Η συγγραφέας Ελένη Δικαίου μιλάει στο Τaλκ με αφορμή το νέο της βιβλίο “Φόντο σε διπλό καθρέφτη“, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη.
- Καλησπέρα κ. Δικαίου. Είστε μια πολυγραφότατη και πολυβραβευμένη συγγραφέας. Θέλετε να μας μιλήσετε λίγο για εσάς, για το πώς αρχίσατε να γράφετε, να συστηθείτε στο κοινό του Τaλκ και να μας ξεναγήσετε στα βιβλία σας;
Άρχισα να γράφω από πολύ μικρή. Ήμουν ένα παιδί που διάβαζε πολύ, κοιτούσε τ΄ αστέρια κι ονειρευόταν να γίνει συγγραφέας. Θυμάμαι πως έκλεινα τα μάτια και ταξίδευα μαζί με τους ήρωες των βιβλίων τα οποία διάβαζα βάζοντας τον εαυτό μου ανάμεσά τους μέχρι που δειλά δειλά άρχισα να σκαρώνω τις δικές μου ιστορίες. Όταν πήγαινα στην Τρίτη Γυμνασίου τόλμησα να στείλω ένα διηγηματάκι μου στην ΔΙΑΠΛΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ, εκείνο το εξαιρετικό παιδικό περιοδικό το οποίο δυστυχώς δεν κυκλοφορεί πια. Ποτέ δεν θα ξεχάσω την χαρά μου όταν δημοσιεύτηκε. Καθώς περνούσαν τα χρόνια συνέχισα να διαβάζω πολύ και να γράφω ιστορίες οι οποίες απευθύνονταν πια σε ενήλικο αναγνωστικό κοινό.
Το 1990, με αφορμή την προκήρυξη ενός διαγωνισμού Παιδικού- Εφηβικού Μυθιστορήματος με θέμα την Σμύρνη, την Μικρά Ασία και τα πρώτα χρόνια των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής στην Ελλάδα, ανακάλυψα ότι όχι μόνο μπορώ να μιλήσω μέσα απ’ τα γραπτά μου στην γλώσσα των παιδιών, μα πως αυτό μου αρέσει πολύ. Έτσι μετά τα «Κοριτσάκια με τα ναυτικά», το βιβλίο το οποίο έστειλα σε εκείνο τον διαγωνισμό με αποτέλεσμα μάλιστα να βραβευτεί, συνέχισα να γράφω στη «μαγική γλώσσα» των εφήβων και των παιδιών την οποία καταλαβαίνουν και οι μικροί και οι μεγάλοι. Έχω γράψει ιστορίες από την ελληνική μυθολογία και το παρελθόν από το σήμερα και το μέλλον.
Μου μαθαίνετε να χαμογελάω σας παρακαλώ;, Θα σε ξαναδώ φιλαράκι μου, Τα φαντασματάκια της γυάλινης αυλής, Η κοιλάδα με τις πεταλούδες, Οι θεοί δεν πεθαίνουνε στην Πέλλα, Το μεγάλο ταξίδι του Οδυσσέα, Ένας ήρωας με πέταλα, Ο άνεμος στα μαλλιά της, Φόντο σε διπλό καθρέφτη, είναι μερικοί από τους τίτλους. Θα σας κούραζα πολύ αν απαριθμούσα όλα τα βιβλία. Άλλωστε έχουν καταγραφεί με τις περιλήψεις και τις κριτικές τους στο www.elenidikaiou.gr
- Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το σύγχρονο μυθιστόρημά σας για νέους από 15 ετών “Φόντο σε διπλό καθρέφτη”. Καταρχάς ένα μικρότερο παιδί ή ένας ενήλικας μπορεί επίσης να διαβάσει την ιστορία σας; Μήπως μάλιστα “επιβάλλεται” ένας γονέας εφήβου να διαβάζει εφηβικά μυθιστορήματα για να καταλάβει καλύτερα ό,τι συμβαίνει στο παιδί του;
Ο καθένας που γνωρίζει ανάγνωση, μεγάλος ή μικρός, μπορεί να διαβάσει ένα βιβλίο, το θέμα είναι τι μπορεί να εισπράξει απ’ αυτή την ανάγνωση. Απόλαυση, συμμετοχή στην περιπέτεια, γνώση, παραδείγματα ζωής, ευκαιρία για προβληματισμούς; Ο αναγνώστης ενός λογοτεχνικού κειμένου προκειμένου να κατακτήσει αυτά τα οποία αναφέρθηκαν παραπάνω καλείται να ανακαλύψει δρόμους οι οποίοι θα τον οδηγήσουν σ’ αυτούς που έχει χαράξει ο συγγραφέας για τους ήρωές του, δρόμους τους οποίους εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να ανακαλύψει ένα μικρό παιδί ακόμη κι αν μπει στην διαδικασία να διαβάσει ένα βιβλίο το οποίο απευθύνεται σε εφήβους και ενήλικες αναγνώστες. Αποτέλεσμα όχι μόνο να στερηθεί την απόλαυση της ανάγνωσης, αλλά να κινδυνεύει να χαθεί σε έννοιες τις οποίες δεν είναι δυνατόν λόγω ηλικίας να αποκωδικοποιήσει. Αντίθετα ένα μυθιστόρημα με εφήβους ήρωες, ακόμη και ένα βιβλίο για μικρότερα παιδιά έχει να πει πολλά και στους ενήλικες. Αυτή άλλωστε είναι και η γοητεία του κλάδου της λογοτεχνίας ο οποίος ονομάζεται «και για εφήβους και παιδιά», το ότι έχει την δυνατότητα και την δύναμη να εμπεριέχει την λογοτεχνία για μεγάλους.
