Το Summer Camp του Μουσείου Ηρακλειδών, με τίτλο “Τα χρώματα του Κόσμου” μάς δίνει πάντα κίνητρα και αφορμή για όμορφες συζητήσεις με τους υπευθύνους των εργαστηρίων του. Σήμερα, σειρά για “ανάκριση” παίρνει ο κ. Ανδρέας Μιχαηλίδης, που φέτος έχει αναλάβει την ενότητα με τον παράξενο τίτλο “Μυθογεωγραφίες”.

1. Καλησπέρα κ. Μιχαηλίδη! Καταρχάς πείτε μας λίγα λόγια για εσάς ώστε να σας γνωρίσουμε καλύτερα. Πώς γίνατε όλα αυτά τα ωραία που γίνατε;

Καλησπέρα σας! Η ακριβής ιστορία του πώς κατέληξα μεταφραστής, συγγραφέας και αφηγητής (ή Jack of all Trades όπως έλεγα στο blog μου) είναι μακρά και περίπλοκη όπως κάθε περιπέτεια, αλλά ίσως όχι τόσο ενδιαφέρουσα. Ας πούμε απλά πως κάτω από όλα βρίσκεται η αγάπη μου για ιστορίες: να τις ακούω, να τις διαβάζω και να τις λέω.

2. Βλέπω ότι ο τίτλος της δικής σας ενότητας στο Summer Camp του Μουσείου Ηρακλειδών είναι «Μυθογεωγραφίες». Θέλετε να μας πείτε με δυο λόγια τι θα κάνετε με τα παιδιά;

Ουσιαστικά αυτό που κάνω είναι να τους παραθέτω στην αρχή μερικά βασικά στοιχεία γεωγραφίας για την κάθε ήπειρο που ίσως να μην είναι απαραιτήτως γνωστά από το σχολικό πρόγραμμα (όπως για παράδειγμα πως το γεγονός του χωρισμού της Ευρασιατικής Ηπείρου σε Ευρώπη και Ασία είναι μια ανθρώπινη επιλογή), αντλώντας συχνά από την ιστορία κι έπειτα διαλέγω ένα θέμα, μια χρονική περίοδο όπου παρουσιάζεται μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, ένας ενδιαφέρων θρύλος κι από εκεί ακολουθώ τις συνδέσεις.

3. Πώς θα συνδέσετε τις ιστορίες σας; Συναντάτε παρόμοιους μύθους και δοξασίες ανά λαό, ανά χώρα, ανά ήπειρο;

Για όποιον θέλει να τις αναζητήσει, οι συνδέσεις βρίσκονται ήδη εκεί. Στο πρώτο μάθημα, για παράδειγμα, ξεκίνησα από τη  άλωση της Κωνσταντινούπολης, από εκεί πήγα στον ιστορικό Βλαντ 3^ο τον Δράκουλα, ηγεμόνα της Βλαχίας κατά τον 15^ο αιώνα, από εκεί στους βρικόλακες γενικά, ειδικότερα στις παραδόσεις για τα ελληνικά βρικολακονήσια που συνέλεξε (μεταξύ πολλών άλλων) ο λαογράφος Νικόλαος Πολίτης, καθώς και στην ιστορία του Θανάση Βάγια, τον «Βρυκόλακα» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Από τον Πολίτη έπειτα πέρασα στους Καλικάντζαρους (για τους οποίους επίσης είχε συλλέξει πάμπολλες παραδόσεις) και τα συγγενή τους πλάσματα μας πήγαν σε άλλα μέρη της Ευρώπης, με ανάλογους μύθους, θρύλους και δοξασίες. Παρακάτω, τα παιδιά θα διαπιστώσουν πως οι συνδέσεις αυτές πραγματικά διασχίζουν και ολόκληρες ηπείρους.

