Πώς νιώθει η μαμά λίγο πριν από την έναρξη της παρθενικής σχολικής χρονιάς του παιδιού της και πώς μπορεί να το βοηθήσει στο πρώτο… φτερούγισμα μακριά από την  αγκαλιά της;  

Τα ανάμεικτα συναισθήματα της πρωτάρας

Να σου πω πώς το βλέπω εγώ από την ευαίσθητη θέση της εγκυμονούσας που τον Οκτώβριο θα έχει ένα νέο μωρό στην αγκαλιά ενώ ένα μήνα πριν ευελπιστεί να έχει στείλει το πρώτο, το δίχρονο, σε έναν βρεφονηπιακό σταθμό. Ευελπιστεί; Μπα. Μάλλον παλινδρομεί. Άλλοτε το εύχεται με όλη της την ψυχή –το θέμα είναι και πρακτικό: πώς θα τα βγάλει πέρα όλον τον χειμώνα με το νεογέννητο και το φορτσάτο δίχρονο κλεισμένοι στο σπίτι;– κι άλλοτε το απεύχεται όσο τίποτε άλλο – πού θα πάει μόνη της η μικρή στα αγκάθια; Κι αν δεν καταλάβουν τις ευαισθησίες και την προσωπικότητά της; Αν δεν της αρέσει; Πώς θα μας το εκφράσει; Κι αν νομίζει ότι τη διώξαμε από το σπίτι για να δώσουμε τη θέση της στην αδερφούλα της; Αν ζηλέψει φριχτά κι αν αυτό κοστίσει στη συναισθηματική της ανάπτυξη; Ύστερα η ζυγαριά γέρνει απότομα από την άλλη. Δεν θα την αφήσεις ποτέ να μεγαλώσει; Εσύ δεν είσαι που ωρύεσαι ότι τα παιδιά δεν είναι κτήμα μας; Που λες ότι λυπάσαι αυτές που κρέμονται απ’ τα παιδιά τους εμποδίζοντας την υγιή ανάπτυξή τους; Εσύ δεν έλεγες ότι θέλεις την κόρη σου ανεξάρτητη και… μάχιμη;  Άλλωστε δεν το βλέπεις ότι προτού ακόμα φύγετε για διακοπές έπληττε μες στο σπίτι; Δεν τη βλέπεις τόσο καιρό τώρα πώς διψάει για κοινωνική επαφή και πώς ψάχνει στην παραλία νέους φίλους; Δεν πιστεύεις ενδόμυχα μέσα σου ότι το πολύ κανάκεμα δύο χρόνια τώρα από δύο χαζοπαππούδες, δύο χαζογιαγιάδες, ένα ξετρελαμένο σόι κι έναν μπαμπά στα όρια της παράκρουσης από την ευτυχία έχουν αρχίσει να αυξάνουν επικίνδυνα τον… ντιβισμό της;
Τι θέλεις πια, μάνα; Μήπως τελικά αυτό που θέλεις είναι κάποιον να σε βοηθήσει να εμπεδώσεις ότι δεν θα είσαι πια το κέντρο του κόσμου της; Ότι κι εκείνη δεν είναι το σημαντικότερο παιδί του κόσμου, αλλά ένα μικρό κοριτσάκι σαν όλα τα άλλα; Ότι γύρω από το πλανητικό της σύστημα θα δύουν και θα ανατέλλουν πολλοί ήλιοι; Μήπως θες κι εσύ σε αυτήν την ευαίσθητη στιγμή της ζωής σου μια τόσο ζεστή αγκαλιά σαν αυτήν την αδιαμφισβήτητα μοναδική της μαμάς σου; Ώρα να ετοιμάσεις κι εσύ τη σάκα σου, μαμά. Βγαίνεις στην κοινωνία για δεύτερη φορά. Έχε θάρρος και κοίτα να αξιοποιήσεις –για το καλό του παιδιού σου– όλες τις πολύτιμες γνώσεις με τις οποίες σε προίκισε η ζωή ως τώρα.