- Αλήθεια,ποια ήταν η έμπνευσή σας και πώς αποφασίσατε να προχωρήσετε στη συγγραφή αυτής της ιστορίας;
Το «Φόντο σε διπλό καθρέφτη» θα μπορούσε να πει κανείς πως συμπληρώνει τον «Άνεμο στα μαλλιά της», το οποίο έχει προηγηθεί. Πρόκειται για μυθιστορήματα ενηλικίωσης σε μια εποχή, αυτή της οικονομικής κρίσης, όπου οικογένειες και άτομα δοκιμάζονται κυριολεκτικά στα όρια των φυσικών και ηθικών αντοχών τους, όμως το οικονομικό θέμα το οποίο κυριαρχεί στον «Άνεμο στα μαλλιά της» στο «Φόντο σε διπλό καθρέφτη» αποτελεί απλά τον καμβά πάνω στον οποίο ξεδιπλώνονται οικογενειακές σχέσεις και ερωτικά αδιέξοδα, φιλίες και τρόποι ζωής, αποφάσεις ερήμην και λάθη που πρέπει να πληρωθούν στον δρόμο για την ελευθερία να αποφασίζεις ο ίδιος για τον εαυτό σου.
- Ένα κορίτσι βρίσκεται μπροστά σε ένα διπλό καθρέφτη, φερμένο απ’ την Πόλη και έχει δύο μορφές. Στρουμπουλή και καμπυλωτή σαν αναγεννησιακή φιγούρα η μία, ψηλή και κομψή σαν μανεκέν η άλλη. Τι ακριβώς συμβαίνει; Ποια είναι η γεμάτη Κέλλυ και ποια η Κέλλυ που πρέπει να αδυνατίσει;
Α, αυτό θα μου επιτρέψετε να αφήσω να το ανακαλύψουν οι αναγνώστες του βιβλίου.
- Ποιος ο ρόλος της γιαγιάς Καλλιόπης, που δεν είναι πια στη ζωή στην ιστορία σας;
Η γιαγιά Καλλιόπη, η οποία «είχε μια αγκαλιά που χωρούσε και γλύκαινε όλες τις λύπες του κόσμου», όπως λέει η Κέλλυ, δεν είναι μόνο η αγαπημένη της εγγονής της, είναι και μια γιαγιά σύμβολο όλων όσων αξίζουν πραγματικά στην ζωή.
- Μπορεί πράγματι μια μάνα να ντρέπεται για την κόρη της και να την απορρίπτει; Και μπορεί επίσης μια μάνα να πιέσει ένα παιδί να ζήσει μια ζωή που δεν του ταιριάζει; Τι μπορεί να την οδηγήσει σε μια τέτοια στάση; Και, από την άλλη, μπορεί ένα μικρό κορίτσι που μένει έγκυος να κρύβει μια έκτρωση από τη μητέρα της;
Πιστεύω πως ναι, μια μάνα μπορεί να ντρέπεται για την κόρη της από λάθος θεώρηση αυτού το οποίο κάθε μάνα θεωρεί για το παιδί της καλό, ενώ είναι καλό για την ίδια. Εδώ θα πρέπει να διευκρινιστεί κάτι το οποίο αφορά το θέμα της εγκυμοσύνης που αναφέρεται στο βιβλίο. Όταν η Κέλλυ μένει έγκυος είναι ενήλικη, αν και σε νεαρή ηλικία. Ο λόγος που το κρύβει από την μητέρα της; Η διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων, ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται η Κέλλυ με την μητέρα της.
