Αυτές τις μέρες σκεφτόμουν πολύ τους κανόνες και τα όρια που εμπεριέχει η λέξη όχι, σε σχέση με τα παιδιά.

Από τη μέρα που έγινα μητέρα έχω θέσει πολλά ερωτηματικά στον εαυτό μου σε σχέση με την διαπαιδαγώγηση της κόρης μου! Πώς να συμπεριφερθώ με το κλάμα της; Πως να αποσαφηνίσω τις ανάγκες της; Τι θα πρέπει να κάνω με τον θυμό της;  Πώς θα πω όχι στην επιθυμία μου να ελέγχω όλα όσα της συμβαίνουν όταν βρίσκεται μακριά μου, ακόμα και αν αυτό το μακριά είναι στο διπλανό δωμάτιο όταν την κοιμίζω! Και άλλα τέτοια!

Γενικά είναι πολύ δύσκολα τα καθήκοντα που έχουμε σαν γονείς και το δυσκολότερο από όλα πιστεύω πως είναι το να επιτρέπουμε στα παιδιά μας να πειραματίζονται και να ελέγχουν ποια είναι τα όρια και που αυτά βρίσκονται σε σχέση με την ανάγκη τους να ανακαλύψουν τον κόσμο. Πιστεύω πως είναι προτιμότερο να  δοκιμάσουν αρχικά αυτά τα όρια με τον μπαμπά και τη μαμά τους παρά με άλλους.

Όταν γεννιόμαστε είμαστε ανίκανοι να αυτοεξυπηρετηθούμε. Σε αντίθεση με τα άλλα θηλαστικά είμαστε εξαρτημένοι για μεγάλο χρονικό διάστημα από τους γονείς μας.  Παρ’ όλα αυτά, από την πρώτη μέρα της γέννησης μέχρι και τον πρώτο χρόνο της ζωής του, μια μητέρα που ανταποκρίνεται αμέσως σε κάθε κλάμα του μικρού της, σε κάθε του προσπάθεια για επικοινωνία χωρίς να του δώσει λίγα λεπτά να κατανοήσει τι συμβαίνει, και αν αυτό συμβαίνει συνεχώς, τότε μπορεί να του συντηρήσει την ψευδαίσθηση πως δεν είναι καθόλου διαχωρισμένο από την μητέρα του. Ορισμένες φάσεις, λοιπόν, στην ανατροφή του παιδιού, όπως ο αποχωρισμός, ο απογαλακτισμός ή ο τρόπος που αντιδρούμε στο κλάμα του, φέρνουν στην επιφάνεια το θέμα των ορίων!

Ξεκινώ, λοιπόν, από την παραδοχή πως δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς. Συχνά πέφτουμε στην παγίδα να προσπαθήσουμε να προστατέψουμε το παιδί μας από όλους τους πόνους. Το μόνο που θα καταφέρουμε, όμως, είναι να το αφήσουμε  απροστάτευτο και αδύναμο, να παλεύει να επιβιώσει σε ένα κόσμο γεμάτο κανόνες. Ικανοποιώντας την κάθε του ανάγκη δεν το προετοιμάζουμε για τον κόσμο της πραγματικότητας, για έναν κόσμο που κατοικείται και από άλλους ανθρώπους. Αντίθετα, μπορεί αρχικά να αισθανθεί πως ο κόσμος είναι δικός του, αργότερα όμως θα νοιώσει μοναξιά και βαθιά θλίψη.

Ξεκινώντας από αυτό το μικρό διάστημα που θα μεσολαβήσει ανάμεσα στην προσπάθεια του για επικοινωνία και την ανταπόκριση, αρχίζουμε, όσο και αν ακούγεται υπερβολικό, να βάζουμε το λιθαράκι μας για να το βοηθήσουμε να αισθανθεί πως αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου κόσμου. Σε καμία περίπτωση, δεν λέω πως θα πρέπει να αγνοήσουμε το κάλεσμά του!  Είναι απλά ο χρόνος, σύντομος, της αναμονής που θα το κάνει να αρχίσει να περιμένει! Πολύ συχνά μόλις το βρέφος βγάλει μια κραυγή, αμέσως τρέχει κάποιος, το παίρνει αγκαλιά και αναλαμβάνει δράση, μοιάζει να μην έχει επιτρέψει στο βρέφος να νοιώσει το δικό του συναίσθημα στην πληρότητα του, σαν να του έχει κλέψει την ευκαιρία για μια προσωπική εμπειρία.Είναι σημαντικό να πάρουμε ένα λεπτό πριν σπεύσουμε να παρηγορήσουμε το μωρό μας, να σκεφτούμε μήπως είμαστε εμείς που δεν αντέχουμε την αναμονή!

