Άνοιξε ο καιρός, άνοιξαν και οι μπαλκονόπορτες! Κυριακή απογευματάκι και πίνοντας καφέ στο μπαλκόνι, ακούω τη συνομιλία μεταξύ μαμάς και κόρης (5 χρονών περίπου) του διαμερίσματος της απέναντι πολυκατοικίας του αντίστοιχου απέναντι ορόφου, που κάθονται επίσης στο μπαλκόνι:
-«Μαμά να βγάλω τη ζακέτα;»
-«Όχι, έχει αεράκι, μπορεί να κρυώσεις»
-«Μα νιώθω ιδρωμένη, ζεσταίνομαι»
-«Να μη χοροπηδάς τότε»
-«Αφού έτσι παίζεται αυτό το παιχνίδι, είμαι ένα πόνυ, όπως το «μικρό μου πόνυ» που βλέπω στην τηλεόραση!»
-«Αυτά είναι μόνο στην τηλεόραση, ή κάτσε στην καρέκλα εδώ διπλά μου να σου βάλω να δεις στο τάμπλετ ή πάμε μέσα να βάλουμε DVD.»
-«Εντάξει! Πάμε να βάλουμε DVD” ; ήταν η τελευταία ατάκα της μικρής με σαφώς απογοητευμένη φωνή.
Μια ώρα μετά ακούγεται και πάλι η φωνή της μαμάς σε σαφώς έντονο τόνο:
-«Αμάν πια! Όλη μέρα μπροστά από την τηλεόραση είσαι! Και όταν την κλείνεις, ανοίγεις το τάμπλετ! Τόσα παιχνίδια και με τίποτα δεν παίζεις! Θα τα πάρω και θα τα δώσω σε άλλα παιδάκια που δεν έχουν και ξέρουν να εκτιμούν!»
Και αναρωτιέμαι… Τι έχει συμβεί στη μεταξύ τους επικοινωνία; Είναι επικοινωνία αυτό που συμβαίνει μεταξύ τους;
Η απάντηση είναι πως όλα είναι επικοινωνία, αλλά δεν είναι όλα αποτελεσματική επικοινωνία. Ουσιαστικά δεν σταματάμε ποτέ να επικοινωνούμε (ακόμα και μη επικοινωνία στέλνει κάποιο μήνυμα) όμως πολύ εύκολα σταματάμε να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον. Το κακό είναι ότι αυτό μπορεί να δημιουργήσει πολλά προβλήματα, το καλό είναι ότι οπού υπάρχει πρόβλημα, το καλό είναι ότι όπου υπάρχει πρόβλημα υπάρχει και λύση καθώς οι δεξιότητες της επικοινωνίας επιδέχονται βελτίωση πιο ευκολά απ’ ότι νομίζαμε.
Η ανθρώπινη επικοινωνία είναι μια διαρκής αλληλουχία μηνυμάτων ανάμεσα σε πομπό και δέκτη. Αυτή η διαδικασία αποκτά νόημα κάτω από όρους ανταλλαγής μεταξύ των δυο (ή περισσότερων πλευρών), όταν το μήνυμα μπλοκάρεται στη μια πλευρά, συνεπάγεται και μπλοκάρισμα της σχέσης. Δηλαδή, η επικοινωνία λειτουργεί σε δυο επίπεδα, ένα επίπεδο πληροφόρησης και σ’ ένα επίπεδο ορισμού της σχέσης. Κι όλο αυτό ξεκινάει απ’ την επικοινωνία που έχουμε με τον εαυτό μας. Το πως σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας, καθορίζει το πως επικοινωνούμε με τους άλλους και η επικοινωνία καθορίζει με τη σειρά της, το πως σχετιζόμαστε με τους άλλους. Η ιδιοσυγκρασία του κάθε ανθρώπου σε συνδυασμό με το περιβάλλον του, δημιουργούν ένα σύστημα πεποιθήσεων για τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο γενικότερα.
