Δύσκολοι αποχαιρετισμοί… ο πατέρας μου, οι φίλοι μου. Απόρροια κι αυτή της κρίσης, η μετανάστευση ολόκληρων οικογενειών ή ο ξενιτεμός μόνο του πατέρα στο εξωτερικό για ένα καλύτερο εισόδημα. Ο μπαμπάς ως παρουσία μέσω Skype, η μαμά που μένει πίσω σε ρόλο πάτερ φαμίλια στο σπίτι, οι παιδικές φιλίες που αντέχουν (;) μέσω υπολογιστή, selfies πάνω από τούρτες γενεθλίων ως attachment στο whatsapp και email με τα νέα της ημέρας αντί για σουτάκια και ψιλοκρεμαστές μπαλιές στην αυλή…

Άλλος για Γερμανία τράβηξε, άλλος για Καναδά και Σαουδική Αραβία, νούμερα στατιστικής τα παιδιά σε αυτό το ιδιότυπο κύμα φυγής που δημιουργεί η μετανάστευση ολόκληρων οικογενειών στον εξωτερικό λόγω παρατεταμένης ύφεσης. Τα νούμερα μιλούν από μόνα τους: Η σχολική χρονιά 2013-14 ξεκίνησε με 2.471 μαθητές του δημοτικού και 1.130 μαθητές γυμνασίου και λυκείου λιγότερους στα σχολεία της χώρας, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας.

Άγνωστος ο πραγματικός αριθμός των μαθητών που και την τρέχουσα σχολική χρονιά κάνουν νέο ξεκίνημα στα θρανία του εξωτερικού. Σίγουρα, όμως, κατά πολύ μεγαλύτερος από τα καταγεγραμμένα στοιχεία καθώς, στις περισσότερες χώρες, για την εγγραφή κάποιου αλλοδαπού μαθητή δεν απαιτείται επίσημη διαδικασία, οπότε πολλοί μαθητές που μετανάστευσαν δεν έχουν καταγραφεί.

Πίσω από τους ψυχρούς αριθμούς, οι προσωπικές ιστορίες αυτής της νέας φουρνιάς ξενιτεμένων του 21ου αιώνα. Η Κατερίνα με την 8χρονη κόρη της βρέθηκε σε ένα τέτοιο πάρτι αποχαιρετισμού το καλοκαίρι. Ο πατέρας, γιος γκαστερμπάιντερ στο Ντίσελντορφ και πτυχιούχος υπολογιστών, έφυγε για τη Γερμανία, να δουλέψει στα κεντρικά της εταιρείας που θα έκλεινε στην Ελλάδα. Τα παιδιά με τη μάνα θα τον ακολουθούσαν το φθινόπωρο, με το ξεκίνημα της νέας χρονιάς. Ξενοίκιασαν το σπίτι τους, μετακόμισαν προσωρινά στης γιαγιάς, τα δίδυμα κορίτσια άρχισαν υπερεντατικά μαθήματα γερμανικών. Έκαναν ένα πάρτι, κάλεσαν όλη την τάξη, να αποχαιρετίσουν τους συμμαθητές. Τα παιδιά έπαιζαν στον παιδότοπο σαν να μην τρέχει τίποτα, αλλά η μητέρα μάς εξομολογήθηκε ότι η μια κόρη της είχε αρχίσει να βρέχει το κρεβάτι της τη νύχτα. Εξηγούσε πως η σύμβαση του άντρα της ήταν αρχικά για τρία χρόνια ‒ αν όλα πήγαιναν καλά, και για πάντα. «Tα κορίτσια νομίζουν πως θα γυρίσουμε για το γυμνάσιο στην Ελλάδα, τι να κάνουμε, τα λεφτά είναι πολύ καλά…»

Αχ, τα άτιμα τα λεφτά. Στο τέλος του πάρτι δεν είχε τούρτα γενεθλίων, ούτε μικροδωράκια. Τα κορίτσια μοίρασαν στους φίλους τους χαρτάκια με email και διευθύνσεις Skype, να τα λένε μέσω υπολογιστή. Με το που άνοιξαν τα σχολεία, λέω στην κόρη μου να επικοινωνήσει με τις φίλες της, να ευχηθεί καλή χρονιά, αλλά η Ρένια, που στο διάλειμμα δεν ξεκολλούσε από τις δίδυμες, όλο το αναβάλλει για μετά: “Μαμά -μου λέει- τι νόημα έχει, θα πούμε ένα γεια, αλλά πώς θα παίξουμε λάστιχο και κρυφτοκυνηγητό από τον υπολογιστή;”

