Όταν πρωτοδιάβασα τα πορίσματα της έρευνας για την πρόσβαση στην εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία στην Ελλάδα, που δημοσίευσε πρόσφατα η Action Aid Hellas, ήμουν σχεδόν σίγουρη ότι κάπου υπήρχε κάποιο λάθος. Μου ήταν αδύνατον να πιστέψω και να αποδεχτώ ότι μόνο ένα τόσο μικρό ποσοστό εξ αυτών έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση και ότι η συντριπτική πλειονότητά τους είναι ουσιαστικά αόρατη.

Κι όμως, η υπεύθυνη Τύπου της οργάνωσης, κ. Άννα Μπότσογλου, μου το επιβεβαίωσε. Σύμφωνα με την ποιοτική έρευνα που πραγματοποίησε το 2014 η ερευνήτρια κ. Πελαγία Παπανικολάου, υποψήφια διδάκτωρ Εγκληματολογίας της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μόνο το 15% των παιδιών με αναπηρία στην Ελλάδα έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, υπολογίζεται ότι ενώ τα παιδιά αυτά είναι περίπου 200.000, μόλις τα 31.761 πηγαίνουν στο σχολείο. Καθώς, όμως, στην Ελλάδα δεν υπάρχει μητρώο καταγραφής τους, δεν έχουμε σαφή εικόνα για τον ακριβή αριθμό αυτών που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης.

Η εκπαίδευση είναι προτεραιότητα της ActionAid

Η κ. Δήμητρα Ντιρογιάννη, επικεφαλής του Εκπαιδευτικού Τομέα της ActionAid Hellas, μας εξηγεί ότι η εκπαίδευση αποτελεί μια από τις βασικές προτεραιότητες της ActionAid σε όλες τις χώρες που δραστηριοποιείται. Στην Ελλάδα, ήδη από το 2000 η οργάνωση έχει αναπτύξει ιδιαίτερα επιτυχημένα εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται σε μαθητές όλων των βαθμίδων, ενώ φιλοξενεί στο εκπαιδευτικό κέντρο της τάξεις από ολόκληρη την Αθήνα. Μάλιστα, κάθε χρόνο χιλιάδες μαθητές συμμετέχουν στην Παγκόσμια Εβδομάδα Δράσης για την Εκπαίδευση, στη μεγαλύτερη μαθητική εκστρατεία στον κόσμο, την οποία στη χώρα μας συντονίζει η ActionAid από το 2004.

«Την περσινή χρονιά, η εκστρατεία αυτή ήταν αφιερωμένη στα παιδιά με αναπηρία και συμμετείχαν περίπου 40.000 μαθητές στην Ελλάδα. Η δική τους προτροπή και το δικό τους ενδιαφέρον μάς ώθησε να ερευνήσουμε την πρόσβαση των παιδιών με αναπηρία στη χώρα μας», αναφέρει η κ. Ντιρογιάννη και συνεχίζει εξηγώντας ότι η έρευνα φανέρωσε τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με αναπηρία στην εκπαίδευσή τους και οδήγησε την ActionAid Hellas να θέσει συγκεκριμένα αιτήματα προς το υπουργείο ώστε να γίνουν βήματα για τη βελτίωση της κατάστασης.

Τα πορίσματα της έρευνας

Η έρευνα έδειξε ότι τα σχολεία στην Ελλάδα δεν είναι προσβάσιμα σε μαθητές με αναπηρία: δεν υπάρχουν επαρκείς υπηρεσίες μεταφοράς των μαθητών στο σχολείο, τα κτήρια δεν είναι προσαρμοσμένα για να δεχτούν μαθητές με αναπηρία, το εποπτικό υλικό είναι ανεπαρκές και το ανθρώπινο δυναμικό συχνά δεν φτάνει για να καλύψει τις ανάγκες. Επιπλέον, δεν υπάρχει σταθερή και επαρκής χρηματοδότηση της Ειδικής Εκπαίδευσης. Τα τελευταία χρόνια δε, λόγω της κρίσης, οι πόροι έχουν μειωθεί και τα κονδύλια έχουν περικοπεί με αποτέλεσμα η κατάσταση για τα παιδιά με αναπηρία να έχει χειροτερέψει. Η ActionAid θέλει να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα στο υπουργείο Παιδείας ώστε τα «αόρατα» παιδιά να γίνουν ορατά και συλλέγει υπογραφές με 6 αιτήματα προς τον υπουργό κ. Μπαλτά. Όσο περισσότερες είναι οι υπογραφές, τόσο περισσότερο θα μπορέσει η Οργάνωση να επηρεάσει και να πιέσει. Ας μην ξεχνάμε ότι οι επιλογές για την εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία αναμφισβήτητα αντανακλούν τις προσδοκίες που τρέφουμε ως κοινωνία για αυτήν τη διακριτή ομάδα πληθυσμού…

