Πόσες φορές δεν μας έχουν δει τα παιδιά μας να διακόπτουμε τους συνομιλητές μας, να χάνουμε την ψυχραιμία μας όταν οδηγούμε ή να προσπερνάμε την ουρά, όπου μπορούμε. Κάποτε ήμασταν και εμείς παιδιά και προφανώς δεν εξασκήσαμε όσο έπρεπε την αρετή του αυτοελέγχου, επομένως «κουβαλήσαμε» την έλλειψή του και στην ενήλικη ζωή μας, με παρατηρητές αλλά και μιμητές μας τα ίδια μας τα παιδιά.
Δεν ήμασταν και δεν είναι «κακά» παιδιά, απλά δεν έχουν μάθει ακόμα να ελέγχουν την φυσιολογικά παρορμητική φύση τους. Δεν μπορούν να συμμορφωθούν με έννοιες όπως «περιμένω τη σειρά μου», δεν γίνεται πάντα άμεσα αυτό που ζητώ, δεν κάνω πάντα ό,τι μου έρχεται στο μυαλό, δεν συμπεριφέρομαι σε δημόσιους χώρους όπως στο σπίτι. Oι πράξεις μου έχουν συνέπειες.
Ο αυτοέλεγχος είναι κάτι στο οποίο το παιδί μπορεί να εξασκηθεί, σιγά-σιγά με την ανακάλυψη και την επανάληψη και όχι με το κήρυγμα και την τιμωρία. Πολλά μικρά «μαθήματα» αυτοελέγχου που χρειάζεται να δίνει ο γονιός με κάθε ευκαιρία. Τι μπορούμε να κάνουμε;
Γνωριμία με τις παρορμήσεις του
Παρόρμηση είναι μια αίσθηση που όταν μας καταλαμβάνει, ξεπερνάμε κάθε λογική σκέψη και ξεχνάμε όσα γνωρίζουμε ότι δεν πρέπει να κάνουμε. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να βοηθήσουμε το παιδί μας να αναγνωρίζει τις παρορμήσεις του, να μάθει να ελέγχει τον εαυτό του, πριν το οδηγήσουν σε κακές επιλογές.
Το κήρυγμα είναι ανώφελο
Το κήρυγμα κατακλύζει τα παιδιά με άπειρες πληροφορίες, με αποτέλεσμα να «κατεβάζουν τα ρολά» και να μην ακούν τίποτα από αυτά που τους λέμε. Προσπαθούμε να είμαστε σαφείς, να δίνουμε λίγες και συγκεκριμένες πληροφορίες κάθε φορά, με σύντομες προτάσεις και διδακτικές πράξεις και μετά να τους δίνουμε τον απαραίτητο χρόνο να τις επεξεργαστούν και να τις ενσωματώσουν.
Πώς διορθώνω ένα λάθος
Αν επικεντρωθούμε στο τι έκανε λάθος το παιδί μας, όχι μόνο δεν λύνουμε το πρόβλημα, αλλά το κάνουμε χειρότερο. Του εξηγούμε βέβαια πού είναι το λάθος και μετά προσπαθούμε να το καθοδηγήσουμε να βρει όσες περισσότερες εναλλακτικές μπορεί για να το διορθώσει.
Μπορούμε να επιστρατεύσουμε τη φαντασία μας και να επινοήσουμε ένα παιχνίδι με «καλές επιλογές- κακές επιλογές», να συζητήσουμε τα σενάρια, να αναπαραστήσουμε πιθανές αντιδράσεις και αποτελέσματα, χρησιμοποιώντας π.χ. ζωγραφιές, μαριονέτες ή ό,τι άλλο για να κάνουμε αυτή τη διαδικασία ευχάριστη και διδακτική.
Η επανάληψη είναι δύναμη
Επιμονή και υπομονή χρειαζόμαστε, ώστε να είμαστε σταθεροί στις οδηγίες και στα όρια που έχουμε θέσει και να τα επαναλαμβάνουμε σε κάθε περίσταση, φροντίζοντας να του δίνουμε πάντα την ευκαιρία να προσπαθήσει ξανά. Έτσι το παιδί θα συνειδητοποιεί σιγά-σιγά ποιες συμπεριφορές του πρέπει να εγκαταλείψει και να αποκτήσει την εμπειρία να σκέφτεται πριν πράξει. Μπορούμε να το μάθουμε επίσης, να αυτό-αξιολογείται, με ερωτήσεις στον εαυτό του του τύπου: Γιατί το κάνω αυτό; Τι μου μένει να κάνω και πώς; Πόσο χρόνο έχω; Πόσο καλά το έχω κάνει;
Αυξάνοντας τις αντιστάσεις
Ο ψυχολόγος-ερευνητής Walter Mischel σχεδίασε το πείραμα των ζαχαρωτών, «marshmallow experiment», ένα απλό τεστ θέλησης που αποκάλυψε την σημασία του αυτοελέγχου στα παιδιά και την δύναμη της θέλησης και έδειξε πόσο αυτά τα χαρακτηριστικά επηρέασαν την ενήλικη ζωή τους. Αυτός και η ομάδα του ρώτησαν, λοιπόν, μια ομάδα παιδιών, αν ήθελαν ένα ζαχαρωτό τώρα ή αν θα ήθελαν να περιμένουν 15 λεπτά για να πάρουν δύο. Τα παιδιά που τα έφαγαν άμεσα είναι δέσμια των τρεχουσών αναγκών τους, ενώ αυτά που ανέβαλαν την ευχαρίστηση είναι προσανατολισμένα στο μέλλον και οι αποφάσεις τους λαμβάνονται με μακροπρόθεσμη προοπτική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήταν πιο έξυπνα από τα άλλα. Αυτό που διαπιστώθηκε είναι ότι το υψηλό σκορ σε σθένος και αποφασιστικότητα να επιτύχει κανείς κάτι είναι πιο σημαντικός δείκτης ακόμη και εν συγκρίσει με την ίδια τη νοημοσύνη του.
