Με αφορμή την παράσταση εφηβικού θεάτρου Νεφέλες, που ανεβαίνει στο θέατρο του Νέου Κόσμου, το Τaλκ μίλησε με τη σκηνοθέτιδα Τζωρτζίνα Κακουδάκη.
- Καλησπέρα κα Κακουδάκη. Καταρχάς, συστηθείτε στο κοινό του Τaλκ!
Να συστηθώ ε; Λοιπόν, ας συστηθώ. Είμαι η Τζω, ασχολούμαι με το θέατρο από 16 χρονών, σπούδασα και θεωρία και πρακτική και παιδαγωγική του θεάτρου και όλα αυτά τα συνδύασα για να καλύψω μια ανάγκη που διαπίστωσα ότι κυριαρχεί στη ζωή: την ανάγκη για αντίσταση και κοινωνική αλλαγή. Έχω διδάξει και κάνει θέατρο σε πλήθος από δομές, από το δημόσιο δημοτικό σχολείο, μέχρι το πανεπιστήμιο, τη δραματική σχολή, το ΚΑπΗ, ομάδες καρκινοπαθών, ομάδες σε φυλακές, ως και σε τσιγγανόπαιδα με ποινικά μητρώα. Όμως ο λόγος είναι πάντα ο ίδιος: είτε σκηνοθετώντας, είτε διδάσκοντας, είτε γράφοντας για το θέατρο θέλω να εκφράσω την βαθιά μου πίστη ότι το θέατρο μπορεί να μας οδηγήσει σε μια επαφή με τον εαυτό μας και η επαφή αυτή μπορεί να κάνει τα πράγματα να βελτιωθούν.
- Ασχολείστε με το εφηβικό θέατρο. Πώς ακριβώς το ορίζετε; Ποιες είναι οι διαφορές του από το παιδικό θέατρο και ποιες από το θέατρο ενηλίκων; Σε ποιες ηλικίες απευθύνεστε;
Για μένα ως εφηβικό θέατρο ορίζεται αυτό που παράγεται με επαγγελματικούς όρους από έμπειρους και νέους ηθοποιούς και απευθύνεται σε κοινό νεανικής ηλικίας με άξονα την πρόσληψη ενός ανθρώπου 14-17, ας πούμε, ετών. Σε αυτήν την ηλικία, δηλαδή, που ο άνθρωπος έχει καθ’ όλα μεγαλώσει, έχει αρχίσει και έχει αναπάντητα ερωτήματα, η ψυχή του σκάβεται βαθιά και ακατανόητα. Με άξονα αυτήν την σχέση με τον εαυτό αναζητούμε το ρεπερτόριο μας. Σκοπός δεν είναι να περιγράψουμε μια ιστορία ούτε να αποδώσουμε αισθητικά τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε. Το εφηβικό θέατρο έχει στόχο την άμεση επικοινωνία και τον διάλογο πάνω και κάτω από τη σκηνή, -με την παράσταση και το θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα που πάντα ακολουθεί-, δεν υπάγεται σε θεάματα ψυχαγωγίας και εφησυχασμού. Με αυτήν την έννοια μπορεί να διαφέρει ή και να ταυτίζεται , ενίοτε, με το θέατρο, το ικανό να συν-κινήσει όλες τις ηλικίες.