Όταν μιλούν οι εμπειρίες

Η μητέρα και συγγραφέας παιδικών βιβλίων Μαρία Ρουσάκη έχει παρακολουθήσει τρεις φορές το έργο «η πρώτη μέρα για τη μαμά στον παιδικό σταθμό». Μάλιστα, αυτές τις μέρες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος το νέο βιβλίο της «Ακαδημία Δεινοσαύρων» με θέμα την πρώτη μέρα στο σχολείο από την άποψη ενός μικρού δεινόσαυρου. Τι μας είπε η ίδια για την εμπειρία της;
«Ως μητέρα τριών παιδιών, νομίζω ότι πέρασα από τρεις διαφορετικές ψυχικές καταστάσεις καθώς αποχωριζόμουν τα παιδιά μου για να ξεκινήσουν παιδικό σταθμό σε ηλικία τριών ετών το καθένα. Η πρώτη φορά ήταν με τον μεγάλο μου γιο, ενώ στο σπίτι κράτησα τον μικρότερο γιο μου, ο οποίος ήταν μόλις δύο ετών.  Επιθυμούσα το παιδί μου να μάθει να ζει σε ένα περιβάλλον με πολλά νέα ερεθίσματα, καινούργιους φίλους και όμορφη ατμόσφαιρα, όμως μέσα μου βασανιζόμουν. Θυμάμαι την πρώτη μέρα που τον άφησα λίγες ώρες στον σταθμό, αναρωτιόμουν αν έκανα το σωστό. Πώς άφησα έτσι το παιδί μου σε ένα ξένο περιβάλλον; Τι να κάνει τώρα; Πώς του φέρονται;  Θεωρεί ότι τον εγκατέλειψα; Όλες αυτές οι σκέψεις με κατέκλυζαν, όμως γρήγορα καθησυχάστηκα με την ευαίσθητη και υπεύθυνη αντιμετώπιση των δασκάλων του. Οι ενοχές μου καταλάγιαζαν καθώς έβλεπα ότι περνάει όμορφα και δημιουργικά. Η δεύτερη φορά της «πρώτης μέρας στον σταθμό» ήταν με τον δεύτερο γιο μου. Αυτή η περίπτωση ήταν ακόμα πιο δύσκολη διότι μόλις είχα γεννήσει την κόρη μου. Ο γιος μου, ενώ ήθελε να πηγαίνει σχολείο σαν τον μεγάλο του αδερφό, ήθελε και να μένει σπίτι σαν τη μικρή του αδερφή! Σαν μεσαίο παιδί, έτσι ακριβώς ένιωθε- ακριβώς στη μέση. Το αντιμετώπισα με μεγαλύτερη ψυχραιμία. Ήθελα το παιδί μου να είναι ευτυχισμένο στον σταθμό, να μη νιώθει παραγκωνισμένο. Ήταν δύσκολη η προσαρμογή. Τον πρώτο χρόνο δεν έφαγε ποτέ γεύμα στο σχολείο. Έτρωγε μόνο στο σπίτι. Όποτε ζητούσε να μείνει σπίτι μαζί μου, εγώ λύγιζα και τον άφηνα. Είχε ανάγκη τη μητρική αγκαλιά. Είχε ανάγκη να νιώθει ότι ήταν και μεγάλος για το σχολείο αλλά και σημαντικός στο σπίτι. Με τον καιρό συνήθισε, έκανε φίλους, ερωτεύτηκε (!) και ο παιδικός σταθμός έγινε μέρος της καθημερινότητάς του. Για την τρίτη φορά δεν έχω πολλά να πω, διότι η κόρη μου ήταν πολύ πρόθυμη να ξεκινήσει ‘‘σχολείο’’ σαν τα μεγάλα της αδέρφια! Κι εγώ πλέον δεν ανησυχούσα. Η προσαρμογή ήταν πολύ εύκολη για τη μικρή μα και για μένα πλέον!»

