Μήπως όταν μιλάνε στο πιτσιρίκι σας, εκείνο αμέσως γίνεται κόκκινο σαν ντομάτα, καταπίνει τη γλώσσα του και μπαίνει στο… καβούκι του σαν σφακιανός χοχλιός; Διαβάστε για το ντροπαλό παιδί και πώς θα το βοηθήσετε να κοινωνικοποιηθεί.

Κι είχε στα δυο του μάγουλα λιγάκι κρέμα φράουλα…

Η φίλη μου η Κατερίνα μοιάζει να ζει το δικό της deja vu με την κόρη της την Κωνσταντίνα, μαθήτρια Β΄ δημοτικού. «Ξέρω πόσο μελετηρή είναι στο σχολείο και ήσυχη στην τάξη. Κάθε απόγευμα, θα γυρίσει στο σπίτι και θα κάνει μόνη της την αντιγραφή και όλες τις εργασίες της. Στην πρώτη μου, λοιπόν, συνάντηση με τη δασκάλα έπεσα από τα σύννεφα. Περίμενα να ακούσω ‘‘μπράβο, όλα καλά’’ και, αντί γι’ αυτό, η κυρία Ιωάννα μού είπε ότι η μικρή μου σχεδόν ποτέ δεν σηκώνει το χέρι της, κάθεται σαν ζαρωμένη σε μια γωνιά και, όταν της το ζητήσει η δασκάλα, σαν να ξεχνάει τι θέλει να πει και μιλά με μια σιγανή φωνούλα. Μου θυμίζει τον εαυτό μου όταν εγώ ήμουν μαθήτρια, που γινόμουν κατακόκκινη σαν παντζάρι και μόνο που άκουγα να φωνάζει το όνομά μου μέσα στην τάξη ο δάσκαλος».

Δειλό παιδί, δειλός ενήλικας;

Tα ντροπαλά παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να χαρακτηρίζονται από μια φυσική συστολή και στην ενήλικη ζωή τους, σύμφωνα με μελέτη επιστημόνων της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. «Η συστολή αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητας που αντέχει στον χρόνο. Μερικώς μπορεί να ερμηνευθεί ιατρικά λόγω αυξημένης δραστηριότητας της περιοχής του εγκεφάλου που σχετίζεται με την ντροπαλότητα στα συνεσταλμένα παιδιά, γεγονός που κρατά μια ζωή», σύμφωνα με τον επικεφαλής της έρευνας, δρα Καρλ Σουάρτζ, επιμελητή του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης. Οι επιστήμονες ξεκαθαρίζουν πως η δειλία σε καμία περίπτωση δεν είναι «ελάττωμα» στα παιδιά ή «αρρώστια», αλλά τρόπος συμπεριφοράς που συνδέεται άμεσα με το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί, και τις καταβολές του. Όπως επισημαίνουν χαρακτηριστικά οι μελετητές του Χάρβαρντ, «μια ντροπαλή μητέρα συχνά θα ‘‘κληροδοτήσει’’ άθελά της στο παιδί της το μοντέλο συμπεριφοράς, τα άγχη και τις φοβίες της».

Διαβάζοντας συναισθήματα

Στο διάστημα μεταξύ 16 μηνών και 2 ετών το παιδί αρχίζει να αναπτύσσει τις σχέσεις με τους γύρω του, αλλά ακόμα είναι πολύ επικεντρωμένο στον εαυτό του και στις δικές του ανάγκες, οπότε είναι φυσιολογικό να μην έχει έντονη την επιθυμία της κοινωνικοποίησης. Από την ηλικία των 6 ετών και μετά, η πλειονότητα των ντροπαλών παιδιών τείνουν να εγκαταλείπουν σταδιακά αυτήν τη συμπεριφορά καθώς τόσο το σχολείο όσο και η συνεχής συναναστροφή με συνομηλίκους τους τα βοηθούν να ξεπεράσουν τη δειλία τους.

Τα πολύ ντροπαλά παιδιά μπορεί να «διαβάζουν» διαφορετικά ορισμένες εκφράσεις του προσώπου, σύμφωνα με τα συμπεράσματα πρόσφατης έρευνας μελετητών του Επιστημονικού Ινστιτούτου Σαν Ραφαέλε του Μιλάνου. Ο επικεφαλής της έρευνας δρ Μάρκο Μπατάλια και η επιστημονική ομάδα του ανέλυσαν τις αντιδράσεις 49 μαθητών του δημοτικού (χαρακτηρισμένων ως ντροπαλών και μη) σε διαφορετικές εκφράσεις του προσώπου. Οι ερευνητές έδειξαν στα παιδιά φωτογραφίες αγοριών και κοριτσιών με αποτυπωμένες στα πρόσωπά τους εκφράσεις χαράς, ουδετερότητας και θυμού και διαπίστωσαν ότι τα ντροπαλά παιδιά τις επεξεργάζονταν διαφορετικά σε ορισμένα τμήματα του εγκεφάλου τους. «Συνήθως, τα ντροπαλά παιδιά έχουν δυσκολία να εξωτερικεύσουν αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος, το μίσος, η οργή. Όμως, όσο αυξάνονται οι επαφές με τον έξω κόσμο τόσο υποχωρεί το κοκκίνισμα και η συστολή. Είναι στο χέρι των γονιών να μάθουν στο παιδί να εκτιμά τα δυνατά σημεία του χαρακτήρα του και να δέχεται τα όριά του, να το βοηθήσουν να εξωτερικεύει τα συναισθήματά του και να εκφράζεται ελεύθερα. Έτσι, το ντροπαλό παιδί θα μάθει να μην αισθάνεται κατώτερο και ταπεινωμένο από τις αδυναμίες του», σύμφωνα με τον Ιταλό ερευνητή.