Είμαι μητέρα μιας μικρής 9 μηνών και έχω έρθει αντιμέτωπη πολλές φορές με αυτή την ανάγκη να μην επιτρέψω τον πόνο και την θλίψη να την αγγίξει. Ένα βράδυ που ξύπνησε, μάλλον από κάποιο εφιάλτη, έτρεξα πανικόβλητη μέσα στον ύπνο μου και την πήρα αγκαλιά σαν να ήθελα να την σώσω από κάποια μεγάλη καταστροφή! Μέσα σε λίγα λεπτά κατάλαβα πως εγώ είχα τρομάξει πιο πολύ από εκείνη και της το μετέδωσα, πανικοβάλλοντάς την. Πήρα μια ανάσα και της μίλησα ήρεμα, βάζοντας την ξανά στο κρεβάτι της, την καθησύχασα λέγοντάς της πως όλα είναι καλά και πως είναι ασφαλής στο κρεβάτι της, πως θα είμαι στο διπλανό δωμάτιο και θα την ακούσω αν χρειαστεί κάτι…

Όταν ανταποκρινόμαστε στη δυσφορία πάντα με δράση τότε το μωρό μας μαθαίνει πως μόνο η δράση μας κάνει να αισθανθούμε καλύτερα. Λέγοντας στο μωρό μας  «έλα θα σε κάνω να νοιώσεις καλύτερα, πάρε το κουκλάκι για να ξεχάσεις αυτό που σε ενοχλεί» είναι ένας τρόπος δυναμικός μεν αλλά από την άλλη είναι σαν να του λέμε με έμμεσο τρόπο πως δεν δεχόμαστε τη διαμαρτυρία του ή στη χειρότερη περίπτωση πως δεν την αντέχουμε! Αντίθετα μια ανταπόκριση στην αντίδραση του μωρού που θα μπορούσε να βοηθήσει θα ήταν κάτι σαν «μην ανησυχείς, τα πράγματα είναι μια χαρά, είσαι απλώς κουρασμένο».

Μερικές φορές όλοι μπορεί να αισθανθούμε κακόκεφοι, είναι σημαντικό να υπάρχει αποδοχή και κατανόηση όταν γκρινιάζουμε και μουρμουράμε, και εμείς και το παιδί μας, δίχως να φοβόμαστε πως οι άλλοι δεν θα μας αντέξουν, πως το περιβάλλον μας δεν μπορεί να χωρέσει και αυτές μας τις στιγμές! Είναι δύσκολο, το ξέρω, κυρίως στην κοινωνικό/οικονομική περίοδο που διανύουμε, αλλά ας πάρουμε λίγο χρόνο πριν φωνάξουμε στο μικρό μας την ώρα που γκρινιάζει, για να δούμε τι θα γίνει αν του πούμε «ναι, καταλαβαίνω, είσαι κακόκεφο, όλοι αισθανόμαστε έτσι μερικές φορές, δεν πειράζει, θα σου περάσει» .

Ο βασικός μας στόχος είναι να υπομείνουμε την στεναχώρια του μικρού μας, και την δυσφορία του, να διαχειριστούμε με υπομονή την κακή διάθεσή του βοηθώντας το να καταλάβει πως μπορεί και μόνο του να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες.  Είναι  πολύ σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας πως στο τέλος όλα θα πάνε καλά, σίγουρα νοιώθουμε απαίσια όταν το παιδί μας κλαίει και διαμαρτύρεται. Ή σταθερότητα και η σιγουριά που θα του μεταφέρουμε λέγοντας πως το να είναι κανείς στεναχωρημένος δεν σημαίνει και το τέλος του κόσμου αλλά αντίθετα πρόκειται για έναν πόνο που μπορεί να ξεπεραστεί, βοηθά το μικρό μας να δημιουργήσει μια ασφαλή εικόνα για τον εαυτό του και τον κόσμο, του δίνουμε την δυνατότητα, να ξεπερνά το πρόβλημα και να αναπτύξει εμπιστοσύνη στους γύρω και ικανότητα προσαρμογής!