Συμπεριληπτική εκπαίδευση και δημοκρατία

«Αν δεν είχα πάει σχολείο, η ζωή μου θα ήταν πολύ διαφορετική. Δεν θα ήξερα να διαβάζω, να γράφω, δεν θα ήξερα τίποτα. Δεν θα έκανα όλα αυτά που κάνω τώρα», δηλώνει η Ελένη, άτομο με νοητική και κινητική αναπηρία. «Να καταλάβουμε ότι πρώτον είμαστε όλοι διαφορετικοί. Να ξεκινήσουμε με αυτήν τη βάση, ότι κανένας δεν είναι ίδιος. Είμαστε προγραμματισμένοι για να είμαστε διαφορετικοί, αλλιώς θα είμαστε ένα αντίτυπο ενός αντίτυπου ενός αντίτυπου. Θα ήμασταν όλοι ίδιοι. Πρέπει να αφήνουμε τη διαφορετικότητα να περάσει», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Οδυσσέας, μαθητής Α΄ λυκείου.

Η ActionAid πιστεύει στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων. Για τον λόγο αυτόν υποστηρίζει τη συμπεριληπτική εκπαίδευση (inclusive education), τη σύγχρονη τάση που κερδίζει έδαφος διεθνώς ως προς την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία. Η συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι η εκπαίδευση που θα ήθελε η ActionAid να απολαμβάνουν όλα τα παιδιά που ζουν στην Ελλάδα. Πρόκειται για το εκπαιδευτικό σύστημα που στηρίζεται στη φιλοσοφία αποδοχής και σεβασμού προς όλα τα παιδιά, χωρίς να τίθενται παράμετροι γύρω από την έλλειψη ικανοτήτων. Στόχος της προσέγγισης είναι να μη μείνει κανένας μαθητής έξω από το σχολείο. Αυτό οδηγεί στο να μάθουμε να συμβιώνουμε ο ένας με τον άλλον, μέσα σε μια κοινωνία ίσων ευκαιριών.

Ποια είναι τα αιτήματα προς το υπουργείο Παιδείας

• Η δημιουργία μητρώου καταγραφής των παιδιών με αναπηρία.
• Η ισότιμη συμμετοχή των γονέων και των μαθητών στις αποφάσεις που αφορούν την εκπαίδευσή τους.
• Η προσβασιμότητα των σχολείων σε όλα τα επίπεδα (μεταφορά, κτηριακές προσαρμογές, παροχή κατάλληλου υλικού, επαρκής και έγκαιρη στελέχωση με εκπαιδευτικούς).
• Η συνεχής εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.
• Η θεσμοθέτηση ενός ολοκληρωμένου συστήματος πρώιμης παρέμβασης.
• Η σταθερή χρηματοδότηση των προγραμμάτων για τα παιδιά με αναπηρία από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Η ιστορία του Άρη  

Ο Άρης Χοντζόπουλος, 23 ετών, απόφοιτος σχολής υπολογιστών, απασχολούμενος στο Εργαστήρι Ειδικής Αγωγής «Μαργαρίτα» και άτομο με αναπηρίες μοιράζεται με τους αναγνώστες του Τaλκ την προσωπική ιστορία του.

«Εγώ πέρασα και από τις δύο φάσεις. Στο δημοτικό και στο γυμνάσιο ήμουν σε τυπικό σχολείο. Στο λύκειο πήγα στο ειδικό στην Ηλιούπολη, που έχει κυρίως παιδιά με κινητικές δυσκολίες.

Η ζωή μου στο δημοτικό σχολείο ήταν δύσκολη. Όχι από άποψη μαθημάτων, αλλά σε σχέση με τα άλλα παιδιά. Με κορόιδευαν. Τα παιδιά βρίσκουν κάθε λογής πράγμα για να κοροϊδέψουν, δεν έχει σημασία ποιο είναι το πρόβλημα το δικό μου ή το δικό σας. Ψάχνουν να βρουν το αδύνατο σημείο του καθενός και να σε κοροϊδέψουν για αυτό. Είναι σαν να έχει κάποιος μια πληγή και να πάνε να ξύσουν αυτήν την πληγή.

Εγώ αν ήμουν δάσκαλος στο σχολείο και το έβλεπα αυτό να συμβαίνει θα έκανα πολλά πράγματα για να το σταματήσω. Θα έβαζα εκείνους τους μαθητές σε αντεστραμμένο ρόλο σαν βιωματικό παιχνίδι και θα έλεγα «για σκεφτείτε αν εσείς ήσασταν στη θέση του. Πώς θα νιώθατε αν σας κορόιδευα;» Ίσως να ήμουν ακόμα πιο αυστηρός, να τους έβαζα να γράψουν σε 100φυλλο τετράδιο «Δεν θα ξανακοροϊδέψω συμμαθητή μου». Δεν είναι όμως θέμα χαρακτήρα, είναι θέμα εκπαίδευσης. Θα έπρεπε να κάνουμε ένα μάθημα στο σχολείο θεωρητικό και πρακτικό που να μαθαίνεις τέτοια πράγματα, να αλλάζει ουσιαστικά η παιδεία μας.