Ντροπαλό ναι, φοβικό όχι

Μόλις ένας στους δέκα ντροπαλούς εφήβους εμφανίζει κοινωνική φοβία, δηλαδή εκείνη τη διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έντονο άγχος και φόβο κατά τις κοινωνικές συναναστροφές του ατόμου, σύμφωνα με έρευνα της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής. Οι επιστήμονες πραγματοποίησαν προσωπικές συνεντεύξεις σε δείγμα 10.000 εφήβων ηλικίας 13-18 ετών καθώς και σε περισσότερους από 6.000 από τους γονείς τους και διαπίστωσαν ότι μόνο το 12% των εφήβων που χαρακτήριζαν τους εαυτούς τους ντροπαλούς υπέφεραν στην πραγματικότητα από κοινωνική φοβία και άρα έχρηζαν, κατά περίπτωση, ειδικής αγωγής.

Για να βγει το ντροπαλό παιδί από το καβούκι του

• Αποδεχτείτε το γι’ αυτό που είναι. Μην κάνετε το ντροπαλό παιδί να νιώσει ενοχές για ό,τι αισθάνεται και μην το επικρίνετε πως «κάτι δεν πάει καλά με τη συμπεριφορά του». Προσπαθήστε να τονώσετε την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του.
• Αποφύγετε συγκρίσεις με άλλα παιδιά· θα κάνουν τα πράγματα χειρότερα.
• Μην του κολλήσετε την «ετικέτα» του ντροπαλού παιδιού. Αν λέτε δεξιά κι αριστερά μπροστά στο παιδί σας πόσο δειλό είναι, επιβεβαιώνετε ότι έτσι είναι ο χαρακτήρας του και οδηγείτε άθελά σας στην παγίωση της κατάστασης.
• Κατανοήστε τη δυσκολία του. Μην υποτιμάτε τους φόβους και τις ανησυχίες του, αλλά δώστε του απλόχερα όση βοήθεια και συμπαράσταση χρειάζεται.
• Προσπαθήστε να δώσετε στο παιδί σας να καταλάβει ότι, όταν βρίσκεται μπροστά σε μια καινούργια κατάσταση ή καθήκον, δεν πρέπει να φοβάται μήπως κάνει λάθος ή ότι η αξία του ως ατόμου εξαρτάται από την έκβαση της δοκιμασίας.
• Ενθαρρύνετέ το στην κοινωνική συναναστροφή με άλλα παιδιά. Βοηθήστε το να κοινωνικοποιηθεί όχι πιέζοντάς το αλλά με μικρά και ουσιαστικά βήματα, καλώντας για παράδειγμα ένα άλλο παιδάκι να παίξουν μαζί και να μοιραστούν ένα σνακ.
• Προετοιμάστε το για ό,τι θα συμβεί: μιλήστε του για καταστάσεις τις οποίες πρόκειται να αντιμετωπίσει στο μέλλον και οι οποίες είναι πιθανόν να του προκαλέσουν άγχος και ανασφάλεια (π.χ. η πρώτη μέρα στο σχολείο). Προσοχή, όμως, μην υπερβάλλετε στις περιγραφές σας και η προετοιμασία γυρίσει μπούμερανγκ.
• Ασκήσεις θάρρους: παροτρύνετε το παιδί –χωρίς να το πιέσετε– να ζητήσει από τον περιπτερά και να πληρώσει μόνος του το παγωτό ή τη σοκολάτα του, να πάρει από την κυρία στο ταμείο τα ρέστα του σουπερμάρκετ, να ζητήσει από την καντίνα ένα νερό κ.λπ., μικρά θελήματα που βοηθούν το παιδί να «σπάσει τον πάγο» με τους γύρω του. Πείτε του πόσο εκτιμάτε τη βοήθειά του.
• Art therapy. Στρέψτε το προς κάποια καλλιτεχνική δραστηριότητα, όπως η ζωγραφική που βοηθά στην έκφραση συναισθημάτων, ή το θεατρικό παιχνίδι καθώς μέσα από τη δραματοποίηση το ντροπαλό παιδί χτίζει την αυτοπεποίθησή του στην έκφραση και την επικοινωνία.
• Στρέψτε το παιδί προς κάποιο άθλημα, ομαδικό, αλλά όχι πολύ ανταγωνιστικό. Τα σπορ βοηθούν τα ντροπαλά παιδιά να δημιουργούν σχέσεις εμπιστοσύνης με τα άλλα μέλη της ομάδας, να μάθουν να αντιμετωπίζουν τους άλλους μέσα από την αναμέτρηση με τον αντίπαλο καθώς και να εκφράζονται καλύτερα με το σώμα τους.
• Πάρτε του ένα κατοικίδιο. Είναι γνωστή η ευεργετική επίδραση που έχουν τα ζώα στον ψυχικό και συναισθηματικό κόσμο των παιδιών, πώς τα βοηθούν να κοινωνικοποιούνται και να νιώθουν σιγουριά μέσα από τη φροντίδα και την ευθύνη για ένα άλλο πλάσμα.