Αντίθετα, αν από τα πρώτα χρόνια της ζωής του νηπίου, του προσφέρουμε την απασχόληση ως μόνη διέξοδο για να χειρίζεται τη στεναχώρια του, υπάρχει φόβος να γίνει εξαρτημένο στην απασχόληση! Εθισμένο σε μια ψευδό-συναρπαστική αλληλεπίδραση και να δυσκολευτεί πάρα πολύ να μείνει μόνο, διαγράφοντας έτσι ένα φαύλο κύκλο στον οποίο εγκλωβιζόμαστε και εμείς οι ίδιοι ως εξαντλημένοι  διασκεδαστές!

Ας πάρουμε και εδώ λίγο χρόνο να σκεφτούμε τι αισθανόμαστε σε σχέση με τη δυσφορία του μικρού μας! Το νήπιο έχει μια τεράστια αίσθηση ικανοποίησης όταν τα καταφέρνει, η μικρή μου, για παράδειγμα, μοιάζει σαν να χτύπησε φλέβα χρυσού κάθε φορά που ανακαλύπτει ένα νέο παιχνίδι, δεν θα ξεχάσω ποτέ τον ενθουσιασμό της όταν χτύπησε δύο αντικείμενα το ένα πάνω στο άλλο! Υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις παιδιών που προσπαθούν να τα καταφέρουν μόνα τους. Αν δεν χρειαστεί να παλέψουν καθόλου υπάρχει κίνδυνος να οδηγηθούν σε παρορμητικές συμπεριφορές και να μην ενασχοληθούν με νέα πράγματα!

Έχω μιλήσει σε προηγούμενο άρθρο για το περιβόητο «μαμά βαριέμαι», αυτή τη φράση που εκνευρίζει αρκετούς γονείς και ανησυχεί άλλους τόσους! Αφήστε το παιδί σας στη βαρεμάρα του, μην του δώσε τε λύση σε αυτήν! Αντίθετα παροτρύνετέ το να εκμεταλλευτεί το χρόνο του, να στοχαστεί, να εξερευνήσει μέσα του να δείξει κατανόηση και προσοχή σε αυτό που αισθάνεται εκείνη τη στιγμή αντί να επιζητά χωρίς σταματημό τη δράση.

Όταν δίνουμε πάντα στο παιδί μας (από μωρό) αυτό που μας ζητά μοιάζει να συμφωνούμε πως ο, τι αυτό επιλέγει και επιθυμεί είναι και το πιο σωστό! Είναι πολύ σημαντικό να λέμε ΟΧΙ ιδιαίτερα κατά τη νηπιακή ηλικία. Είναι μεγάλη πρόκληση για μας, τους γονείς, να καλλιεργήσουμε σωστά το πάθος των παιδιών μας και την ικανότητά τους να συμμετέχουν στον κόσμο, διδάσκοντάς τα να προσαρμόζονται στους κοινωνικούς κανόνες! Ο δισταγμός μας να θέσουμε όρια, ίσως εμποδίσει την εξέλιξη των ικανοτήτων των μικρών μας! Τα όχι μας, σε λογικά πλαίσια, γίνονται αντιπρόσωποι ενός κενού, ενός χρονικού διαστήματος, στο οποίο το παιδί μας θα έχει την ευκαιρία να αναπτύξει την δημιουργικότητά του!

Υπάρχουν κάποιοι γονείς, που για προσωπικούς λόγους δεν μπορούν να πουν όχι και θα ήθελα εδώ να πω πως το παιδί που καταδυναστεύει τους ενηλίκους, που αισθάνεται ότι είναι πιο δυνατό από αυτούς που το προσέχουν, βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση!  Για το παιδί τα όρια μπορεί να είναι περιορισμοί που το δυσκολεύουν και το εξοργίζουν αλλά θα πρέπει να μείνει σταθερό στο μυαλό μας πως λειτουργούν κυρίως σαν ένα εφόδιο που θα τα βοηθήσει να πορευτούν με ασφάλεια στη ζωή!