Ο 11χρονος γιος της Ανθής οργανώνει κάθε Κυριακή απόγευμα με τους συμμαθητές του ομαδικές βιντεοκλήσεις με το ξενιτεμένο στον Καναδά φιλαράκι τους, τον Γιάννη. Πιάνοντας κουβέντα, στην πλατεία στο παγκάκι, με τη μαμά διαπιστώνεις ότι η Ντίνα μεγαλώνει τον γιο της μόνη γιατί «ο σύζυγος είχε χρόνια μαγαζί με ηλεκτρικές συσκευές στο Αιγάλεω, δεν “τράβηξε” με την κρίση, έκλεισε και ο Κωνσταντίνος έφυγε να δουλέψει στην Αυστραλία για ένα χρόνο, αν όλα πάνε καλά ίσως ακολουθήσουμε κι εμείς…».

Η Μαρία σού λέει για τη φιλική οικογένεια που μετακόμισε οικογενειακώς στα Εμιράτα όταν ο μπαμπάς έκλεισε εκεί μια καλή δουλειά, ότι τα αγόρια γύρισαν φέτος το καλοκαίρι για διακοπές στην Ελλάδα και δεν μπορούσαν να ξεκολλήσουν από την Ακτή του Ήλιου στον Άλιμο, μπουχτισμένα όλον τον χειμώνα από το κλείσιμο στη “γυάλα” με τα κλιματιστικά. Ο 10χρονος Ηλίας έδινε καθημερινά ραντεβού με τον πατέρα του στο Skype να συζητήσουν τους αγώνες του ποδοσφαίρου, γεφυρώνοντας μέσω οθόνης τα χιλιάδες χιλιόμετρα ανάμεσα σε Αθήνα και Κίνα. Η ζωή συνεχίζεται με σκαναρισμένους βαθμούς ως attachment στο whatsapp, χαμογελαστές selfies πάνω από τούρτες γενεθλίων, για να μοιραστούν, μέσω bytes, οι μικρές και μεγάλες στιγμές μιας οικογένειας χωριστά…

Εισιτήριο one way για όλη την οικογένεια.

Η αναχώρηση της οικογένειας στο εξωτερικό για μια καλύτερη -οικονομικά- τύχη είναι τραυματική εμπειρία για τα παιδιά ή γενικά τα παιδιά μπορούν να προσαρμόζονται ευκολότερα στις νέες συνθήκες, ζητάμε τη γνώμη της ψυχολόγου Ελένης Παπαδομαρκάκη. «Η προσαρμογή ενός παιδιού σε αλλαγές και νέες συνθήκες εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του παιδιού, από την ευελιξία του συστήματος της οικογένειας και τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς επεξεργάζονται τις αλλαγές. Αν οι γονείς διαχειρίζονται ομαλά την όποια αλλαγή, αυτό επηρεάζει θετικά και τα παιδιά. Ομαλή διαχείριση σημαίνει ανοιχτός διάλογος στον οποίο ακούγονται όλες οι απόψεις και συνυπολογίζονται οι ανάγκες των μελών σε σχέση με μία νέα συνθήκη. Ομαλή διαχείριση δεν σημαίνει απαραίτητα συμφωνία, αλλά ειλικρινής ανταλλαγή απόψεων με διάθεση εύρεσης μίας βιώσιμης λύσης με γνώμονα τη συλλογική ωφέλεια», απαντά η ειδικός.

Δύσκολοι αποχωρισμοί.