- Ο έρωτας και δη ο εφηβικός μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί σε λάθος αποφάσεις; Μήπως, όμως, από την άλλη η πορεία προς την ενηλικίωση και προς την εύρεση της ταυτότητάς μας προαπαιτεί και λάθος αποφάσεις;
Δεν είναι δυνατόν να μην κάνει κανείς λάθη, ιδιαίτερα στην περίοδο της εφηβείας, όταν ο άνθρωπος χτίζει τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά του. Γι αυτό είναι τόσο σημαντική η καλή σχέση με την οικογένεια και τους φίλους σου, με τους δικούς σου ανθρώπους στους οποίους θα ακουμπήσεις τα λάθη σου. Για να σταθούν δίπλα σου με αγάπη και να σε βοηθήσουν να τα διορθώσεις ή, αν δεν είναι δυνατό να τα διορθώσεις, να σε κάνουν να πονέσεις λιγότερο απ’ αυτά.
- Χρησιμοποιείτε μια φράση του Μπόρχες: “Κάθε ζωή διαμορφώνεται από μια μοναδική στιγμή, τη στιγμή που ο άνθρωπος συνειδητοποιεί, μια για πάντα, ποιος είναι”. Κατά τη γνώμη σας, έρχεται σε όλους αυτή τη στιγμή της συνειδητοποίησης ή υπάρχουν και άνθρωποι που πλέουν καθημερινά μέσα σε αδιαμόρφωτες ζωές;
Πιστεύω πως μόνο εκείνος ο οποίος έχει συνειδητοποιήσει ποιος είναι μπορεί να διεκδικήσει την ουσία της ευτυχίας. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν πολλές «δυστυχίες» και γύρω και μέσα μας .
- Το χρήμα είναι μια παγίδα στην οποία πιάνονται καταρχάς οι ενήλικες, αλλά και τα παιδιά. Πάνω στην οικονομική κρίση χτίζεται ουσιαστικά η ιστορία σας, όπως χτίζονται και χιλιάδες μη καταγεγραμμένες, μη μυθιστορηματικές και καθόλα αληθινές οικογενειακές ιστορίες-τραγωδίες στη σύγχρονη Ελλάδα. Είναι εύκολο να αλλάξει αυτή η νοοτροπία του ατομισμού και της χρηματολατρίας, ειδικά εν μέσω κρίσης;
Όλα έχουν άμεση σχέση με αξίες και αρχές τις οποίες θα θησαυρίσει ο άνθρωπος απ’ τα πιο τρυφερά του χρόνια. Αυτές θα το βοηθήσουν να διαχειριστεί και τις καλές και τις κακές ημέρες της ζωής του. Η καταγωγή μου από την πλευρά της μητέρας μου είναι από την Μικρά Ασία και συγκεκριμένα από την Σμύρνη. Γεννήθηκα και μεγάλωσα ανάμεσα σε πρόσφυγες, σε έναν προσφυγικό συνοικισμό. Αρκεί να ανατρέξει κανείς στην ιστορία αυτών των ανθρώπων, στις αξίες και τις αρχές τις οποίες έφεραν μαζί τους ως μοναδική αποσκευή και στο πώς κατάφεραν χάρη σ’ αυτές όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να διακριθούν και θα διαπιστώσει ότι ναι, μπορούν να αλλάξουν πράγματα στο πλαίσιο του δυνατού και της εποχής μας.
- Γιατί θα προτείνατε σε έναν έφηβο να διαβάσει το νέο βιβλίο σας; Γιατί θα παροτρύνατε ένα γονιό να το κάνει δώρο στο παιδί του;
Γιατί πιστεύω πως όταν ένα βιβλίο γράφεται με την καρδιά, ο καθένας μας μπορεί να βρει μέσα ένα κομμάτι απ’ τον εαυτό του.
- Ως συγγραφέας, επισκέπτεστε συχνά σχολεία. Ποια η γνώμη σας για τη σχέση των Ελλήνων μαθητών του 2017 με το βιβλίο; Οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν το παιδικό και εφηβικό βιβλίο; Παροτρύνουν τα παιδιά να διαβάσουν;
Δυστυχώς δεν μπορώ να σας απαντήσω γενικά. Μπορώ όμως να πω μετά λόγου γνώσεως πως υπάρχουν νέα παιδιά τα οποία διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία και εκπαιδευτικοί οι οποίοι όχι μόνο γνωρίζουν το παιδικό και εφηβικό βιβλίο αλλά αγωνίζονται να το αγαπήσουν οι μαθητές τους. Η δύσκολη εποχή την οποία διανύουμε κάνει αυτούς τους εκπαιδευτικούς ακόμη πιο ξεχωριστούς. Είναι το μόνο φως, μετά την κατάργηση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, καθώς ο καθένας παλεύει μόνος του να ανάψει φωτάκια φιλαναγνωσίας σ’ όλες τις γωνιές της Ελλάδας σκόρπια ίσως και λιγοστά όμως αρκετά για να κρατήσουν αναμμένη την ελπίδα.
