Η 7χρονη Σία, ένα ζωντανό και αεικίνητο παιδί, επέλεξε ως βασική αθλητική δραστηριότητα ένα κατεξοχήν «αγορίστικο» σπορ, το ποδόσφαιρο, αρνούμενη μάλιστα να πειραματιστεί με οτιδήποτε άλλο όπως της πρότειναν οι γονείς της. Ο 6χρονος Αντρέας ανακοίνωσε στη μαμά του, με σπάνια αποφασιστικότητα και χωρίς ίχνος αμφιβολίας στη φωνή του, όταν εκείνη τον ρώτησε ποια αγαπά, ότι αγαπά τον… συμμαθητή του τον Γιώργο. Ο 5χρονος Βασίλης στο διάλειμμα παίζει κυρίως με κορίτσια, ακολουθώντας τα σε κάθε παιχνίδι ρόλων, ακόμη κι αν ο δικός του είναι να υποδυθεί κάποια ηρωίδα.

Και τα τρία περιστατικά με τους μικρούς πρωταγωνιστές έχουν έναν κοινό παρονομαστή: την αγωνία των γονιών τους σχετικά με την προτίμηση του παιδιού τους και τον ενδόμυχο φόβο τους (που συχνά δεν εκφράζεται εύκολα ούτε στον άλλον γονέα) ότι βρίσκονται αντιμέτωποι με… αποχρώσες ενδείξεις κατοπινής ομοφυλόφιλης συμπεριφοράς. Είναι «φυσιολογικό» και αποδεκτό να παίζει ένα κορίτσι ποδόσφαιρο, ένα αγόρι να παίζει κοριτσίστικα παιχνίδια ή να δηλώνει ότι αγαπά, όχι ένα κορίτσι, αλλά ένα άλλο αγόρι; Ποια είναι τα όρια του φυσιολογικού και του αποδεκτού στη συμπεριφορά των παιδιών όταν αυτή ακυρώνει τα στερεότυπα και τους κανόνες που ακολουθούν (συνήθως) οι περισσότεροι γονείς; Και ποια πρέπει να είναι η σωστή, η ενδεδειγμένη αντίδραση από πλευράς τους ώστε να μην απαξιώνει τα ίδια τα παιδιά, αλλά να συμβάλλει στην υγιή ανάπτυξή τους;

Τα ερωτήματα δεν επιδέχονται μιας συγκεκριμένης, αυστηρά αρνητικής ή καταφατικής, μονοσήμαντης απάντησης. Προφανώς εξαρτώνται από διάφορες παραμέτρους, που σχετίζονται με το ίδιο το παιδί αλλά και τον οικογενειακό και κοινωνικό του περίγυρο, και συνθέτουν τον δικό του τόσο μικρό αλλά τόσο σημαντικό κόσμο.

Σύμφωνα με την ειδικό, ψυχολόγο-παιδοψυχολόγο κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου, «τα παιδιά προσπαθούν να καθορίσουν το εγώ τους σε συνάρτηση με τον χώρο, τον χρόνο και τους άλλους, μέσα από τις επιδράσεις του οικογενειακού αλλά και του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντός του. Στην ηλικία των δύο ετών, λόγου χάρη, τα περισσότερα παιδιά μπορούν να χρησιμοποιούν σωστά τις λέξεις «μαμά», «μπαμπάς», «αγόρι», «κορίτσι», έχοντας επίγνωση ότι τα άτομα αυτά ανήκουν στη μία κατηγορία ή την άλλη. Ωστόσο, στην ηλικία αυτήν δεν κατανοούν ότι το φύλο είναι ένα σταθερό και μόνιμο στοιχείο της ταυτότητας».

Τα παιδιά, λέει η κυρία Καππάτου, αρχίζουν να συνειδητοποιούν αυτήν τη σταθερότητα γύρω στα 4 με 5 χρόνια τους. Βάσει του φύλου τους αρχίζουν τότε να διαλέγουν τα παιχνίδια που θα παίζουν, τα ρούχα που θα φορούν, το χτένισμα που θα κάνουν. Από τη στιγμή που θα κατακτήσουν την έννοια της σταθερότητας του φύλου, η ταυτότητα αυτή θα τα ακολουθεί σε όλη τους τη ζωή.

