Γιατί υποβαθμίζεται συστηματικά η καλλιέργεια των ταλέντων των παιδιών μας στην Ελλάδα και, αλήθεια, τι σημαίνει σήμερα ο όρος ταλέντο;

Έφηβη χαμένη στη Χώρα των Ταλέντων

Είναι δεν είναι 15 χρόνων και η μητέρα της τη ρωτάει διαρκώς: «Τι δουλειά θα κάνεις; Τι θα σπουδάσεις;» Εντάξει, δεν φταίει και η μαμά. Ξέρει ότι οι Πανελλήνιες είναι «ή ταν ή επί τας» για το μέλλον του παιδιού της, ξέρει ότι αν η πιτσιρίκα δεν διαλέξει από τώρα κατεύθυνση και σχολή δεν θα προλάβει μέχρι την τρίτη λυκείου να γίνει καλή στα μαθήματα που χρειάζεται. Η μαμά γνωρίζει καλά ότι σε μια χώρα όπου βασιλεύει η αναξιοκρατία, η γραφειοκρατία, η πελατοκρατία και η έννοια «σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός» ακούγεται ως το πιο σύντομο ανέκδοτο ο μόνος βοηθός για το μέλλον της πιτσιρίκας, έτσι ώστε αυτή να μη γίνει άλλο ένα πλήρως ενσωματωμένο πλην δυστυχισμένο κομμάτι του συστήματος, είναι το ταλέντο, η πίστη και το πείσμα. Η μαμά δεν έχει και πολύ λάθος, αλλά η αγωνία και το άγχος της δεν την αφήνουν να μεταδώσει τις παραπάνω έννοιες με θετικό τρόπο στην… αναβράζουσα έφηβη, γι’ αυτό και η τελευταία τής απαντά -όχι χωρίς κάποια δόση ειρωνείας και επιθετικότητας- ότι όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει κομμώτρια, ή ακροβάτης σε τσίρκο, ή αστροναύτης. Η μαμά απελπίζεται. Μετά παίρνει μπρος. Ξέρει ότι η έφηβη γράφει τουλάχιστον 10 σελίδες ημερολογίου την ημέρα, διαβάζει λογοτεχνία, περιοδικά και εφημερίδες με μανία ενώ οι καθηγητές τής επισημαίνουν ότι οι εκθέσεις της είναι πάντα ιδιαιτέρως εμπνευσμένες. Και κάπως έτσι αποφασίζει να μιλήσει στην έφηβη για επαγγέλματα όπως ο δημοσιογράφος, ο επιμελητής ύλης κ.ά. Και η… αναβράζουσα «τσιμπάει», το βλέπει ωραίο αυτό το έργο. Η ιστορία αυτή που είχε αίσιο τέλος -η έφηβη πέρασε στη σχολή δημοσιογραφίας του Παντείου Πανεπιστημίου και πρόλαβε να μπει στη δουλειά προτού η κρίση σαρώσει το πεδίο- δεν είναι καθόλου συνηθισμένη για τα ελληνικά δεδομένα. Η έφηβη ήταν τυχερή που η μαμά της δεν την πίεσε να γίνει δικηγόρος ή γιατρός σε μια περίοδο που οι Ελληνίδες μητέρες μόνο αυτά τα δύο επαγγέλματα ονειρεύονταν για τα παιδιά τους. Ήταν επίσης τυχερή γιατί στην πορεία ανακάλυψε ότι της άρεσαν πολύ οι σπουδές που επέλεξε, και ήταν επίσης τυχερή λόγω συγκυριών – η αγορά του επαγγέλματός της είχε ανοίξει διάπλατα όταν εκείνη εισερχόταν. Σε γενικές γραμμές, όμως, εκείνη την εποχή ο «μέσος όρος» ήταν το καθεστώς που βόλευε τους πάντες -γονείς, παιδιά, κοινωνία και φυσικά κράτος- που, αντί να επενδύει στην έρευνα, επένδυε σε άχρηστες ΜΚΟ, που με τη σειρά τους περιέθαλπαν άχρηστους εργαζόμενους. Η απουσία του ταλέντου χαράχτηκε στη συλλογική μας συνείδηση. Σήμερα; Σήμερα που η ανάγκη για καινοτομία, φρέσκες ιδέες και ευελιξία είναι αρετές πιο αναγκαίες παρά ποτέ, τι γίνεται; 

