Έπεσε πρόσφατα στα χέρια μου ένα βιβλίο που έχει τον τίτλο «Η σεξουαλική διαφώτιση των παιδιών». Μου τράβηξε την προσοχή η ανοιχτή επιστολή που είχε παραθέσει ο πατέρας της ψυχανάλυσης, Σίγκμουντ Φρόυντ,  σε ένα περιοδικό για θέματα κοινωνικής ιατρικής και υγιεινής, περίπου το 1906, στην οποία αναρωτιέται «σε τι να αποσκοπεί κανείς ,όταν αποκρύπτει από τα παιδιά διαφωτιστικές πληροφορίες για την ανθρώπινη σεξουαλική ζωή… μήπως ελπίζει πως αποκρύπτοντας τις πληροφορίες αυτές θα αναχαιτίσει γενικά τη σεξουαλική ορμή, μέχρι τη στιγμή που θα μπορέσει να την εντάξει στην τροχιά που καθορίζει η αστική κοινωνία; Ή μήπως πιστεύει πως τα παιδιά δεν θα αποκτήσουν με άλλον τρόπο τις γνώσεις που τους αποκρύπτουν… ή μήπως πράγματι αποσκοπεί στα σοβαρά να πιστέψουν τα παιδιά αργότερα πως όλα τα σεξουαλικά πράγματα ήταν ποταπά και απεχθή… πιστεύω πως η απόκρυψη κεντρίζει στα αγόρια και στα κορίτσια πολύ περισσότερο το ενδιαφέρον να ψάξουν για την αλήθεια».
Σκέφτομαι πως έχει περάσει ένας ολόκληρος αιώνας από την εποχή που γράφτηκε αυτή η επιστολή και, παρ όλα αυτά, η σεξουαλική αγωγή παραμένει αντικείμενο μύθων και αμφισβητήσεων, κυρίως από τότε που για πρώτη φορά θεωρήθηκε σημαντικό να ξέρουν τα παιδιά την αλήθεια για το σεξ. Υπάρχουν έντονες διαφωνίες για το πόσο αναλυτικά και σε ποιά ηλικία θα πρέπει να διδάσκεται το συγκεκριμένο θέμα στο σχολείο. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος που μαθαίνουν τα παιδιά μας για το σεξ, και όχι αν θα πρέπει να μαθαίνουν για αυτό… είναι απαραίτητο να υπάρχει θετική στάση και διάθεση για επικοινωνία.
Κάθε οικογένεια έχει το δικό της τρόπο να μοιράζεται μηνύματα τόσο λεκτικά όσο και μη λεκτικά που αφορούν, μεταξύ άλλων θεμάτων,  στο σεξ. Τα μηνύματα αυτά κάνουν τα παιδιά να δοκιμάζουν ποικίλα συναισθήματα όπως ευτυχία, άνεση, θυμό, ενοχή, ντροπή, ανακούφιση. Τα μη λεκτικά μηνύματα μπορεί να έχουν ισχυρή επίδραση στην ψυχοσύνθεση των παιδιών.  Η σιωπή, κυρίως στα θέματα του σεξ, δεν ωφελεί, αντίθετα οδηγεί στην άγνοια η οποία είναι άκρως επικίνδυνη για τα παιδιά.  Οι «πληροφορίες» που μπορεί να πάρουν από το εξωτερικό περιβάλλον μπορεί να είναι λανθασμένες και να τα μπερδέψουν.

Τα παιδιά είναι σεξουαλικά όντα από τη στιγμή της σύλληψής τους. Η σεξουαλικότητα ταυτίζεται με την ίδια την ανθρώπινη φύση!  Από βιολογική σκοπιά υπάρχουν διαφορές στις ορμόνες κάθε φύλου… κατά την περίοδο της κύησης, στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και όλης της ζωής, υπάρχουν αντιδράσεις που αποτελούν εκδηλώσεις της σεξουαλικότητας.  Μερικά παιδιά έχουν ολοφάνερες σεξουαλικές αντιδράσεις σε πολύ μικρή ηλικία, ενώ άλλα, ακόμα και αν είναι από την ίδια οικογένεια, μπορεί να μην δείχνουν κανενός είδους εξωτερική σεξουαλική συμπεριφορά και κανένα ενδιαφέρον για το σεξ. Είτε ρωτάνε είτε όχι, θα πρέπει να ξέρουν την αλήθεια και να κατέχουν το απαραίτητο λεξιλόγιο που σχετίζεται με το θέμα, έτσι ώστε να το αντιμετωπίζουν με θετικό τρόπο αλλά και να μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους από σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση! Δεν χρειάζεται να τα τρομοκρατούμε, ούτε και να τους κάνουμε αναλυτικές περιγραφές, είναι όμως απαραίτητο να γνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο συνευρίσκονται σεξουαλικά ένας άντρας και μια γυναίκα, καθώς και ότι το σεξ είναι σημαντικό, όχι μόνο για την τεκνοποίηση αλλά και για τις σχέσεις μεταξύ ενηλίκων. Είναι πολύ σημαντικό, επίσης, να ξέρουν ότι το σεξ ανήκει στο προσωπικό κομμάτι της ζωής μας… και τι σημαίνει αυτό!