- Νεφέλες του Αριστοφάνη. Πώς μπορεί αυτή η παράσταση να “μιλήσει” στους σημερινούς εφήβους; Υπάρχουν αναλογίες στην Παιδεία της εποχής του Αριστοφάνη και στη σημερινή Παιδεία;
Oι Νεφέλες του Αριστοφάνη προτείνουν ευθέως μια αποδέσμευση του ανθρώπου από την μοιρολατρία του παρελθόντος και τον σκοταδισμό της αυθεντίας, είτε αυτός σχετίζεται με την θρησκεία είτε με τις παραδεδομένες αξίες. Προτείνει ένας άνθρωπος να πλησιάσει την επιστήμη, να παρατηρήσει τον φυσικό κόσμο, τις φυσικές αιτίες των πραγμάτων, αποδεσμευμένες από ταμπού. Ο Αριστοφάνης, στην “σκέψη υποδομής” που διατρέχει το έργο του ξετινάζει τον Αναξαγόρα, τον Πρωταγόρα, τους σοφιστές, ακόμα και τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα. Στα συντηρητικά μάτια ενός θεατή, μπορεί να φαίνεται ότι τους υπονομεύει, αλλά στην πραγματικότητα επί σκηνής διδάσκεται η δύναμη της ελεύθερης σκέψης, η ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού να συνδεθεί με την φύση των πραγμάτων, η προαγωγή του πνεύματος σε φυσικό φαινόμενο. Όπως συμβαίνει στο τέλος του Αριστοφανικού έργου το φροντιστήριο, αυτό το αιρετικό στέκι του Σωκράτη, καίγεται… Οι ιδέες του όχι. Για αυτό και τις γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Νομίζω ότι είναι βασική σύνδεση με το σήμερα η αναζήτηση της αλήθειας και η αντίσταση στον κομφορμισμό, η διαρκής ανάγκη του ανθρώπου για παιδεία. Γιατί αν δεν μάθεις να σκέφτεσαι μόνος, αν δεν ενδώσεις στην γοητεία της αμφισβήτησης πραγματικά δεν ωφελείσαι ποτέ και δεν αλλάζει μέσα σου καμία αιτία…
- Τι θέλει ένας νέος να μάθει; Τι θεωρεί ένας «μεγάλος» ότι πρέπει ένας νέος να ξέρει; Ποιο εκπαιδευτικό σύστημα καλύπτει και τις δύο ανάγκες; Υπάρχει απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα;
Αυτό είναι το κύριο ερώτημα στην παράστασή μας. Ένας νέος θέλει να μάθει πώς να προχωρήσει, πώς να είναι επαρκής, πώς να διεκδικεί την ευχαρίστηση, την ευτυχία. Η παιδεία ανοίγει δρόμους πιο σύνθετους για το πώς βιώνονται οι εμπειρίες, τι επίγευση αφήνουν. Με την παιδεία, που οδηγεί στην χειραφέτηση συνήθως, κερδίζει κανείς κυρίως χρόνο. Η ζωή θα τα διδάξει όλα. Όλα τα καλά και όλα τα λάθη. Αυτό που λέμε ζωή. Η χειραφέτηση μπορεί όμως να μας κατευθύνει με μεγαλύτερη ασφάλεια προς το φως, μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε την απώλεια, την ήττα, την επανεκκίνηση, την εκ νέου στοχοθεσία με ποιοτικά χαρακτηριστικά. Η κοινωνία ζητάει μηχανές παραγωγής. Εξειδίκευση. Μια κυνική διαχείρηση του τι αρκεί και τι παραπάνω χρειάζεται να συσσωρεύουμε. Σαν μια κοινωνία μυρμηγκιών αλλά χωρίς την αλληλεγγύη… Και χωρίς να περιμένουμε τον κρύο χειμώνα… Ανώφελα, ωφελιμιστικά, αποεστιασμένα μοντέλα διαχείρισης του ανθρώπινου κόπου και χρόνου. Η απάντηση, η επιλογή, είναι στο χέρι του κάθε μαθητή.
- Τελικά, τι είναι για εσάς ο Σωκράτης; Ένας σπουδαίος φιλοσοφος ή ένας sui generis σοφιστής;
Ο Σωκράτης; Δεν έχω ιδέα τι ήταν. Όμως είπε ότι όσο ζεις μαθαίνεις, είπε ότι η γνώση είναι σαν την εύφορη γη: φέρνει όλα τα καλά, είπε ο,τι κανείς δεν είναι από την φύση του κακός, είπε ότι δεν είναι ούτε Αθηναίος, ούτε Έλληνας, αλλά πολίτης του κόσμου, είπε να μην μαγνητίζεσαι από τα επιχειρήματα του αντιπάλου αλλά να φροντίζεις να έχεις δικά σου, είπε αλίμονο σε αυτούς που δεν ξέρουν ότι δεν ξέρουν αυτά που δεν ξέρουν. Και αφού είπε αυτά και πολλά ακόμα, είπε ότι ένα ξέρει, ότι δεν ξέρει τίποτα. Sui generis σπουδαίος φιλόσοφος…
- Η παράσταση εντάσσεται στην τριλογία της πραγματικότητας. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό το project σας. Πώς ξεκίνησε και πώς θα συνεχιστεί;