Η έφηβη γίνεται μαμά στα χρόνια της κρίσης

Την ώρα που το επάγγελμά της αποδεικνυόταν μια από τις μεγαλύτερες φούσκες στην Ελλάδα, η πρώην έφηβη γινόταν νυν μαμά. Κι όπως την είχαν μάθει οι γονείς της, τα μαύρα χρόνια της κρίσης δεν έχασε την πίστη της συνεχίζοντας να κυνηγά πάντα αυτό που θέλει, άλλωστε ήξερε καλά τι ήθελε και είχε πίστη στον εαυτό της- άλλη μια σημαντική παράμετρος μέσα στο «πακέτο» των δεξιοτήτων. Σύντομα, η νέα μαμά άρχισε να προβληματίζεται με τις δεξιότητες της δικής της μικρής. Το σίγουρο ήταν ότι δεν είχαν αλλάξει και πολλά στο τοπίο – το σχολείο παρέμενε όπως το είχε αφήσει, ίσως και χειρότερο λόγω των αποτελεσμάτων της κρίσης, ενώ ο σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός συνέχιζε να είναι απών σε μια εποχή που τον χρειαζόταν περισσότερο παρά ποτέ. Οπότε, η φρέσκια μανούλα αρχίζει να αναρωτιέται: μήπως έπρεπε να εισάγει το παιδί της από τώρα, από τα δύο του δηλαδή, σε μια από τις αναρίθμητες δραστηριότητες για μωρά που ευδοκιμούν στην πόλη – σε κάποιο πρόγραμμα χορού, ή κατασκευών, ή λόγου; Μήπως η μαμά έπρεπε να ερευνήσει τα ταλέντα της μικρής; Όμως, στάσου… τι σημαίνει ταλέντο;
Η Μαρίνα Πλατή, διευθύντρια των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, θεωρεί τη λέξη «ταλέντο» εξ ορισμού λάθος. «Ο σωστός ορισμός είναι ‘‘δεξιότητες’’ ή ‘‘κλίσεις’’. Τα εξωσχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα λοιπόν βοηθούν στην ανακάλυψη αλλά και στη διατήρηση αυτών των δεξιοτήτων και φυσικά και στην εξέλιξή τους μιας και στο σχολείο αυτό δεν είναι τόσο εύκολο να γίνει. Θεωρώ ότι είναι καλό για τα παιδιά να δοκιμάζουν τις δεξιότητές τους σε πολλούς διαφορετικούς τομείς, φυσικά όχι εν είδει καταναγκασμού, αλλά με μέτρο και με τρόπο ευχάριστο μέχρι να ανακαλύψουν αυτό που τα εμπνέει περισσότερο. Αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι ακόμα κι αν ένα παιδί γίνει δικηγόρος, για παράδειγμα, η επαφή του με την τέχνη θα είναι πάντα ένα δώρο στη ζωή του. Ο σκοπός δεν είναι να γίνει κάποιος τέλειος, αλλά να αποκτήσει ερεθίσματα που θα τον ολοκληρώνουν σαν άνθρωπο και σαν προσωπικότητα».