- Όταν ένας συγγραφέας απευθύνεται σε εφήβους, πρέπει να χρησιμοποιήσει μια ιδιαίτερη γλώσσα και μια ιδιαίτερη θεματολογία για να τους αγγίξει και να τους προσεγγίσει; Εσείς πώς μπαίνετε στο μυαλό των αναγνωστών σας;
Για να γράψει κανείς βιβλία τα οποία απευθύνονται «και στα παιδιά» πρέπει κατ’ αρχάς να έχει κρατήσει μέσα του την δυναμική του παιδικού και εφηβικού του κόσμου. Μόνο έτσι θα μπορέσει να βάλει τον εαυτό του στην θέση των παιδιών, να ενδιαφερθεί για θέματα τα οποία τα ενδιαφέρουν και να μιλήσει στην δική τους γλώσσα. Θα μου πείτε ο συγγραφέας είναι ενήλικας, οι έφηβοι για παράδειγμα δεν μιλούν με τον ίδια τρόπο με τον οποίο μιλούσαν όταν ήταν έφηβος εκείνος. Έτσι είναι, γι’ αυτό, παράλληλα με το χάρισμα του να μπορείς να γίνεσαι κι εσύ παιδί ή έφηβος κατά περίσταση, χρειάζεται να έχεις συνέχεια το βλέμμα σου πάνω στους εφήβους και τα παιδιά. Να παρατηρείς τον τρόπο με τον οποίο φέρονται, τον τρόπο με τον οποίο μιλάνε, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα αντιγράψεις στα βιβλία σου εκφράσεις ή συμπεριφορές οι οποίες προσβάλουν την αισθητική όλων μας. Απλά θα πρέπει να βρεις τον τρόπο να επισημάνεις πως, ενώ τα γνωρίζεις, δεν τα επικροτείς και να αναφέρεσαι σ’ αυτά μόνο περιστασιακά και απόλυτα δεμένα με την ιστορία την οποία γράφεις.
- Όταν ήσαστε παιδί και έφηβη τι διαβάζατε; Ποια ήταν τα αγαπημένα σας βιβλία που ίσως και να σας καθόρισαν;
Στα δικά μου παιδικά χρόνια και της εφηβείας μου κυκλοφορούσαν πολύ λίγα βιβλία για παιδιά και εφήβους και ακόμη λιγότερα είχαμε όλοι την δυνατότητα να αγοράσουμε. Εγώ είχα βρει την λύση στις βιβλιοθήκες. Βιβλιοφάγος από μικρή, στην εφηβεία μου διάβαζα ανάκατα Όμηρο , Πηνελόπη Δέλτα, Τολστόι, Ιούλιο Βέρν. Διάβαζα Ντοστογιέφσκι μαζί με τον Λουντέμη , τον Ζολά, τον Βενέζη , τον Καζαντζάκη…
Πολλά απ’ αυτά τα βιβλία με οδηγούσαν σε δρόμους τους οποίους δυσκολευόμουν να ακολουθήσω, χρειάστηκε να τα ξαναδιαβάσω ενήλικη για να ανακαλύψω τους αναγνωστικούς θησαυρούς τους οποίους εμπεριείχαν και πάλι νιώθω πως δεν τους έχω ανακαλύψει ακόμη όλους. Παρόλα αυτά, το καθένα από εκείνα τα βιβλία με έχει καθορίσει με τον δικό του τρόπο μέσα απ’ τους ήρωές του. Τον Οδυσσέα και τον Έκτορα στην Οδύσσεια και την Ιλιάδα, τον Τέλλο Άγρα και την δασκάλα στα Μυστικά του Βάλτου, τον Πιέρ και την Νατάσα στο Πόλεμος και Ειρήνη, τον πρίγκηπα Μίσκιν στον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι, τον Μέλιο στο Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα του Λουντέμη….
- Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια;
Ένα ιστορικό μυθιστόρημα το οποίο έχω στο μυαλό μου εδώ και πολύ καιρό.
Μπορείτε να βρείτε το “Φόντο σε διπλό καθρέφτη”, όπως και τα βιβλία της Ελένης Δικαίου που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη εδώ.