Σε κάποιες περιπτώσεις, πάντως, κατά την ηλικία των 3 έως 6 χρόνων, τα παιδιά έχουν την τάση να προτιμούν ρούχα και παιχνίδια του αντίθετου φύλου. Κατ’ αρχάς μια τέτοια συμπεριφορά των παιδιών σε αυτήν την ηλικιακή φάση θεωρείται από τους ειδικούς ως ένας φυσιολογικός πειραματισμός που τα βοηθά να κατανοήσουν το φύλο τους και το φύλο των άλλων. Στις περισσότερες μάλιστα περιπτώσεις σύντομα τα παιδιά εγκαταλείπουν την «ιδιαίτερη» συμπεριφορά, έχοντας κάνει τον κύκλο τους και ολοκληρώσει τον πειραματισμό τους. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, ιδωμένα τα περιστατικά με τους τρεις μικρούς ήρωές μας, αποκτούν άλλη δυναμική.

Το ότι ο 5χρονος Βασίλης παίζει με τις συμμαθήτριές του δεν σηματοδοτεί καταρχήν τίποτα περισσότερο από τον δικό του προσωπικό πειραματισμό με το φύλο του, μέσω και των ρόλων και της επιλογής φίλων κυρίως από το άλλο φύλο. Ομοίως η «αγάπη» που δηλώνει και εκφράζει ο 6χρονος για τον συνομήλικό του δεν μεταφράζεται ως η απαρχή της… ομοφυλοφιλικής ταυτότητάς του, αλλά πιθανότατα ως έκφραση των δυνατών συναισθημάτων του για τον φίλο του που δεν μπορεί να τα εκφράσει με άλλον τρόπο. Όσο για την προτίμηση της 7χρονης Σίας στο ποδόσφαιρο και στις ανδρικές συνήθειες, πρέπει να ιδωθεί ως μια υγιής ενασχόληση με τον αθλητισμό και όχι ως ενίσχυση της απευκταίας συμπεριφοράς του «αγοροκόριτσου».

Πότε «εγκαθιδρύεται» η σύγχυση ταυτότητας 

Στο παιδί δημιουργούνται προβληματισμοί ή σύγχυση για το φύλο του για διάφορους λόγους. Ας δούμε ποιους παραθέτει η κυρία Καππάτου: «Η σύγχυση φύλου προκαλείται κυρίως όταν υπάρχει έλλειψη γονικού προτύπου του φύλου στο οποίο ανήκει το παιδί, αρσενικό πρότυπο για το αγόρι και θηλυκό πρότυπο για το κορίτσι, καθώς και έλλειψη της συμπεριφοράς του συγκεκριμένου ρόλου. Αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι δεν υπάρχει ο γονιός του ίδιου φύλου, λόγω διαζυγίου ή λόγω θανάτου, αλλά ότι μπορεί να είναι παρών στη ζωή της οικογένειας και να μην ασχολείται με το παιδί του, να μην έχει δημιουργήσει μια ουσιαστική σχέση μαζί του, ή, ακόμη χειρότερα, δείχνει ότι ο γονιός δεν είναι ευχαριστημένος με τον ρόλο του». 

Πώς αισθάνονται οι γονείς

«Σχεδόν όλοι οι γονείς ανησυχούν για κάθε προτίμηση του παιδιού τους που διαφοροποιείται σε σχέση με όσα κάνουν τα άλλα παιδιά, του ίδιου φύλου ή της ίδιας ηλικίας, καθώς και σε σχέση με όσα οι ίδιοι θεωρούν σωστά, δέοντα, φυσιολογικά. Δεν είναι συνηθισμένο ούτε να παίζει ένα αγόρι με κούκλες, ούτε ένα κορίτσι ποδόσφαιρο. Η εικόνα αυτή τους ξενίζει, τους πανικοβάλλει, τους δημιουργεί ενοχές, αναρωτιούνται μήπως φταίνε οι ίδιοι και ψάχνουν το λάθος που έκαναν ή κάνουν στην ανατροφή των παιδιών τους. Μπορεί ακόμη και να αισθάνονται ντροπή για το παιδί τους» λέει στο Τaλκ η Αλεξάνδρα Καππάτου, προσθέτοντας ωστόσο ότι «πρόκειται για απολύτως φυσιολογική γονεϊκή αντίδραση. Είναι πολύ λογικό οι γονείς να προβληματίζονται και να θέλουν να εξετάσουν πού ενδεχομένως οφείλεται μια τέτοια συμπεριφορά». 