Ανακαλύπτοντας τις ικανότητες μέσα από την πολλαπλή νοημοσύνη

Έχοντας εμπεδώσει ότι από το εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να περιμένει και πολλά, η νέα μανούλα αρχίζει να σκέφτεται τι σόι άνθρωπο θέλει να μεγαλώσει, τι αξίες να του εμφυσήσει και πώς μπορεί να οδηγήσει το βλαστάρι της με τρόπο δημιουργικό στο μονοπάτι με τις κλίσεις έτσι ώστε να μην ξύνει με απορία το κεφαλάκι του λίγο πριν από τις «αιμοβόρες» εξετάσεις της τρίτης λυκείου. Και κάπως έτσι, πέφτει πάνω στο εξαιρετικό βιβλίο Πολλαπλή νοημοσύνη – Ανακαλύψτε τις ικανότητες, τις κλίσεις και τα κρυφά ταλέντα των παιδιών σας! (εκδ. Διόπτρα) της εξειδικευμένης παιδαγωγού και συμβούλου αγωγής Ελένης Γαρυφαλάκη. Στο βιβλίο της, που έχει στόχο να μεταφέρει έμπνευση και ιδέες σε γονείς και δασκάλους που έχουν την επιθυμία να γνωρίσουν την πολλαπλή νοημοσύνη των παιδιών και ανάλογα με τα ταλέντα τους να τα εξοικειώσουν με τα κατάλληλα μέσα, αναπτύσσει τη θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης του Χάουαρντ Γκάρντερ, ο οποίος το 1998 υποστήριξε ότι υπάρχουν 8 διαφορετικά και ανεξάρτητα είδη νοημοσύνης-η γλωσσική, η λογικομαθηματική, η κιναισθητική, η νατουραλιστική, η χωροταξική, η μουσική, η διαπροσωπική και η ενδοπροσωπική.

Το σημερινό σχολείο λειτουργεί σαν εργοστάσιο

Βρίσκοντας λίγο χρόνο ανάμεσα στις εκπαιδευτικές μεθόδους που εφαρμόζει στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο Πολλαπλής Νοημοσύνης, που ίδρυσε το 2013 στο Ηράκλειο Κρήτης όπου ζει, η Ελένη Γαρυφαλάκη βρήκε τον χρόνο να πει στο Taλκ μερικά πολύ ενδιαφέροντα γύρω από το ζήτημα των ταλέντων. «Το παιχνίδι είναι η λέξη-κλειδί, μιας και δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να εκφράσουν τις ικανότητές τους, αφού έτσι νιώθουν ελεύθερα κι ότι δεν αξιολογούνται. Το παιχνίδι θα μπορέσει να δείξει τα ταλέντα ενός παιδιού, από τη γέννησή του ακόμα τολμώ να πω. Η αξιολόγηση είναι ένας αρνητικός παράγοντας για την ανάδειξη των ταλέντων- κατά τη γνώμη μου, δεν θα έπρεπε καθόλου να υπάρχει στο σύστημα του σχολείου, με τη μορφή που την ξέρουμε. Στην ουσία, αυτό το σύστημα δεν αξιολογεί την πραγματική εικόνα, αλλά την ιδέα που έχουν κάποιοι ενήλικες (οι υπεύθυνοι σχεδιασμού των αναλυτικών προγραμμάτων) για τη σωστή εκπαίδευση. Το σημερινό σχολείο λειτουργεί σαν ένα εργοστάσιο, μια κάθετη γραμμή παραγωγής που ‘‘παράγει’’ εργάτες, επιστήμονες, τεχνίτες. Ακόμα και το κουδούνι ανάμεσα στα διαλείμματα θυμίζει τους εργάτες ενός εργοστασίου που βγαίνουν να κολατσίσουν.
Όμως, ακόμα και τα ίδια τα επαγγέλματα σήμερα είναι τελείως διαφορετικά απ’ ό,τι παλιότερα- ο πολιτικός μηχανικός τού σήμερα, για παράδειγμα, χρειάζεται πολύ περισσότερες ικανότητες από αυτές που του πιστοποιεί ένα πτυχίο, όσα χρόνια και αν μελέτησε. Παρ’ όλα αυτά, το σημερινό σχολείο έχει ‘‘κολλήσει’’ σε ένα βιομηχανικό σύστημα παραγωγής. Ξεχνώντας, λοιπόν, το παιχνίδι σε πολύ μικρή ηλικία-απ’ όταν τα παιδιά μπαίνουν στην πρώτη δημοτικού- βάζουμε ένα απότομο φρένο στην ανάπτυξη των ταλέντων τους. Στο νηπιαγωγείο υπάρχει -στο αναλυτικό πρόγραμμα του υπουργείου Παιδείας τουλάχιστον- η θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης ως αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Στις υπόλοιπες βαθμίδες της εκπαίδευσης, δυστυχώς, αυτή η θεωρία ‘‘εξαφανίζεται’’, με κάποιες εξαιρέσεις φυσικά. Έτσι χάνεται η ευκαιρία να ‘‘μπλεχτούν’’ δημιουργικά οι διαφορετικοί τρόποι σκέψης του παιδιού, π.χ. η λογικομαθηματική νοημοσύνη με την κιναισθητική. Το να διαχωρίζουμε τα είδη της νοημοσύνης και να βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα, όπως ‘‘το παιδί μου είναι καλό στις θετικές επιστήμες και κακό στις θεωρητικές’’, είναι μια λάθος αντίληψη. Το ότι ένα παιδί δεν είναι καλό στα μαθηματικά είναι θέμα προσέγγισης του εκπαιδευτικού συστήματος, όχι δικής του αδυναμίας. Ένα παιδί και, στη συνέχεια, ένας ενήλικας μπορεί να είναι εξίσου καλός σε όλα τα είδη της νοημοσύνης. Και πού βρίσκεται το ταλέντο; Πιστεύω ότι τελικά δεν είναι θέμα ταλέντου, αλλά θέμα έμπνευσης όπως και πορείας της ζωής. Για να βοηθήσουν οι γονείς τα παιδιά τους προς αυτήν την κατεύθυνση εκείνο που οφείλουν πάνω απ’ όλα να κάνουν είναι να τους παρέχουν σταθερή συναισθηματική στήριξη. Δεν υπάρχει περίπτωση να έχει προικίσει η φύση μια μαμά με το μητρικό ένστικτο, να αισθάνεται αληθινή αγάπη και τρυφερότητα για το παιδί της και να κάνει λάθος σε αυτά που βλέπει σε αυτό. Πρέπει να ακολουθούμε το ένστικτο και την καρδιά μας κι όχι να πελαγώνουμε μέσα στο χάος των ατελείωτων πληροφοριών και των ερευνών που με μανία ψάχνουμε στο Διαδίκτυο.