4. Πείτε μας ενδεικτικά κάποιους από τους μύθους που θα μοιραστείτε με τα παιδιά! Ποιος είναι ο αγαπημένος σας;

Ω, πώς να πρωτοδιαλέξω τώρα; Μια από τις αγαπημένες μου διαδρομές είναι αυτή που ξεκινά από τον Άγιο Γεώργιο, πηγαίνοντας από τη χριστιανική φιγούρα στην ιστορική προσωπικότητα, έπειτα σε παλιότερους δρακοφονιάδες ήρωες όπως ο Ζίγκουρντ και ο Θωρ και καταλήγοντας φυσικά στον Περσέα (που σκότωσε το Κήτος για να σώσει την Ανδρομέδα). Υπάρχουν φυσικά ακόμα παλιότεροι, Μεσοποτάμιοι δρακοκτόνοι, αλλά αυτοί εντάσσονται στην ενότητα της Ασίας. Στους αγαπημένους μου μύθους συγκαταλέγονται επίσης δυο πολύ ιδιαίτεροι, οι οποίοι συνδέουν (από άποψη μοτίβων) τον Οδυσσέα με τον Κέλτη ήρωα Cu Chulainn.

5. Τρομάζουν τα παιδιά όταν ακούνε παράξενους μύθους; Ποιες είναι οι πιο έντονες αντιδράσεις που θυμάστε από αφηγήσεις σας;

Νομίζω πως η μεγαλύτερη έκπληξή τους είναι όταν έρχονται σκεπτόμενα πως θα κάνουν μάθημα, αλλά το μάθημα είναι κάτι που τους κινεί την περιέργεια, κάτι που δεν θα άκουγαν στο σχολείο. Δε νομίζω ότι τρομάζουν, όσο σαστίζουν, όταν ακούνε πως μια λέξη παράξενα κοινότυπη σήμερα, όπως «Δράκουλας», έχει από πίσω μια ιστορική αλήθεια. Παρακάτω βέβαια θα υπάρξει μοιραία και η ανήσυχη ερώτηση «αν όλα αυτά υπάρχουν» και εκεί πρέπει κανείς να εξηγήσει πως ο φόβος και η φαντασία των ανθρώπων γέννησε αυτές τις ιστορίες για να εξηγήσει πράγματα όπως μια ασθένεια. Μια από τις πιο έντονες αντιδράσεις είναι όταν τύχει να τους δείξω τον πίνακα του Goya ή του Rubens με τον Κρόνο να καταβροχθίζει ένα από τα ολύμπια παιδιά του. Εκεί έχει τύχει να γυρίσουν αλλού το κεφάλι μέχρι να αλλάξω εικόνα, φωνάζοντας «Ιιιχ, απαίσιο!»

6. Ποιες διαφορές έχει η αφήγηση προς παιδικό κοινό με αυτή προς ενήλικο κοινό;

Τα παιδιά είναι το πιο δύσκολο και συνάμα το πιο ικανοποιητικό κοινό. Έρχονται σε επαφή με τόσο περισσότερα και τόσο πιο εντυπωσιακά ερεθίσματα, ώστε δεν μπορείς να τα πιάσεις απλά με τον εντυπωσιασμό ή με την ανάγκη που έχει ένας ενήλικος να ξαναγίνει για λίγο παιδί. Είναι παιδιά αυτή τη στιγμή, και ο αφηγητής πρέπει με τη φωνή και μόνο να κατακτήσει τη φαντασία τους – μια φαντασία συγκριτικά χορτασμένη από κινηματογράφο, τηλεόραση, υπολογιστή και ούτω καθεξής. Όταν την κατακτήσεις όμως, οι αντιδράσεις και η προσήλωσή τους είναι από τις μεγαλύτερες ανταμοιβές. Παρόλα αυτά, η αλλαγή της αφήγησης από παιδί σε ενήλικο ίσως δεν είναι τόσο δραματική στη βάση της, διότι όπως έλεγε η Μάνια Μαράτου, μια από τις δασκάλες μας της αφήγησης: «Να σκέφτεστε πάντα πως μιλάτε σε ένα πανέξυπνο πεντάχρονο – που δεν ξέρει τίποτα αλλά καταλαβαίνει τα πάντα».