Με τη σειρά της η μαμά και blogger Σοφία Μεϊμάρογλου (βλ. shareyourlikes.wordpress.com) μοιράστηκε με το Τaλκ την εμπειρία της από την πρώτη μέρα του μοναχογιού της στον παιδικό σταθμό: «Είσαι το τόξο από το οποίο εκτοξεύονται τα παιδιά σου σαν ολοζώντανα βέλη. Κάνε, τοξότη, η σαΐτα που στα χέρια σου κρατάς να σημαίνει χαρά».  Με αυτήν τη φράση του Χαλίλ Γκιμπράν πορεύτηκα (και) εκείνο το πρωί. Δεν ήξερα τι να του φορέσω, κυρίως δεν ήξερα πώς θα του φαινόταν η πρώτη μέρα στο σχολείο. Μόλις τριών ετών και τεσσάρων μηνών αντράκι με την τσάντα στο χεράκι. Από μικρός στα βάσανα του πρωινού ξυπνήματος. «Τα βάσανα τα δικά σου, τι λες για αυτά;» έλεγε η εσωτερική φωνούλα στο κεφάλι μου. Αχ, ναι, νωρίς ξεκινούσαν κι αυτά. Οι αγωνίες πόσο ταιριασμένες η μία μετά την άλλη, βρε μάνες! Με νιώθετε εσείς. Αν κατέβαιναν όλες μια ομάδα σε αγώνα σκυταλοδρομίας, θα τα πήγαιναν εξαιρετικά. «Θα τον προσέχουν;» – «Θα τον αγαπούν αρκετά;» – «Κι αν χτυπήσει;» – «Θα νιώθει ότι τον παράτησα με ξένους; Ότι θα τον αγαπώ λιγότερο τώρα που θα λείπει από το σπίτι;» – «Η δασκάλα θα είναι καλή, θα την αγαπήσει; Θέλω να μπορεί να την αγαπήσει», «Λες να μη με αγαπά μετά από λίγο καιρό το ίδιο; Πφφφ! Βλακείες σκέφτομαι», «Ε;». Ξανά αυτή η εσωτερική φωνούλα που είχε από πάντα άποψη για όλα, στον ρόλο του καλού σε αυτόν τον δεύτερο γύρο εσωτερικής πάλης. «Έλα, καλή μου, άδικα κουράζεις το μυαλό σου. Τα έχεις πάει περίφημα όλον αυτόν τον καιρό της προετοιμασίας». Προετοιμασία, μη σου πω προπόνηση! Στο τόξο. Ήμουν εγώ το τόξο. Όφειλα να είμαι πανέτοιμη στο πρώτο «καλημέρα» στο σχολικό λεωφορείο. Το αγοράκι μου το ολοζώντανο βέλος είχε μια «διαδρομή» να κάνει. Εγώ ήμουν υπεύθυνη για εκείνο το μαγικό δευτερόλεπτο που θα έφευγε από τα χέρια μου. Αυτό το μαγικό δευτερόλεπτο της εκτόξευσης ήταν σχεδόν καθοριστικό για το πού θα έφτανε το βέλος, αυτό το λατρεμένο μου.Λέω «σχεδόν» γιατί υπάρχουν πάντα και τα απρόοπτα. Ξέρω γω… αν πεταγόταν κανένα σπάνιο είδος πουλιού τη στιγμή της εκκίνησης; Αν φύσαγε απότομα αέρας; Α, δεν ήθελα απρόοπτα, αλλά ποια είμαι εγώ να τα αφανίσω;Είχα μείνει λοιπόν προσηλωμένη στον στόχο μου. Δεν μιλούσα κάθε τρεις και λίγο στο παιδί για την επικείμενη αρχή στη ζωή του. Σίγουρα δεν παρουσίαζα το σχολείο σαν τον παράδεισο. Ούτε σαν την κόλαση. Ήταν κάτι ουδέτερο, αλλά όμορφα ουδέτερο στις κουβέντες μας.
07:30 νταν! Ήταν έτοιμος, γλύκας, κούκλος, μικρούλης, ξαφνικά μεγάλος. Ήμουν χαμογελαστή, με χαμόγελο αληθινό και γνήσιο. Είχα αυξημένους χτύπους στην καρδιά. Είχα δημιουργική αγωνία και το καταλάβαινα. Αυτό μου έδινε κι άλλη χαρά. Φουλ το συναισθηματικό φορτίο. Το κίτρινο του οχήματος ήταν μπροστά μας. Του κρατούσα το χεράκι. Μαζί με την αγκαλιά και τοαξέχαστο φιλί, μια φρασούλα που τον συνόδευε για τα επόμενα τρία χρόνια. «Καλημέρα, αγάπη μου. Να έχεις μια πανέμορφη μέρα!»
