Η ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος Αλεξάνδρα Καππάτου εξηγεί στους γονείς πώς να βάλουν τάξη στην… αταξία και πώς να αντιμετωπίσουν συνήθεις “δύσκολες” συμπεριφορές των παιδιών τους.

Το παιδί που λέει ψέματα

Όλα τα παιδιά λένε ψέματα, κάποια όμως τα λένε συχνότερα και περισσότερο. Τα μικρά, αθώα ψέματα μοιάζουν συνυφασμένα με την παιδική ηλικία. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι γονείς χαμογελούν ακούγοντας τους μικρούς Πινόκιο να ξετυλίγουν την ιστορία τους. Συνήθως μέχρι και την ηλικία των 4-5 χρόνων τα ψέματα περισσότερο διασκεδάζουν και λιγότερο προβληματίζουν τους γονείς. Καθώς το παιδί μεγαλώνει ο αντίκτυπος των ψεμάτων (πρέπει να) αλλάζει. «Για το μικρό παιδί το ψέμα είναι ένα εργαλείο που του επιτρέπει να διαφυλάξει τον εσωτερικό του μαγικό κόσμο. Στην ηλικία των 3-4 έχει αποκτήσει πλούσιο λεξιλόγιο και ανακαλύπτει συνεχώς τις δυνατότητές του να εκφράζει τις σκέψεις του. Αρχικά ίσως και να μη διακρίνει την αλήθεια από τον φανταστικό κόσμο. Για το μικρό παιδί οι έννοιες «αλήθεια» και «ψέμα» είναι σχετικές ή ασαφείς και συνδέονται με το «σωστό» και το «λάθος» που του επιβάλλει ο ηθικός κώδικας της οικογένειάς του. Αυτός ο διαχωρισμός μπαίνει στην πραγματική του διάσταση μετά τα 6-7 χρόνια», εξηγεί η ειδικός Αλεξάνδρα Καππάτου. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν το παιδί θα πει το ψέμα για να εντυπωσιάσει, για να μιμηθεί μικρούς ή μεγάλους, για να δοκιμάσει την αντίδραση των γονιών του, για να ξεφύγει από μια δύσκολη στιγμή, για να προστατευτεί από μια τιμωρία, για να καλύψει το αίσθημα της ανασφάλειας. Όταν, όμως, το ψέμα εκστομίζεται από το παιδί και μετά την ηλικία των 8 χρόνων κι ενώ έχει πλήρη επικοινωνία με το περιβάλλον, τότε αυτό ίσως σημαίνει πως δεν καλύπτονται οι βασικές συναισθηματικές ανάγκες του. «Τα συχνά ψέματα ενός παιδιού είναι ένας τρόπος επικοινωνίας. Έχει παρατηρηθεί, λόγου χάρη, πως το παιδί που ζει σε πολύ αυστηρό ή κριτικό περιβάλλον καταφεύγει συχνότερα στο ψέμα. Οι γονείς οφείλουν να εξετάζουν τι κρύβεται πίσω από το ψέμα του παιδιού, ποιο είναι το κίνητρό του, τι μήνυμα θέλει να μεταδώσει» λέει η κυρία Καππάτου. Προσθέτει δε μια… ειδική κατηγορία: το ψέμα που έρχεται με την είσοδο του παιδιού στην εφηβεία, όταν αυτό προσπαθεί να επιβάλλει τις απόψεις του ή τα θέλω του και δεν τα καταφέρνει, ή όταν κάνει κάποια πράγματα που δεν εγκρίνουν οι γονείς του.

Τι πρέπει να κάνετε: Αν το παιδί μετά την ηλικία των 8 – 9 χρόνων καταφεύγει συχνά στο ψέμα πρέπει να είστε σε εγρήγορση. Μέσα από τον διάλογο να του τονίζετε πως τα ψέματα αποκαλύπτονται και κάνουν εκείνον που τα λέει να χάνει την εμπιστοσύνη των άλλων. Να του δίνετε κίνητρο για να είναι ειλικρινές, επαναλαμβάνοντάς του πως το ψέμα είναι μια λανθασμένη τακτική και πως η ζωή απαιτεί αλήθεια και εντιμότητα. Να του προσφέρετε ασφάλεια, σιγουριά και τη δυνατότητα να λέει με θάρρος τη γνώμη του.

Τι να μην κάνετε: Να μην πιέζετε ή παγιδεύετε το παιδί προκειμένου να σας αποκαλύψει την αλήθεια. Έτσι θα εισπράξει την επίδειξη της δικής σας δύναμης και θα εντείνει τον φόβο του, την ανασφάλειά του και συνεπώς το ψέμα (φαύλος κύκλος). Επίσης, να μη λέτε ψέματα γιατί θέλετε να αποφύγετε να συζητήσετε μια δύσκολη αλήθεια μαζί του.