7. Η ταυτότητα των λαών είναι οι ιστορίες τους. Κατά πόσο το συνειδητοποιούμε αυτό, μικροί και μεγάλοι, σήμερα;

Δε νομίζω ότι το συνειδητοποιούμε αυτό, διότι στην εκπαίδευση η έμφαση δεν δίνεται στις ιστορίες, αλλά ΣΤΗΝ ιστορία-τη μία, καταγεγραμμένη και επίσημη. Επίσης ζούμε σε έναν κόσμο του διαχωρισμού, ενώ αν κατανοούσαμε την ταυτότητά μας ως ιστορίες, ίσως ήμασταν διατεθειμένοι να κατανοήσουμε  τις αληθινές μας δυνάμεις και αδυναμίες, όσο και την ταυτότητα κάποιου που τυπικά θεωρούμε ξένο. Πόσο διαφορετικά αντιλαμβάνεται κανείς έναν παράκτιο τόπο, όταν συνειδητοποιήσει πως σχεδόν παντού ανά τον κόσμο, οι παράκτιοι λαοί έχουν ως πρωταρχική θεότητα ένα κοσμικό φίδι / ποταμό / ωκεανό; Πόσο διαφορετικά θα αντιλαμβανόμασταν τη σχέση μας με άλλους λαούς μέσω των αιώνων, αν ξέραμε πόσο συγγενή είναι τα μυθολογικά μας στερεώματα: οι φόβοι, οι ανησυχίες και οι ελπίδες μας;

8. Πού και πώς αναζητάτε γνωστούς, λιγότερο γνωστούς και άγνωστους μύθους και δοξασίες;

Έχω μια εκτενή βιβλιοθήκη με μύθους, θρύλους και παραδόσεις των λαών του κόσμου, την οποία διαρκώς εμπλουτίζω εις βάρος του ζωτικού μου χώρου. Υπάρχει βεβαίως και η πολύ πλουσιότερη βιβλιοθήκη στην οποία έχω πρόσβαση ως μέλος της Στέγης Προφορικότητας και Παράδοσης «Μυθολόγιο». Επίσης, στη συναναστροφή μου με άλλους αφηγητές, τόσο εγχώριους όσο και του εξωτερικού, συλλέγω ιστορίες δι’ ακοής.

9. Γιατί είναι σημαντική η εκλαΐκευση της επιστήμης με την οποία ασχολείστε;

Είναι σημαντική, διότι η λεγόμενη τυπική εκπαίδευση κάπου έχει χάσει το δρόμο της, έχοντας μετατραπεί σε ένα ατελείωτο εξεταστήριο, όπου τα παιδιά είναι αναγκασμένα να κάνουν ιδιαίτερα από το Δημοτικό. Μάθηση είναι πρώτα απ’ όλα η ικανότητα να σκέφτεσαι, να αναρωτιέσαι, να θαυμάζεις αυτή τη μικρή γαλάζια σφαίρα που αιωρείται στο αχανές διάστημα και λέγεται Γη. Έχουμε καταλήξει να είμαστε απλοί «καταναλωτές της επιστήμης», και δίχως καμία υπερβολή, καταναλωτές του κόσμου μας. Η εκλαΐκευση της επιστήμης δε στέκεται μόνο στο γιατί η επιστήμη είναι χρήσιμη, δε στέκεται απλά στο «πρέπει να μάθεις», αλλά προσπαθεί να δείξει την ομορφιά της και το γιατί, ίσως, «θέλεις να μάθεις».