Τα μικρά παιδιά είναι καλό να μάθουν πως

• Τα γεννητικά όργανα είναι μέρη του σώματός μας που θεωρούνται  προσωπικά, γι αυτό τα έχουμε καλυμμένα με τα ρούχα μας, όταν βρισκόμαστε σε δημοσίους χώρους.
• Η σεξουαλική πράξη δεν οδηγεί στη δημιουργία ενός παιδιού παρά μόνο αν το σώμα του κοριτσιού και του αγοριού ενηλικιωθούν.
• Η σεξουαλική πράξη γίνεται από έναν άνδρα και μια γυναίκα όταν το επιθυμούν και οι δύο και δεν είναι αδελφός και αδελφή, ούτε μητέρα και γιός, ούτε πατέρας και κόρη.
• Μπορούν να παίζουν με τα γεννητικά τους όργανα, όμως αυτό δεν πρέπει να γίνεται δημόσια. Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ποιοι είναι δημόσιοι και ποιοι ιδιωτικοί χώροι.
• Αγγίζοντας, χαϊδεύοντας, αγκαλιάζοντας και φιλώντας ο ένας τον άλλον, εκφράζουμε την αγάπη μας στα μέλη της οικογένειάς μας, στους συγγενείς και μερικές φορές στους φίλους μας.
• Υπάρχουν κάποια χάδια που δεν πρέπει να δεχτούν από κανέναν, όπως στα γεννητικά τους όργανα. Και γενικότερα δεν πρέπει να επιτρέπουν σε κανένα σωματική επαφή η οποία νιώθουν ότι τα ενοχλεί. 

Πολλοί γονείς αναρωτιούνται

• Πότε να αρχίσω να μιλάω στο παιδί μου για το σεξ; Μπορούμε να αρχίσουμε να μιλάμε στα παιδιά μας για το σεξ. Όσο νωρίς θέλουμε! Θα μάθουν κάτι πολύ σημαντικό… ότι μας αρέσει να κουβεντιάζουμε μαζί τους! Μια καλή ιδέα είναι να διαβάζουμε μαζί τους βιβλία σεξουαλικής αγωγής, μιας και το διάβασμα δίνει το έναυσμα για συζήτηση.  

• Αν μιλήσω στο παιδί μου για σεξουαλική επαφή, δεν θα θελήσει να έχουν αυτή την εμπειρία; Μπορεί να θελήσει, μπορεί και όχι… αλλά ακόμα και να μην του μιλήσουμε οι πιθανότητες να θέλει να δοκιμάσει το σεξ ή να το φανταστεί, είναι οι ίδιες. Πολλά παιδιά δεν ρωτούν τους γονείς αλλά συζητούν μεταξύ τους. Οι συνομιλίες ήδη από το νηπιαγωγείο μπορεί να περιορίζονται σε κάποια κίνηση «να έτσι κάνουν οι γονείς» και βάζουν το δείκτη του ενός χεριού μέσα στην κλειστή χούφτα του άλλου, η γνωστή παιδοψυχίατρος Φρανσουάζ  Ντολτό λέει πως αυτή η κίνηση φαίνεται αξιόπιστη και άκρως φυσική για τα παιδιά! Επίσης στα μικρά μας, αρέσει να παίζουν τη μαμά και τον μπαμπά και μπορεί να μάθουν για το σεξ από τα άλλα παιδάκια ή ακόμα και από την τηλεόραση. Είναι σημαντικό να βεβαιωθούμε ότι τα παιδιά νιώθουν καλά παίζοντας αυτά παιχνίδια και να είμαστε σε ετοιμότητα, αν χρειαστεί να τα σταματήσουμε.  

• Αν πω στο παιδί μου πως είναι φυσιολογικό να αυνανίζεται, δεν θα το παρακάνει; Ο αυνανισμός είναι απόλυτα ακίνδυνος. Τα περισσότερα παιδιά μαθαίνουν ότι πρόκειται για κάτι που μπορεί να γίνει μόνο όταν είμαστε μόνοι, χωρίς να χρειαστεί να τους το πούμε εμείς. Αν όμως αντιληφθούμε πως τα παιδιά μας αυνανίζονται υπερβολικά, ίσως θα πρέπει να σκεφτούμε πως ίσως αυτό γίνεται για να μας τραβήξουν την προσοχή ή ίσως είναι σύμπτωμα κάποιου άλλου προβλήματος. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί γιατί το να κάνουμε τα παιδιά μας να πιστέψουν πως ο αυνανισμός είναι κάτι κακό δεν θα τα αποτρέψουμε από το να αυνανίζονται, αλλά μπορεί να τους δημιουργήσουμε αισθήματα ενοχής, που αργότερα θα συνδέονται με μια δυσλειτουργική σεξουαλική ζωή και με έλλειψη  σεξουαλικής απόλαυσης.  