Το παιδί που κλέβει

Σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν κλέψει κάποια φορά στη ζωή τους. Αρκετά μικρά παιδιά κάποια στιγμή στη ζωή τους έχουν πάρει ένα αντικείμενο, συνήθως παιχνίδι, από κάποιο άλλο παιδάκι ή και από κατάστημα. Συνήθως οι γονείς πέφτουν από τα σύννεφα όταν ανακαλύπτουν πως το παιδί τους «έκλεψε». Δεν καταλαβαίνουν φυσικά γιατί το κάνει, αναρωτιούνται μήπως δεν χειρίζονται σωστά το θέμα της ανατροφής του, τρομάζουν προκαταβολικά για την εξέλιξή του. Στην περίπτωση της «κλοπής» από τα παιδιά όμως τίθεται ένα ερώτημα: «Όταν ένα παιδί ηλικίας 3, 4 ή 5 χρόνων πάρει ένα αντικείμενο που δεν του ανήκει θεωρείται πως έκλεψε;» «Η έννοια της κλοπής προϋποθέτει πως το παιδί έχει κατακτήσει πρώτα την έννοια της ιδιοκτησίας αλλά και την έννοια του καλού και του κακού σε σχέση με τον ηθικό κώδικα της οικογένειας, που συνήθως συμβαδίζει με τα δεδομένα της κοινωνίας» εξηγεί η κυρία Καππάτου, διευκρινίζοντας πως «δεν μπορούμε να μιλάμε για κλοπή πριν από την ηλικία των 7 χρόνων οπότε το παιδί μπαίνει στη σχολική ζωή και έχει προχωρήσει η κοινωνικοποίησή του. Συζητάμε για κλοπή όμως μόνο όταν το παιδί κλέβει επανειλημμένα». Ο χώρος που κλέβουν αρχικά τα παιδιά είναι το σπίτι. Η μητέρα συνήθως είναι το πρώτο άτομο που κλέβουν. Το μικρό παιδί παίρνει επίσης αντικείμενα από άλλα μέλη της οικογένειάς του, έπειτα από φίλους του από το σχολείο ή τα σπίτια τους. Μπορεί να παίρνει γλυκά, φαγητά, μικρά παιχνίδια, αργότερα μπορεί να παίρνει αντικείμενα από την κασετίνα ή τη σάκα συμμαθητή, χρήματα, βιβλία, ακόμη και κινητά. Η κλοπή, λοιπόν, συσχετίζεται ως συμπεριφορά με διάφορους λόγους: το παιδί κλέβει για να τραβήξει την προσοχή των γονιών, επειδή το κάνουν συνομήλικοι, για να εκδικηθεί κάποιον συμμαθητή, επειδή επιθυμεί να αποκτήσει ολοένα και περισσότερα αγαθά, ή και το αντίθετο, επειδή είναι όντως στερημένο από υλικά αγαθά λόγω και της κρίσης.

Τι πρέπει να κάνετε: Όταν αντιληφθείτε πως το παιδί έχει κλέψει κάτι, σε πρώτη φάση του εξηγείτε ήρεμα ότι «δεν παίρνουμε κάτι από τον άλλον, χωρίς να ρωτήσουμε», αποφεύγοντας την έμφαση ή τη μεγάλη συνέχεια. Σε επανάληψη τέτοιου συμβάντος προτρέψτε το παιδί της σχολικής ηλικίας να επιστρέψει αυτό που έκλεψε ή να πληρώσει από τις οικονομίες του. Να του ξεκαθαρίσετε πως η συμπεριφορά αυτή δεν είναι αποδεκτή από την οικογένεια. Να αναρωτηθείτε κι εσείς μήπως κάνετε κάτι λάθος, π.χ. σε σχέση με το χαρτζιλίκι που πιθανόν το ωθεί σε άλλες συμπεριφορές.

Τι να μην κάνετε: Να απειλείτε το παιδί με διάφορες επιπτώσεις σε περίπτωση που καταγραφεί συμβάν κλοπής με πρωταγωνιστή τον ίδιο. Να το υποτιμάτε ή να το εξευτελίζετε και να του βάλετε την ταμπέλα του «κλέφτη». Να εξαντλήσετε την αυστηρότητά σας διότι μπορεί να ανοίξει νέο κύκλο και κλοπών και ψεμάτων για να κρυφτεί.