10. Γιατί θα προτείνατε σε έναν γονιό να φέρει το παιδί του αυτό το καλοκαίρι στο Μουσείο Ηρακλειδών;

Θα έλεγα σε έναν γονιό πως το μουσείο ακολουθεί μια πολύ ανοιχτόμυαλη και ανοιχτόκαρδη προσέγγιση. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου βασιλεύουν τα μαθηματικά. Τα παιδιά θα μάθουν να τα αγαπούν αντί να τα φοβούνται. Ζούμε σε έναν τεχνολογικό κόσμο και τα παιδιά θα μπορέσουν να έρθουν σε επαφή με τη ρομποτική. Ταυτόχρονα ζούμε σε έναν κόσμο που έχει ρίζες βαθιές, σε εποχές πολύ πριν από τη γραφή, πολύ πριν από τον άνθρωπο τον ίδιο κι αυτές αποτυπώνονται στην τέχνη, την ιστορία, τα παραμύθια και τις παραδόσεις που θα γνωρίσουν τα παιδιά. Και στο κάτω-κάτω, παιδιά είναι: έχουν ανάγκη να κινηθούν και να εκφραστούν, πράγμα που θα το κάνουν με τη μουσική και τα εικαστικά, έχοντας περάσει μια ολόκληρη χρονιά (κι άλλες που πέρασαν κι άλλες που θα ‘ρθουν) καθηλωμένα σε μια καρέκλα, απλά να ακούνε. Το Summer Camp του Μουσείου Ηρακλειδών είναι μια ευκαιρία να κάνουν, εκτός απ’ το να μάθουν.

Ο Ανδρέας Μιχαηλίδης είναι μεταφραστής, συγγραφέας και αφηγητής. Έχει μεταφράσει βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, ιστορίας και λογοτεχνίας για τους εκδοτικούς οίκους Αλεξάνδρεια, Μεταίχμιο και Πόλις. Ενδεικτικοί τίτλοι είναι Το Βιβλίο των Επιστημών (σε συνεργασία με τον Τεύκρο Μιχαηλίδη), Το Μικρό Βιβλίο των Άστρων, Το Μικρό Βιβλίο των Συμπτώσεων, Μαρί Κιουρί: Μαθήματα Φυσικής για τα Παιδιά των Φίλων μου, Από την Αλχημεία στη Χημεία, Μια Βιογραφία του Σύμπαντος, Όταν έπεσε η Πόλη, Στον Κήπο με τα Θηρία, Οι Περιπέτειες του Νεαρού Σέρλοκ Χολμς (σειρά). Από το 2005 ως το 2008 συμμετείχε στο θερινό σχολείο της ομάδας «Θαλής + Φιλοι», από το 2006 δε ως εισηγητής (ενδεικτικά, εκπαιδευτική αξιοποίηση του βιβλίου Το Δαιμόνιο των Αριθμών, σε συνεργασία με τη Βαρβάρα Λέρη, «Ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς: Λογική και (Επι)Σήμανση», σε συνεργασία με τη Ντορίνα Παπαλιού). Από το 2007 ως το 2009 συμμετείχε σε παραστάσεις εκλαϊκευμένης επιστήμης, αρχικά με τους πρώτους φιναλίστ του Famelab, αργότερα με την ομάδα SciCo και σε συνεργασία με το Euroscience, όπως «Η Επιστήμη της Αγάπης», «Η Επιστήμη της Μυθολογίας» και «Η Επιστήμη της Οικολογίας». Το 2012 συμμετείχε ως mentor στο πρόγραμμα School-Lab του British Council, με στόχο την έκθεση των παιδιών στη δημιουργικότητα και τη φαντασία της επιστήμης. Αστυνομικές ιστορίες του έχουν εκδοθεί σε συλλογικούς τόμους όπως τα Οικοεγκλήματα (Κέδρος, 2008), Είσοδος Κινδύνου (Μεταίχμιο, 2011), Ελληνικά Εγκλήματα 4 (Καστανιώτης, 2011), Κλέφτες και Αστυνόμοι (Ψυχογιός, 2013). Είναι ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας και της Στέγης Προφορικότητας και Παράδοσης «Μυθολόγιο».