Τι συμβουλεύει η ειδικός

• Αναλογιστείτε πώς ξεκίνησε αυτή η συμπεριφορά του παιδιού που σας προβληματίζει. Μήπως το παιδί έπαιξε κάποιες φορές τυχαία με το επίμαχο αντικείμενο, π.χ. μπάλα αν πρόκειται για κορίτσι, κούκλα αν πρόκειται για αγόρι, και ενοχληθήκατε, και επιπλέον εκφράσατε με πολύ έντονο τρόπο την ενόχληση και την αποδοκιμασία σας; Μήπως το παιδί βρήκε έναν τρόπο να σας κεντρίζει το ενδιαφέρον; Το ιδανικό είναι να μη δώσετε περαιτέρω σημασία. Στις περισσότερες περιπτώσεις όλες οι «διαφορετικές» συνήθειες, δοκιμές και συμπεριφορές εγκαταλείπονται από τα παιδιά συνήθως σύντομα – εξαρτάται και από τον τρόπο με τον οποίο το διαχειρίζεστε το ζήτημα. Απαιτείται ήρεμη και ψύχραιμη προσέγγιση και όχι φωνές, υστερίες και απαγορεύσεις.
• Αναλογιστείτε επίσης ως γονείς τη σχέση σας με το παιδί που έρχεται στο επίκεντρο με μια διαφορετική συμπεριφορά, π.χ. ο πατέρας τη σχέση με τον γιο, η μητέρα τη σχέση με την κόρη. Ίσως δείτε πράγματα που δεν είχατε προσέξει μέχρι τώρα, ίσως δείτε ελλείψεις και μικρά λάθη που εμπόδισαν στο να χτιστεί μια στέρεη σχέση με το παιδί. Ζητούμενο πρέπει να είναι τώρα η ενίσχυση της επικοινωνίας με το παιδί από τον γονέα του αντίθετου φύλου. Η συστηματική ενασχόληση του γονιού με το παιδί, π.χ. του πατέρα με το αγόρι ή της μητέρας με την κόρη, καθώς και η ανάπτυξη κοινών δραστηριοτήτων θα βοηθήσουν στην ταύτιση με το φύλο του.
• Προσπαθήστε να δημιουργήσετε τις θετικές προϋποθέσεις για την ενίσχυση του «ρόλου» του παιδιού μέσα στον μικρόκοσμό του. Αντί να κάνετε υποδείξεις και συστάσεις, του τύπου «τα αγόρια δεν παίζουν με κορίτσια και πολύ περισσότερο με τα παιχνίδια τους», «τα κορίτσια δεν παίζουν ποδόσφαιρο, μαθαίνουν μπαλέτο», «τα αγόρια δεν αγαπάνε άλλα αγοράκια, μόνο κοριτσάκια» και παρεμφερείς καταστροφικές για τα αυτιά και κυρίως για την ψυχή των παιδιών φράσεις, δημιουργήστε το επιθυμητό πλαίσιο στην οικογένεια, το σχολείο, το πάρκο, εντός του οποίου το παιδί θα αισθάνεται ήρεμο, αύταρκες, χορτάτο από συναισθήματα και φίλους. Βοηθήστε το να αναπτύξει παρέες με συνομήλικα παιδιά, δώστε του την ευκαιρία να δοκιμάσει και το ποδόσφαιρο αλλά και άλλα σπορ που πιθανόν του ταιριάζουν, δώστε έμφαση σε αυτά που μπορεί να κάνει –και όχι τόσο σε αυτά που πρέπει να κάνει–, υποστηρίξτε το και, στην τελική, αποδεχτείτε το, είναι το παιδί σας!
• Αν όμως η συμπεριφορά του παιδιού εξακολουθεί να είναι η ίδια μετά από κάποιους μήνες ή εσείς ενοχλείστε και υποτιμάτε το παιδί για αυτήν τη συμπεριφορά, τότε ίσως είναι καλύτερα να απευθυνθείτε σε ειδικό ψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο.

 Με τη συνεργασία της ψυχολόγου-παιδοψυχολόγου Αλεξάνδρας Καππάτου.