Το παιδί που χτυπάει

Ο θυμός και ενδεχομένως η χειροδικία είναι μέσα σε αυτά τα οποία καταφεύγουν εύκολα ή συχνά αρκετά παιδιά, αλλά με τη σωστή αντιμετώπιση και διαχείριση η επιθετική συμπεριφορά αμβλύνεται και εκλείπει. Όλοι έχουμε συναντήσει ή συνυπάρξει με παιδί που χτυπάει τα άλλα παιδιά, τα σπρώχνει, τους αρπάζει τα παιχνίδια, που κλοτσάει, που δαγκώνει. Και με γονείς που αναρωτιούνται τι φταίει και άλλοτε αντιδρούν με ψυχραιμία, άλλοτε με τιμωρία, ελπίζοντας παράλληλα πως το παιδί θα συμμορφωθεί. «Η αντίδραση εμφανίζεται ακόμη και σε μερικών μηνών μωρά εάν δεν ικανοποιούνται οι ανάγκες τους για φαγητό ή για αγκαλιά. Τα περισσότερα παιδιά ανακαλύπτουν τη σωματική επίθεση στην ηλικία των 12 έως 24 μηνών, ηλικία από την οποία μπορεί και να ενταθεί. Π.χ. χτυπούν εάν δεν έχουν το παιχνίδι ή το αντικείμενο που ζητούν ή όταν καλούνται να συμμορφωθούν σε μια πράξη ρουτίνας, π.χ. να κοιμηθούν, να μαζέψουν παιχνίδια κατά την προσχολική ηλικία», εξηγεί η ειδικός πώς εμφανίζεται συνήθως η επιθετική συμπεριφορά στα παιδιά. Το επόμενο στάδιο συνήθως είναι η λεκτική επίθεση, περίπου στα 4 χρόνια. «Σε γενικές γραμμές, η επιθετικότητα δεν συνιστά μόνιμο πρόβλημα και με τους κατάλληλους χειρισμούς και την ωριμότητα του παιδιού υποχωρεί σημαντικά μετά τα 4-5 χρόνια», λέει η κυρία Καππάτου. Το παιδί αντιδρά με επιθετικότητα όταν θέλει να διεκδικήσει κάτι, όταν ενοχλείται από κάτι, όταν καταλαβαίνει πως αυτό οδηγεί σε καλό για το ίδιο αποτέλεσμα, π.χ. κερδίζει ό,τι θέλει. Συμπεριφέρεται επίσης με αντιδραστική και βίαιη συμπεριφορά επειδή δεν έχει μάθει από τους γονείς του τον αυτοέλεγχο, όταν δεν έχει μάθει να εκφράζει με λέξεις τον θυμό του, όταν η συμπεριφορά του είναι αποδεκτή επειδή π.χ. είναι αγόρι. Υπάρχουν όμως και συμπεριφορές των γονιών που μπορεί να πυροδοτούν τα ξεσπάσματα και τις κρίσεις των παιδιών. «Ο ρόλος του γονιού στην επιθετικότητα του παιδιού είναι σημαντικός. Οι γονείς ενισχύουν ή προκαλούν την επιθετική συμπεριφορά όταν του κάνουν διαρκώς παρατηρήσεις του τύπου ‘‘μην το κάνεις αυτό’’, όταν το τιμωρούν με το παραμικρό, δεν έχουν σταθερή συμπεριφορά όντας ανεκτικοί και μετά αυστηροί, το συγκρίνουν με άλλα παιδιά και το υποτιμούν, δεν καλύπτουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες» λέει η ειδικός.

Τι πρέπει να κάνετε: Να παρατηρήσετε σε ποιες περιπτώσεις το παιδί αντιδρά επιθετικά, ώστε να κατανοήσετε τη ρίζα του προβλήματος. Να συζητάτε μαζί του και να δείχνετε κατανόηση. Να κρατάτε σταθερή στάση σε ζητήματα διαπαιδαγώγησης, καθώς το παιδί έχει ανάγκη σταθερής γραμμής πλεύσης. Να του δίνετε χώρο και χρόνο για επιλογές. Να περιμένετε να ηρεμήσει μετά το επιθετικό ξέσπασμα και να μην επιχειρείτε παρέμβαση εκείνη την ώρα. Σε ακραίες καταστάσεις το απομακρύνετε από τον χώρο για λίγο.

Τι να μην κάνετε: Να επισημάνετε συνεχώς τη βίαιη συμπεριφορά του με παρατηρήσεις του τύπου «μην το κάνεις αυτό». Να το τιμωρείτε με το παραμικρό. Να έχετε ευμετάβλητη συμπεριφορά, π.χ. τη μία να είστε ανεκτικοί και την άλλη αυστηροί. Να συγκρίνετε τη συμπεριφορά του με εκείνη άλλων παιδιών.

Με τη συνεργασία της ψυχολόγου-παιδοψυχολόγου Αλεξάνδρας Καππάτου