Αν πιστεύεις ότι αυτό που λέει η νέα έρευνα δεν ταιριάζει στον χαρακτήρα του παιδιού σου, δεν είναι ανάγκη να το κάνεις. Πιστεύω ότι ακόμα και οι μαθησιακές δυσκολίες είναι μια αντίδραση στις υπερβολικές προσδοκίες των γονιών, είναι σαν τα παιδιά να λένε με τον τρόπο τους ‘‘άσε με επιτέλους ήσυχο’’. Το σημαντικό είναι να αντιληφθούμε ότι όλα περνούν μέσα από το συναίσθημα. Αν ένα παιδί αντιληφθεί ότι η μαμά του το στέλνει σε ατελείωτες εκπαιδευτικές, εξωσχολικές δραστηριότητες -κάτι που είναι πολύ της μόδας τελευταία- γιατί έχει υπερβολικές προσδοκίες από το παιδί της ή γιατί θέλει να ‘‘κερδίσει’’ λίγο χρόνο με τις φίλες της, τότε το παιδί λογικά θα αντιδράσει. Θα αντιδράσει λόγω στρες, λόγω απόρριψης που ίσως νιώσει, όχι επειδή είναι ‘‘κακομαθημένο’’. Υπάρχουν δραστηριότητες σχεδιασμένες από παιδαγωγούς που βοηθούν τα παιδιά να μάθουν μέσα από το παιχνίδι και -γιατί όχι- να δείξουν τις προτιμήσεις και τις ικανότητές τους. Πολλές τέτοιες δραστηριότητες μπορούν να τις μοιραστούν και οι γονείς με τα παιδιά. Αν και το σχολείο ήταν μια εμπειρία που τη μοιράζονται γονείς και παιδιά, κι όχι μια ζωή που ζουν τα παιδιά έξω από εμάς, θα ήταν όλα πολύ διαφορετικά».