Το πιο κομβικό κομμάτι στην αποτελεσματική επικοινωνία με τους άλλους είναι η επικοινωνία με τον εαυτό μας. Κάθε φορά που δημιουργείται κάποιο χάσμα στην επικοινωνία μας με κάποιον, μπορούμε να ρωτήσουμε τον εαυτό μας: «Είναι οι πεποιθήσεις μου βάσιμες;». Η μανούλα στο απέναντι μπαλκόνι, θα έχει πολύ καλύτερες προϋποθέσεις ανταλλαγής μηνυμάτων, αν απαντούσε στον εαυτό της στην ερώτηση «Χρειάζεται ζακέτα στους 25οC το παιδάκι μου;» Ή επίσης «Μπορώ να ζητάω από ένα 5 χρόνο να παίζει καθισμένο;».
Ένα ακόμη εξαιρετικά σημαντικό κομμάτι, που μπορεί να διαλύσει την οποιαδήποτε επικοινωνία, είναι τα διπλά μηνύματα. Η ανθρώπινη επικοινωνία αποτελείται από δύο μέρη, τα λεκτικά στοιχεία (γραπτός/ προφορικός λόγος, στίξη) και τα μη λεκτικά στοιχεία (στάση σώματος, κινήσεις, εκφράσεις προσώπου, φωνή και πλαίσιο που λαμβάνει χώρα). Όταν αυτά τα δύο μέρη έρχονται σε ασυμφωνία, είναι βέβαιο ότι θα δημιουργηθούν παρεξηγήσεις. Κατά κοινή ομολογία, η συμπεριφορά κάποιου είναι απαραίτητη για να επιβεβαιωθούν τα λόγια του. Όταν προτρέπουμε (με τον οποιοδήποτε τρόπο) ένα παιδί σε μια συμπεριφορά, όπως η απέναντι μανούλα να δει τηλεόραση αντί του συμβολικού παιχνιδιού, τα μη λεκτικά στοιχεία έχουν να συμφωνήσουν με τις λέξεις. Το παιδί έκανε αυτό που του προτείνει η μαμά του και γι’ αυτό εισέπραξε έντονο τόνο φωνής, εκνευρισμένο ύφος και αντίστοιχες κινήσεις χεριών όπως και εκφράσεις προσώπου. Η κατανόηση μετατρέπεται σε κάτι αδύνατο για τον οποιοδήποτε άνθρωπο, πόσο μάλλον για ένα 5 χρόνο παιδί.
Το τρίτο κομμάτι, που μπορεί να επηρεάσει πολύ θετικά την διαδικασία της επικοινωνίας, είναι η ακρόαση του μηνύματος. Τις περισσότερες φορές που λέμε ότι έχουμε ακούσει κάτι, αυτό δεν συμβαίνει και είναι η αρχή πολλών κακών. Αντί να προσποιούμαστε ότι ακούμε, ας προσπαθήσουμε να ακροαστούμε τα λεκτικά μηνύματα του άλλου και να αφουγκραστούμε τα μη-λεκτικά. Το κοριτσάκι στο απέναντι μπαλκόνι χρησιμοποιούσε ξεκάθαρες λέξεις για να εκφράσει πώς νιώθει και τι θέλει και πληθώρα μη λεκτικών στοιχείων για να εκφράσει τη φαντασία της. Το μήνυμα της όμως δεν έφτασε στον δέκτη, τη μανούλα, η οποία νόμιζε ότι ήξερε καλύτερα απ’ το κοριτσάκι της τι εκείνο νιώθει και θεώρησε το συμβολικό της παιχνίδι κάτι χωρίς παιδαγωγική αξία που απλά θα την έκανε να αρρωστήσει.
Η επικοινωνία συμβαίνει απ’ την πρώτη στιγμή της ζωής μας για να εκφράσουμε δομικές ανθρώπινες ανάγκες, όπως «δέξου με»- αποδοχή, «δώσε’ μου σημασία» – αξίζω, «χρειάζομαι»- επιβεβαίωση, «επιθυμώ» – ποιότητα ζωής, «θέλω» – εξέλιξη. Όσο πιο επιτυχημένη να γίνεται η διαδικασία αυτή, τόσο καλύτερα θα μπορούσε να σχετιζόμαστε και συνεπώς τόσο καλύτερη θα γίνεται η ζωή μας.
Η Έλλη Τσομπανίδη είναι νηπιαγωγός.