Είχα φυσικά και φίλους στο σχολείο και χαίρομαι πολύ γιατί τους έχω ακόμα. Έχουμε κρατήσει επαφή, δεν σταματήσαμε όταν τελειώσαμε το σχολείο. Βγαίνουμε έξω, κάνουμε βόλτες και έχουμε και έναν σύλλογο και κάνουμε διάφορα πράγματα.

Αν δεν είχα πάει σχολείο πώς θα ήταν η ζωή μου; Βαρετά. Κοιτάξτε να δείτε. Και η αναπηρία τι είναι;  Ένα κομμάτι της ζωή είναι. Δηλαδή το να μη σταλεί το παιδί στο σχολείο επειδή έχει μια αναπηρία, αυτό είναι για μένα ανήκουστο! Δηλαδή τι είμαστε εμείς; Και οι ανάπηροι άνθρωποι είναι. Στην κοινωνία ανήκουμε. Δεν είμαστε κάτι ξεχωριστό, δεν ήρθαμε από το Διάστημα. Έτσι κι αλλιώς, αν καθίσουμε να ψαχτούμε όλοι, όλοι μας έχουμε κάποιο πρόβλημα.

Πρέπει να βρει το κράτος τι χρειάζεται το κάθε παιδί και να το παρέχει για να πηγαίνει σχολείο. Χρειάζονται προσβάσιμα σχολεία, κατάλληλο περιβάλλον, παράλληλη στήριξη, καθηγητές; Είναι υποχρέωση του κράτους να το κάνει αυτό, οι γονείς δεν μπορούν, έχουν περιορισμένες δυνατότητες. Εγώ, για παράδειγμα, είχα παράλληλη στήριξη και με βοήθησε αρκετά με τα μαθήματά μου. Γιατί εγώ για να μάθω κάτι, θέλω να το διαβάζω γραμμένο και χρειαζόμουν σημειώσεις από τα μαθήματα για να μου μένουν.

Για το μέλλον, ελπίζω να έχω μια ωραία δουλειά. Μου αρέσουν και ξέρω πολλά πράγματα. Σπούδασα υπολογιστές, αλλά τώρα στο Εργαστήρι Ειδικής Αγωγής «Μαργαρίτα» εργάζομαι στην εστίαση. Γενικά το καθισιό με κουράζει. Το να έχω δουλειές δεν με κουράζει, ίσα ίσα με χαροποιεί. Πιστεύω ότι ο πολυπράγμων δεν χάνει, μόνο κερδίζει. Εγώ είμαι ένας άνθρωπος που μ’ αρέσει να μιλάω με άλλους, να γνωρίζω καινούργια πράγματα, να γνωρίζω καινούργια μέρη, να διαβάζω». 

Για μια δημοκρατική εκπαίδευση

Τα σοβαρότατα εμπόδια που συναντούν τα παιδιά με αναπηρία στην εκπαιδευτική διαδικασία, η διάχυτη προκατάληψη και η θέση του στόχου της κοινωνικοποίησής τους και της κοινωνικής τους συμμετοχής σε δεύτερη μοίρα ίσως δικαιολογούν την επιφυλακτικότητα των εμπλεκόμενων στην εκπαίδευση απέναντι στο αίτημα για τη δημιουργία ενός σχολείου συνεκπαίδευσης, που θα προσαρμόζεται στο κάθε παιδί, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών με αναπηρία, στις ανάγκες, στις δυνατότητες και στα εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά του και εν τέλει ενός σχολείου βαθιά ανθρώπινου και δημοκρατικού.

Δημοκρατία στην εκπαίδευση σημαίνει κατ’ αρχάς μη αποκλεισμός όλων όσοι στερεοτυπικά ή εξ ορισμού υπολαμβάνονται ως αποκλεισμένοι. Σημαίνει ακόμη τον επαναπροσδιορισμό των αιτημάτων της Ειδικής Αγωγής, ώστε αυτή να αποτελέσει πραγματικά αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαίδευσης, τη ριζική αναδόμηση και αναμόρφωση της γενικής εκπαίδευσης, προκειμένου η τελευταία να είναι σε θέση να υποδεχτεί τα παιδιά με αναπηρία και προφανώς τη συμπόρευση όλων όσοι εμπλέκονται στις εκπαιδευτικές διαδικασίες για τη δικαιωματική κατάκτηση αυτών των στόχων χωρίς εκπτώσεις και υπεκφυγές. Για μία εκπαίδευση για όλους, για μία κοινωνία αξιοβίωτη, που θα τους χωρά όλους!

Box: Οι άνθρωποι με αναπηρία δεν είναι αόρατοι. Πες στον υπουργό Παιδείας να πάρει άμεσα 6 μέτρα και να αλλάξει αυτήν την ντροπιαστική κατάσταση! Βάλε την υπογραφή σου εδώ: www.actionaid.gr/aoratapaidia