω του. Το παιδί ξέρει – δεν φταίει. Ο ενήλικας το πείθει: φταίει και παραφταίει και ενδεχομένως φταίει για όλα. Δεν έχει πλέον άλλη διέξοδο, παρά να μάθει να το κρύβει και να ντρέπεται βεβαίως γι’ αυτό. Μέχρι να’ρθει η στιγμή που το ψέμα, η ασυνειδητότητα, η έλλειψη εσωτερικής ενημερότητας θα γίνει δεύτερη φύση – και, επιτέλους, έγινε ένας ενήλικας σαν όλους!
Έμαθα να προφέρω τη λέξη «ήμαρτον» χωρίς να μου εξηγηθεί η ακριβής σημασία της. Αρκούσε η προτροπή για την εκφορά της και καταλάβαινα αμέσως: είχα κάνει κάτι άσχημο, μα αρκούσε αυτός ο ακατανόητος ήχος για να γίνω ξανά αποδεκτή. Η μητέρα θα μου χαμογελούσε ξανά, και η ανατροπή του κόσμου που προκάλεσε η ανοησία μου μπορούσε να αναβληθεί. Τι ανακούφιση!
Εκπαιδευόμαστε στο να ξεχωρίζουμε το «καλό» από το «κακό», ως έννοιες που έχουν γενική ισχύ, μέσα απ’ την έγκριση ή την αποδοκιμασία των γονιών. Μόνο που, συνήθως, όλ’ αυτά εισπράττονται ως αποδοχή ή απόρριψη του συνόλου της ύπαρξης. Μέσω αυτής της διαδικασίας, ουδέποτε οδηγούμαστε στο να κατανοήσουμε τις συμπεριφορές, τις πράξεις, πολλώ δε μάλλον τα συναισθήματά μας: μπαίνουμε απλώς στο καλούπι που ορίζουν για μας εκείνοι απ’ τους οποίους εξαρτιόμαστε. Έτσι γινόμαστε υπάκουοι ή αντιδραστικοί, καλά παιδιά ή κακά, πνεύματα συνεργασίας ή αντιλογίας, πάλλευκες περιστερές ή μαύρα πρόβατα. Και όλα αυτά τα εκπληρώνουμε αργότερα στη ζωή μας – τα πληρώνουμε με τη ζωή μας.
Τις φράσεις «αγάπησε τον εαυτό σου», «γίνε πιο επιεικής με τα λάθη σου» τις συναντούμε πια παντού: στις παρέες, στα περιοδικά, στα βιβλία αυτοβοήθειας, στο γραφείο του ψυχολόγου, στις θεραπευτικές ομάδες, όπου τέλος πάντων καταφεύγουμε όταν τα βρούμε σκούρα. Έχουν καταντήσει κλισέ και στο βάθος είναι ακατανόητες – άντε τώρα να ανατρέψεις ένα ολόκληρο οικοδόμημα μέσα στο οποίο έμαθες να επιβιώνεις. Το πιθανότερο είναι χωρίς αυτό να πέσει ο ουρανός στο κεφάλι σου.
Να όμως που κοιτώντας τα διεσταλμένα μάτια του παιδιού μας που μας κοιτά λέγοντας «δεν φταίω εγώ», μπορούμε, αντί να θυμώσουμε, να καθρεφτιστούμε. Κι ύστερα, να πάρουμε αυτό που βλέπουμε αγκαλιά, να στρώσουμε εκείνο το τσουλούφι που πετάει, και ν’ απαντήσουμε: «Το ξέρω. Έλα να το συζητήσουμε». Και να τα πάρουμε όλα απ’ την αρχή.