Το άφησε πολύ φυσικά και ανέβηκε με μια μικρή, μικρούλα δυσπιστία το πρώτο σκαλάκι. Έκατσε στη θέση του και μου φαινόταν ότι έχει παγώσει ο χρόνος. Με κοίταξε ξαφνιασμένος κι ας ήξερε ότι θα έφευγε χωρίς εμένα. Ήμουν δυνατή ακόμη κι όταν έβαλε τα κλάματα. Θα έσπαγε η καρδιά μου ένιωθα! Μόλις είχα εκτοξεύσει το βέλος μου! Μόλις είχα κάνειτο καλύτερό μου για εκείνον. Μια πολύ καλή αρχή.
Σε λίγες μέρες ξεκινά την πρώτη δημοτικού. Δόξα τω Θεώ, δεν πετύχαμε στη διαδρομή ούτε σπάνια είδη πουλιών ούτε ανεπιθύμητους ανέμους. Όλο το «ταξίδι» ήταν μια χαρούμενη σαΐτα! Καλή σχολική χρονιά, μαμάδες τοξοβόλοι!

Όταν μιλά η ψυχολογία

Αυτές τις ημέρες η Καλλιόπη Εμμανουηλίδου, συμβουλευτική-εκπαιδευτική ψυχολόγος με ιδιαίτερη εξειδίκευση σε θέματα που αφορούν τη διατροφή, τη νοημοσύνη και την αγωγή των παιδιών, θα παραδώσει ένα πολύ ενδιαφέρον δημιουργικό σεμινάριο στον πολυχώρο «Μεταίχμιο» με αντικείμενο την ομαλή είσοδο του παιδιού στη σχολική ζωή. Πολλά κι ενδιαφέροντα ήταν κι αυτά που είπε στο Τaλκ για την ψυχολογία της μαμάς πάνω στο ίδιο ζήτημα:
“Για πολύπλοκους (κυρίως κοινωνικούς) λόγους έχουμε συνηθίσει να αναφερόμαστε στα συναισθήματα της μητέρας, ωστόσο επιτρέψτε μου να αναφερθώ γενικότερα στον γονέα, καθώς πλέον ο πατέρας διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού. Το ότι το νήπιο ξεκινά τη σχολική ζωή του σημαίνει έναν αποχωρισμό, αφού πλέον η διαπαιδαγώγησή του μοιράζεται πια με άλλους ενήλικες (τη νηπιαγωγό) αλλά και με το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, τους συμμαθητές, που θα ασκήσουν και αυτοί επιδράσεις στη συναισθηματική του ανάπτυξη. Αν και η έναρξη της σχολικής ζωής είναι κάτι το αναμενόμενο και φυσιολογικό, πολλοί γονείς σοκάρονται από αυτήν, αφού συνειδητοποιούν ξαφνικά ότι το παιδί τους μεγαλώνει ή ότι δεν τους ανήκει και ότι γίνεται σιγά σιγά μια αυτόνομη προσωπικότητα. Είναι βέβαια απόλυτα φυσιολογικό όλη αυτή η μετάβαση να συνοδεύεται και από συναισθήματα ανακούφισης, αφού ο γονιός για κάποιες ώρες της ημέρας αποκτά ξανά μια ελευθερία που είχε καιρό να απολαύσει, ενώ το παιδί αποκολλάται από το οικογενειακό περιβάλλον και αποκτά νέα ερεθίσματα. Η αίσθηση αυτή της ανακούφισης και της ελευθερίας φυσικά για κάποιους γονείς προκαλεί και ενοχές. Πολλοί βιώνουν μεγάλο άγχος σχετικά με την ευημερία του παιδιού τους και εκφράζουν αγωνία και φοβίες είτε γενικές είτε ειδικότερες (π.χ. τι τρώει το παιδί στον παιδικό σταθμό). Πάντως, θα λέγαμε ότι όντως η απουσία του παιδιού δημιουργεί κενά και μεταβάλλει τη σχέση αποκλειστικότητας που μέχρι τώρα υπήρχε ανάμεσα στο παιδί και τον γονέα και αυτό είναι επώδυνο σε κάποιες περιπτώσεις. Μητέρες που είχαν παραμελήσει τον εαυτό τους και τα δικά τους ενδιαφέροντα μπορεί να σκεφτούν «και τώρα τι κάνω; Πώς θα γεμίσει ο χρόνος μου;» ενώ αγχώδεις γονείς με φοβίες και πιο ελεγκτική, υπερπροστατευτική και συγκεντρωτική τάση στη συμπεριφορά τους μπορεί να κάνουν σκέψεις όπως «πώς θα περνάει εκεί; Δεν θα τα καταφέρει!». Γονείς με δικές τους ανασφάλειες, που μέχρι τώρα καλύπτονταν από την αποκλειστικότητα της ανατροφής του παιδιού, μπορεί να αγωνιούν σκεπτόμενοι «κανείς δεν θα μπορέσει να του προσφέρει όσα του προσέφερα εγώ». Αντίθετα, δεν σπανίζουν και οι γονείς που νιώθουν υπερβολική ανακούφιση και σκέφτονται «επιτέλους λίγη ελευθερία, θα ησυχάσει το κεφάλι μου». Η πιο συνηθισμένη πάντως σκέψη που κάνουν σε αυτήν τη φάση της οικογένειας αφορά τη συνειδητοποίηση ότι το παιδί τους μεγάλωσε!