Σε κανέναν δεν είναι αρεστό να του λένε όχι! Γιατί να είναι στα μικρά μας; Έχουμε όλοι στο μυαλό μας την εικόνα ενός νηπίου πεσμένου στο πάτωμα να χτυπιέται απαρηγόρητο! Έχουμε την τάση να αντιδρούμε ή με οργή ή με φόβο σε αυτά τα ξεσπάσματα! Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε πως όταν τα παιδιά είναι στεναχωρημένα έχουν την τάση μάλλον να δρουν παρά να αντιδρούν! Το έργο μας θα πρέπει να είναι να παραμείνουμε ήρεμοι και να μην παρασυρθούμε και εμείς από αυτή την νευρική κρίση… πράγμα δύσκολο, κυρίως αν έχει ξεκινήσει από ένα δικό μας όχι! Συχνά είναι πιο εύκολο να θυμώσουμε από το να αντιμετωπίσουμε το παιδί μας ως ένα άτομο απελπισμένο που έχει ανάγκη από ηρεμία και στήριξη! Στήριξη στο να δεχτεί και να αποδεχτεί αυτό που δεν μπορεί να έχει… από εμάς, την δεδομένη στιγμή!

Τα παιδιά της ηλικίας μεταξύ δύο και πέντε ετών βιώνουν τον κόσμο σαν παραμύθι, καθώς τα όρια ανάμεσα στην φαντασία και την πραγματικότητα δεν έχουν ακόμα διαχωριστεί! Ένα παιδί σε αυτή την ηλικία έχει μεγάλη ανάγκη να νοιώσει ασφαλές μέσα στην οικογένειά του. Όταν λέμε όχι και του θέτουμε όρια, το βοηθάμε να αισθανθεί ασφαλές μέσα στην οικογένεια. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να φερθούμε σαν μεσολαβητές ανάμεσα στο παιδί και τον περιβάλλοντα κόσμο, να αντιληφθούμε τις ανάγκες του και να διακρίνουμε τα πραγματικά μηνύματα που μας εκπέμπει και όχι να υποθέτουμε πως έχει τις ίδιες ανάγκες με μας! Κάπου εδώ θα πρέπει να τονίσω πως τα όρια θα πρέπει να εξυπηρετούν το παιδί και όχι εμάς!

Είναι πολλοί αυτοί που θεωρούν πως η παιδική ηλικία είναι μια καταπληκτική εποχή της ελευθερίας και δεν θα πρέπει να την στερούμε από τα παιδιά. Και κάποιοι άλλοι μπορεί να πιστεύουν πως τα παιδιά είναι η μικρογραφία των ενηλίκων! Σε όποια κατηγορία και ανήκουμε, θεωρώ πως είναι σημαντικό, πάνω από όλα, να δείχνουμε πως εκτιμάμε την καλή συμπεριφορά απέναντί μας. Η καλή συμπεριφορά και οι κοινωνικοί συμβιβασμοί αποτελούν τις θεμελιώδεις αρχές που θα μας επιτρέψουν να δημιουργήσουμε σχέσεις! Θα πρέπει να είμαστε ικανοί να υπομένουμε την οργή και το θυμό των παιδιών μας, όταν τους λέμε όχι σε κάποια πράγματα! Είναι ζωτικής σημασίας να μάθουν ποιοι είναι οι κανόνες της συμβίωσης με τους άλλους, ελπίζοντας ότι έτσι θα τα βοηθήσουμε να υπολογίζουν τους άλλους και φυσικά  τον ίδιο τους τον εαυτό!

Ένα πολύ βοηθητικό βιβλίο είναι το  «Όταν λέμε όχι. Γιατί είναι σημαντικό για τους γονείς και το παιδί;» της  Asha Phillips, από τις Εκδόσεις Πατάκη.

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος, ομαδική- οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια. Θα τη βρείτε στο http://kaleidoskopiopsychis.blogspot.gr/