Η δική μας ευθύνη

«Ο ρόλος των γονιών είναι πολύ σημαντικός μιας και μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους με πολλούς τρόπους να βρουν τις δεξιότητές τους» θα μου πει η γνωστή ψυχολόγος- παιδοψυχολόγος Αλεξάνδρα Καππάτου. «Οι γονείς μπορούν να προσφέρουν ερεθίσματα και να αφήσουν τα παιδιά τους να δοκιμάσουν διάφορα πράγματα. Φυσικά πάνω απ’ όλα πρέπει να παρατηρούν τα παιδιά τους, τον τρόπο που παίζουν, πώς ανταποκρίνονται στα ερεθίσματα που τους παρέχουν κ.λπ. Επίσης, κατά τη διάρκεια της προσχολικής εκπαίδευσης που υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δώσουν χρήσιμες πληροφορίες στους γονείς γι’ αυτές τις δεξιότητες. Η αλήθεια είναι ότι στις υπόλοιπες βαθμίδες της εκπαίδευσης το σύστημα επικεντρώνεται κυρίως στον γνωστικό τομέα. Μαθήματα όπως τα καλλιτεχνικά, η μουσική, η θεατρική αγωγή, συχνά υποτιμώνται ή υποβαθμίζονται στερώντας από τα παιδιά πολύτιμες πηγές καλλιέργειας κλίσεων. Πολλά παιδιά που θα μπορούσαν να εκφράσουν τα ταλέντα τους εκεί αγνοούνται. Δεν υπάρχει ελευθερία επιλογής, αλλά κονσερβοποίηση της γνώμης ενώ αγνοείται και η σημαντική παράμετρος της καλλιέργειας της συναισθηματικής νοημοσύνης. Πρέπει όμως να αλλάξουν και οι γονείς την αντίληψή τους που για πολλά χρόνια αγνοούσαν ή αρνούνταν να δεχθούν τις καλλιτεχνικές ή χειρωνακτικές κλίσεις των παιδιών τους. Μια εποχή που οι θέσεις στα μεγάλα ιδιωτικά σχολεία ήταν περιζήτητες οι μητέρες έσπευδαν να γράψουν τα παιδιά τους σε αυτά από την εγκυμοσύνη ήδη. Πόσο παράλογο μπορεί να είναι αυτό;»

H νέα μανούλα έκανε ανακεφαλαίωση των εννοιών που θα έπρεπε να εντυπωθούν μέσα της: παιχνίδι, σταθερή συναισθηματική στήριξη, σταθερή παροχή ερεθισμάτων μέσα στην οικογένεια αλλά και μέσω δραστηριοτήτων έξω από αυτήν- με τρόπο όμως αυθεντικό κι ευχάριστο-, αποδοχή της κλίσης και των θέλω του παιδιού της, αγάπη, αγάπη, αγάπη.

Τι λένε γνωστές προσωπικότητες για την αξιοποίηση του ταλέντου στην Ελλάδα

«Στην Ελλάδα σκοτώνετε τους ταλαντούχους ανθρώπους, δεν τους αφήνετε περιθώρια»- η 67χρονη βραβευμένη περφόρμερ, Μαρίνα Αμπράμοβιτς, στο πλαίσιο του βαλκανικού φεστιβάλ Transitions, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών πριν από λίγο καιρό.

«Ο ‘‘μέσος όρος’’ σταματά την πρωτοβουλία, σκοτώνει τη σκέψη, υποθηκεύει τα πάντα σε ένα μέτριο μέλλον. Στην Ελλάδα έγιναν όλοι και όλα ‘‘σούπα’’, εξισώνοντας προς τα κάτω το ταλέντο»- Σταμάτης Κριμιζής, από το Βροντάδο της Χίου, ο άνθρωπος που κυρίευσε το Διάστημα κατασκευάζοντας 65 διαστημόπλοια.