Το άγχος, η αγωνία και ο φόβος είναι πολύ μεταδοτικά συναισθήματα, ακόμα και όταν νομίζουμε ότι τα κρύβουμε. O γονιός πρέπει να δημιουργεί ένα κλίμα ασφάλειας και να ενισχύει την αυτοεκτίμηση του παιδιού με επαίνους και ενθαρρυντικά σχόλια. Ρωτώντας το συχνά (αλλά όχι πιεστικά ή υπερβολικά συχνά) πώς τα περνάει στο σχολείο και ακούγοντας προσεκτικά, κάνοντας συζήτηση για τις εμπειρίες του, μπορεί να διαπιστώσει τυχόν προβλήματα και να υποστηρίξει με θετικά σχόλια (π.χ. «μπράβο που έπαιξες με τα άλλα παιδιά») και ενισχυτικές προτροπές το παιδί. Είναι σημαντικό ο γονιός να ενισχύει την αυτονομία του παιδιού, ώστε αυτό να μπορέσει να εξερευνά τον κόσμο με σιγουριά και ενθουσιασμό, χωρίς να φοβάται και να κλείνεται στον εαυτό του. Η υπερπροστασία υπονομεύει την αυτονομία και την ελευθερία των κινήσεων – ο γονιός πρέπει να δείχνει με τη στάση του ότι είναι «πάντα εκεί» για να βοηθήσει και να προστατέψει το παιδί και όχι να είναι «πάνω από το κεφάλι του» ή να κάνει τα πράγματα ο ίδιος (π.χ. να το ντύνει ακόμα και όταν το παιδάκι μπορεί πλέον μόνο του να ντυθεί).
Οι απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες για τη διαχείριση προβλημάτων που προκύπτουν από τη συνύπαρξη με τους συμμαθητές είναι επίσης εν μέρει ευθύνη του γονέα, ο οποίος οφείλει να δείχνει με το δικό του παράδειγμα απλές κοινωνικές συμπεριφορές (να είναι ευγενής, να περιμένει τη σειρά του με υπομονή κ.λπ.). Τέλος, είναι σημαντικό να είναι ιδιαίτερα παρατηρητικός ως προς τη συμπεριφορά του παιδιού. Αλλαγές στον ύπνο, τη διατροφή και τη διάθεση, όπως και διαμαρτυρία για κάποιες σωματικές ενοχλήσεις (πονοκέφαλος, πονόκοιλος, εμετοί), μπορεί να αποτελέσουν ενδείξεις σχολικής φοβίας. Ο γονέας πρέπει να ενθαρρύνει δραστηριότητες που βοηθούν το παιδί να εξερευνά τον κόσμο και να συναναστρέφεται άλλους ανθρώπους. Παράλληλα όμως να δείχνει στο παιδί με τη συμπεριφορά του τη διαθεσιμότητά του («ό,τι κι αν συμβεί, εγώ είμαι εδώ για σένα») και την ανεξάντλητη αγάπη του.