Tην προηγούμενη τριλογία την είχαμε ονομάσει «Η τριλογία της ουτοπίας» , με άξονα το πώς φανταζόμαστε ένα άλλο, ιδανικό κόσμο. Παίξαμε τους Όρνιθες του Αριστοφάνη, το Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας του Σαίξπηρ και τον Φάουστ του Γκαίτε. Τώρα με την «τριλογία της πραγματικότητας», ψάχνουμε να βρούμε πως αντιμετωπίζουμε υπαρκτά διλήμματα με στόχο να βελτιωθεί αυτός ο κόσμος, ο μη ιδανικός. Ξεκινήσαμε με την Αντιγόνη του Σοφοκλή, για το σαφές δίλημμα μεταξύ του δίκαιου και των ηθικών επιλογών. Οι Νεφέλες του Αριστοφάνη διαπραγματεύονται την παιδεία, σε ένα ερώτημα που έχουμε θέσει, που τίθεται χρόνια και αφορά το τι θέλει ένας νέος να μάθει και τι κατασκευάζει η κοινωνία, οι θεσμοί, η οικογένειά του, τι έχει επινοήσει το περιβάλλον γύρω του, ότι χρειάζεται να ξέρει. Νομίζω ότι του χρόνου θα κατευθυνθούμε στο θέμα της πολιτειότητας ξανά, αλλά μέσα από την ιστορία των πολέμων, μέσα από τις σελίδες της ιστορίας, προς την αναζήτηση μιας αλληλεγγύης και ειρηνικής πιθανότητας συνύπαρξης. Ελπίζω να προλάβουμε εμείς και να μην μας προλάβουν τα γεγονότα…
- Πώς μπορεί ο έφηβος να αγαπήσει το θέατρο;
Δεν βρίσκω κανένα λόγο ένας νέος να χρειάζεται να αγαπήσει το θέατρο. Βρίσκω όμως πολλούς λόγους για τους οποίους το θέατρο χρειάζεται να αγαπήσει τους νέους. Να μην είναι σαχλό, να μην είναι ακατανόητο και ελίτ, να μην ασχολείται με ανοησίες και μικροαστικές κοινοτοπίες, οι σκηνοθέτες να ξέρουν τη δουλειά τους, οι ηθοποιοί να είναι αληθινοί,το παιδικό θέατρο να σταματήσει να είναι μια καπιταλιστική βιομηχανία, -που αποτρέπει συχνά τον άνθρωπο από το θέατρο στην ενήλικη ζωή του-, και τότε όλοι θα αγαπηθούν.
- Έχετε κρατήσει ορισμένα ενδιαφέροντα που σας έχουν πει τα παιδιά μετά την παράσταση για να τα μοιραστείτε μαζί μας;
Πολλά. Δεν μπορώ να εστιάσω σε φράσεις αλλά σε μια γενικότερη αίσθηση. Όταν πηγαίνουμε σε σχολεία κυρίως, όπου οι μαθητές μετά την παράσταση πιάνουν συζήτηση με τους ηθοποιούς, τους ρωτάνε πολλές φορές για το πώς θα κάνουν αυτό που θέλουν, πώς θα πείσουν τις οικογένειες τους ότι μπορούν να σκεφτούν και να αποφασίζουν μόνοι τους. Νομίζω ότι λείπει πολύ η επικοινωνία της γενιάς των 15 με την γενιά των 25, η σχολική ζωή και τα μέρη που συχνάζουν οι έφηβοι, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα: τους απομονώνει, οι νέοι συσχετίζονται με τις ηλικίες των γονέων ή των καθηγητών τους, και όταν βλέπουν μια τόσο άμεσα σχετιζόμενη γενιά, που τους ζητάει επί σκηνής τη γνώμη τους, τους φέρεται ισότιμα, οι νέοι των 15 ενθαρρύνονται και ανοίγονται, εκφράζουν τις βαθιές επιθυμίες τους, ανήκουν.
- Τι περιμένετε στο μέλλον από τους σημερινούς εφήβους; Θα έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο;
Οι έφηβοι στο μέλλον θα είναι ενήλικες. Θα μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο όσο εγώ και εσείς. Μια κοινωνία θα πετύχαινε ωστόσο ένα νέο στόχο, αν έδινε δικαίωμα και τρόπο, ώστε οι εν δυνάμει πολίτες των 15 ετών να έχουν λόγο, επιλογή, θέση και αυτή να ακουγόταν. Όμως βλέπετε τι γίνεται, πάρτε παράδειγμα τα τελευταία γεγονότα με το δικαίωμα επιλογής φύλου. Η κοινωνία θεωρεί τον 15χρονο άνθρωπο ανώριμο να επιλέγει. Άρα δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, μόνο να κοπανιέται σε οδοφράγματα, κανείς δεν τον υπολογίζει. Αν δεν ευνουχίζει η κοινωνία τον 15χρονο συνάνθρωπό μας τότε ναι, ίσως, θα μπορούσε κάτι να αλλάξει.
Η Τζωρτζίνα Κακουδάκη παρουσιάζει για δεύτερη χρονιά στην Εφηβική Σκηνή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου τις Νεφέλες του Αριστοφάνη, μια παράσταση βασισμένη στην ομώνυμη κωμωδία του Αριστοφάνη. Δείτε περισσότερα εδώ.