Δεκαετίες πια μετά από το πείραμα του ζαχαρωτού και έχοντας αναλύσει τα δεδομένα από τα παιδιά που συμμετείχαν, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι πολλά από τα παιδιά που υπέκυψαν γρήγορα στον πειρασμό είχαν χαμηλότερες σχολικές βαθμολογίες, υψηλότερο δείκτη μάζας σώματος και αργότερα ένα ελαφρώς αυξημένο κίνδυνο κατάχρησης ουσιών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα παιδιά «μειωμένης αντίστασης», σαν ενήλικες ζούνε στο σήμερα, είναι κοινωνικά, δημιουργικά, έχουν ζωντάνια. Το τίμημα είναι η έλλειψη προετοιμασίας για το αύριο. Ενώ, τα παιδιά «υψηλής αντίστασης» είναι μεθοδικά, σχεδιάζουν και δημιουργούν τις αυριανές τους επιτυχίες, φροντίζουν το μέλλον τους. Το τίμημα είναι ο κίνδυνος, αυτά που περιμένουν να πετύχουν στο μέλλον, να μην γίνουν ακριβώς όπως θα ήθελαν.
Δυναμώνει με άσκηση
Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τον αυτοέλεγχο με ένα μυ ο οποίος μπορεί να δυναμώσει και να βελτιωθεί με εξάσκηση, γι’ αυτό θα πρέπει να δίνουμε από νωρίς προτεραιότητα στην ενίσχυση της θέλησης του παιδιού μας. Η εστιασμένη εξάσκηση αναπτύσσει τις δεξιότητες του καθώς μαθαίνει να στοχεύει σε νέα και δυσκολότερα καθήκοντα, χωρίς να αρκείται απλά στην επανάληψη των ίδιων πραγμάτων. Γίνεται πιο ανθεκτικό απέναντι στα εμπόδια, πιο αισιόδοξο σχετικά με το τι μπορεί να καταφέρει και έτσι χτίζει αυτοπεποίθηση. Ταυτόχρονα, εκπαιδευόμαστε και οι γονείς στο να απαλλαγούμε από την ανάγκη υπερπροστασίας, να του δώσουμε τη δυνατότητα να αντεπεξέλθει στις αληθινές προκλήσεις της ζωής, να πέσει και να ξανασηκωθεί, να διαχειριστεί την αποτυχία, να του χαρίσουμε την ευκαιρία να αναπτύξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.
Κούρσα τελειότητας
Τις τελευταίες δεκαετίες, «επιτυχημένος γονιός» θεωρείται αυτός που έχει κάθε λεπτό της ζωής του παιδιού του κάτω από διαρκή προγραμματισμό, έλεγχο, επίβλεψη και αξιολόγηση. Εκτός βέβαια από τις ώρες που είναι «παρκαρισμένο» μπροστά στο playstation ή την τηλεόραση. Εστιάζουμε πάνω από όλα στον τομέα των σχολικών επιδόσεων και στην απόκτηση «εφοδίων για τη ζωή». Τα τρέχουμε από πολύ μικρή ηλικία σε δραστηριότητες, δεν τους αφήνουμε χώρο και χρόνο να παίξουν και να πειραματιστούν. Τους δίνουμε, δηλαδή, ερεθίσματα και γνώση, αλλά δεν κάνουμε τίποτε για να αναπτύξουμε τη συναισθηματική, την ψυχική πλευρά τους. Υψώνουμε γύρω τους ένα προστατευτικό τείχος, σε πολλά, μάλιστα, επίπεδα. Συχνά, δεν τα αφήνουμε να διαχειριστούν ούτε τις σχέσεις με τους συνομηλίκους τους, αφού και αυτές είναι κατευθυνόμενες από εμάς. Αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα με τον δάσκαλο; Πάλι εμείς σπεύδουμε να «καθαρίσουμε».
Ας δούμε μήπως, αφήνοντας πίσω τα χρόνια των παροχών, καταφέρουμε να γυρίσουμε σε κάποια μοντέλα πιο ουσιαστικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών, βοηθώντας τα να δουν διάφορες αποχρώσεις της ζωής, περνώντας τους αξίες και ιδεολογία.
Να ενθαρρύνουμε τα όνειρα
Δεν ξέρω αν αυτό ακούγεται σαν συνταγή της επιτυχίας, τελικά όμως, το να «ερωτευθεί ένα όνειρο» και να το ακολουθήσει με πάθος, αποτελεί τον πιο σημαντικό από όλους τους παράγοντες. Αν ειλικρινά παρατηρήσουμε γύρω μας, θα δούμε άτομα που ξεχώρισαν χωρίς να έχουν τα καταπληκτικά επιτεύγματα στις σχολικές τους επιδόσεις, αλλά είχαν όνειρα, δημιουργική φαντασία, το θάρρος και την πειθαρχία να τα πραγματοποιήσουν.
Η Ελένη Αϋφαντή είναι σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης Πιστοποιημένη Life Coach, AC Accredited, εκπαιδευμένη στην Οργάνωση και Προσωπική Συμβουλευτική, στη Θεραπεία Ανθρωπίνων Συστημάτων και τη Διαχείριση Αρνητικών Καταστάσεων, στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος που παρέχεται στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επίσης ειδικευμένη στο Νευρογλωσσικό Προγραμματισμό (NLP), ως εκπαιδεύτρια (NLP CoachingTrainer).