• Πώς να αντιδράσουμε αν μας δει το παιδί μας την ώρα που κάνουμε έρωτα; Είναι σημαντικό να του πούμε πως αυτό που είδε ονομάζεται «κάνω έρωτα» (ή σεξουαλική επαφή, ή κάνω σεξ), και ότι είναι μια πολύ ξεχωριστή δραστηριότητα της αυστηρά προσωπικής μας ζωής. Μπορεί επίσης να χρειάζεται τη διαβεβαίωση μας ότι δεν πονάμε ο ένας τον άλλο και εξακολουθούμε να το αγαπάμε, παρά το γεγονός ότι δεν του επιτρέπουμε να συμμετέχει σε αυτό το κομμάτι της προσωπικής μας ζωής.  

• Τι μπορώ να κάνω όταν τα παιδιά μού απευθύνουν πραγματικά δύσκολες ερωτήσεις; Τα παιδιά κάνουν γενικά πολλές ερωτήσεις… Μπορούμε απλά να τους πούμε ότι χαιρόμαστε που ρωτάνε παρά το γεγονός ότι πρόκειται για μια δύσκολη ερώτηση για μας, βοηθώντας τα με αυτόν τον τρόπο να καταλάβουν ότι η αμηχανία αφορά εμάς τους ίδιους και όχι το θέμα καθεαυτό, και πως ούτε  τα ίδια πρέπει να αισθάνονται άβολα! Επίσης θα πρέπει να τα ρωτήσουμε πως προέκυψε αυτή η απορία τους, μιας και μερικές φορές αυτό που θέλουν να πουν είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που λένε. Πρέπει να προσπαθούμε να είμαστε σύντομοι και περιεκτικοί. Μερικές φορές τα παιδιά μας κάνουν ερωτήσεις τις πιο ακατάλληλες ώρες, στην περίπτωση αυτή μπορούμε να τους πούμε «θα σου απαντήσω αργότερα» και θα πρέπει να είμαστε συνεπείς σε αυτό!

• Πώς θα πω όσα πρέπει χωρίς να εξάψω την περιέργεια του παιδιού μου για το σεξ; Οι περιγραφές μας θα πρέπει να γίνονται με απλό και ευθύ τρόπο, οι έννοιες, ωστόσο, μπορεί να είναι πολύ δύσκολες για να τις κατανοήσει ένα παιδί, γι αυτό θα πρέπει να μιλάμε όσο πιο απλά γίνεται. Σήμερα τα παιδιά ζουν σε έναν κόσμο γεμάτο ερεθίσματα που τους εξάπτουν την περιέργεια, έτσι και αλλιώς και χρειάζονται την βοήθειά μας για να βγάλουν κάποιο νόημα! 

Η πληροφόρηση για τη σεξουαλικότητα είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του ανθρώπου! Το θέμα αυτό είναι τεράστιο και δεν μπορεί να περιοριστεί στο πλαίσιο ενός μόνο κειμένου. Είναι, παρ όλα αυτά, σκόπιμο να μην ξεχνάμε πως όλοι μας υπήρξαμε παιδιά, ήρθαμε σε επαφή με άλλα παιδιά, περάσαν βιβλία από τα χέρια μας που μας έβαλαν σε σκέψεις και τελικά αρχίσαμε να… αμαρτάνουμε, ενώ οι γονείς μας πίστευαν πως δεν γνωρίζουμε τίποτα γύρω από το σεξ. Έτσι και τα παιδιά μας, έχουν από τη φύση τους περιέργεια και μαθαίνουν για την σεξουαλικότητα από το περιβάλλον τους, χωρίς εμείς να το συνειδητοποιούμε πάντοτε… Ας είμαστε λοιπόν δίπλα τους δίνοντας τους χώρο και χρόνο να εκφράσουν και να κατανοήσουν όλα όσα αφορούν αυτό το τόσο σημαντικό κομμάτι της ζωής.

Τα παρακάτω βιβλία είναι κατάλληλα για παιδιά από 3-11 χρονών.

o     Ερωτήσεις που κάνουν τα παιδιά και πώς να απαντήσετε. Dr. Stoppard Mirian εκδόσεις Κεντικελένη.

o     Μεγαλώνω και ρωτάω. Joanna Cole. Εκδόσεις Μοντέρνοι καιροί.

o     Μαμά πως γίνονται τα παιδιά. Μετάφραση Μαρία Αδαμαντία Μαλλιαρού. Βρεφική-νηπιακή ηλικία. Εκδόσεις Πατάκη.

o     Πως ήρθα στον κόσμο. Τζοβάνα Μαντεγκάτσα. Βρεφική-νηπιακή ηλικία. Εκδόσεις Ανέμη.

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος, ομαδική- οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια. Θα τη βρείτε στο http://kaleidoskopiopsychis.blogspot.gr/