Πώς εξηγούμε πρακτικά σε ένα παιδί του δημοτικού ότι -λόγω κρίσης- θα πρέπει να αποχωριστεί για ένα εύλογο χρονικό διάστημα ή συνήθως επ’ αόριστον τον πατέρα του, το σχολείο του, την πατρίδα του, τους φίλους του;«Αρχικά, οι λόγοι της μετανάστευσης χρειάζεται να είναι πάνω από όλα σαφείς και να έχει επέλθει συμφωνία για αυτήν καθαυτή την αλλαγή από το ζευγάρι. Σε κάποιες περιπτώσεις, υπάρχει έντονη αμφιθυμία του ενός ή και των δύο γονέων αναφορικά με τη μετακίνηση ενός μέλους ή ολόκληρης της οικογένειας και αυτή διαχέεται στα παιδιά. Η ύπαρξη αρνητικών συναισθημάτων χρειάζεται να αναγνωρίζεται ώστε να διερευνάται και όχι να απαρνιέται», υπογραμμίζει η ψυχολόγος και συνεχίζει:

«Προσοχή χρειάζεται, εκτός από τη διαχείριση αρνητικών συναισθημάτων, και στην εκδήλωση υψηλών προσδοκιών. Για παράδειγμα, η στάση “μοιάζει αναγκαίο για την οικογένειά μας να μετακομίσουμε σε μία άλλη χώρα γιατί δυσκολευόμαστε να αντεπεξέλθουμε οικονομικά” είναι προτιμότερη από τη στάση τού “φεύγουμε για να πάμε κάπου καλύτερα”. Μία οικογένεια χρειάζεται να προετοιμάσει τα μέλη της ότι ίσως υπάρχουν δυσκολίες στην προσαρμογή τον πρώτο καιρό, μετριάζοντας έτσι την απογοήτευση που εκπορεύεται από τη διάψευση ενός φιλόδοξου οραματισμού».

Νέα αρχή

Συνήθως μία μετανάστευση συνοδεύεται από πολλαπλές αλλαγές: νέα χώρα, νέα πόλη, νέα γειτονιά, νέα κατοικία, νέοι φίλοι, νέο σχολείο – σχολή – δουλειά. Πώς μπορεί, λοιπόν, να εξομαλυνθεί και να γίνει πιο ήπια για τα παιδιά η αναχώρηση από την πατρίδα και η εγκατάσταση σε έναν νέο τόπο; «Μικροί και μεγάλοι χρειάζονται σταθερές, ανεξάρτητα από τις νέες συνθήκες», τονίζει η κ. Παπαδομαρκάκη. «Ίσως κάποιες συνήθειες αντικατασταθούν από άλλες, ενώ κάποιες άλλες μπορούν να συνεχιστούν σε ένα άλλο πλαίσιο, π.χ. ένα άθλημα ή η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου».

Ο πατέρας μακριά

Όταν φεύγει μόνο ο πατέρας γιατί βρήκε μια δουλειά στο εξωτερικό: πόσο ενεργός μπορεί να είναι ο ρόλος του πατέρα στην οικογένεια όταν η παρουσία του είναι πια μέσω Skype και τι συνέπειες έχει αυτή η καθημερινή απουσία του; «Είναι συχνό φαινόμενο τα τελευταία χρόνια η μετανάστευση ενός από τους δύο γονείς, ιδίως του πατέρα, στο εξωτερικό είτε προς αναζήτηση εργασίας είτε στο πλαίσιο των αναγκών της υπάρχουσας θέσης του. Αν κάτι τέτοιο χρειάζεται να γίνει, η καθημερινή επικοινωνία μέσω βιντεοσκόπησης και τα τακτικά ταξίδια ώστε να βρίσκεται η οικογένεια μαζί μοιάζουν απαραίτητα», επισημαίνει η ψυχολόγος και στέκεται ιδιαίτερα στον ρόλο της μητέρας που μένει πίσω: «Η μητέρα δεν μπορεί να αναπληρώσει την πατρική φιγούρα, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις ίσως χρειάζεται να αναλάβει προσωρινά ένα μέρος από τον ρόλο του συζύγου της, στη διαπαιδαγώγηση ή σε ζητήματα πρακτικά, όπως η μελέτη ή μεταφορά των παιδιών προς και από μία δραστηριότητα. Η καθημερινή επικοινωνία, όταν ο πατέρας ζει σε άλλη χώρα, είναι απαραίτητη τόσο για τη σχέση των παιδιών με εκείνον, όσο και για τη σχέση ανάμεσα στους συντρόφους. Το ζευγάρι χρειάζεται χρόνο ώστε να μπορέσει να μοιραστεί τις δυσκολίες που βιώνει είτε ζώντας σε μία άλλη χώρα, μακριά από την οικογένεια, είτε αντιμετωπίζοντας το σύνολο των οικογενειακών υποχρεώσεων, και τελικά να διατηρήσει τον δεσμό του μπροστά στα νέα δεδομένα».