Μαθηματικά στην τραπεζαρία, ιστορία στο σαλόνι, γεωγραφία στην κουζίνα… Πώς θα σας φαινόταν αν το ακαδημαϊκό περιβάλλον των μικρών μαθητών συνέθεταν πρόσωπα και πράγματα τόσο οικεία όσο οι γονείς και το σπίτι τους;  

Μπορεί σε εσάς να ακούγεται παράξενο και εντελώς ανορθόδοξο, όμως εκατομμύρια παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο δεν έχουν ακούσει ποτέ το κουδούνι του σχολείου να χτυπά, δεν έχουν κουβαλήσει παραγεμισμένες σχολικές τσάντες, δεν έχουν ξαπλώσει το νυσταγμένο κεφαλάκι τους σε ζωγραφισμένα θρανία. Και αυτό γιατί οι γονείς τους έχουν επιλέξει το homeschooling, μια εναλλακτική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία η εκπαίδευση πραγματοποιείται εκτός σχολικών ιδρυμάτων, σε μικρές κοινοτικές μονάδες ή στο σπίτι, από γονείς ή επιλεγμένους εκπαιδευτικούς.

Αν δηλαδή πολλοί γονείς δυσκολεύονται να φανταστούν τα δικά τους παιδικά χρόνια εκτός σχολικών αυλών, άλλοι θεωρούν την υποχρεωτική εκπαίδευση έναν ανεξήγητο εγκλεισμό που πρέπει να αποφύγουν. Πριν προλάβετε είτε να φαντασιωθείτε την ηρωική έξοδο των παιδιών σας από τις τάξεις, ή να απορρίψετε εντελώς αυτήν την ιδέα, μάθετε ότι στην Ελλάδα το homeschooling επιτρέπεται μόνο σε άτομα με «ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (ΦΕΚ 78/τεύχος Α΄/14-03-2000).

Σε ποια μέρη του κόσμου λοιπόν τα παιδιά κοιτάζουν τα σχολικά να περνούν χωρίς να τρέχουν να τα προλάβουν;

Τα σκήπτρα κρατούν οι ΗΠΑ, καθώς υπολογίζεται ότι 2.200.000 παιδιά που παρακολουθούν μαθήματα στο σπίτι. Μάλιστα στις ΗΠΑ, το homeschooling είναι η περισσότερο ταχέως αναπτυσσόμενη μορφή εκπαίδευσης! Το ίδιο ισχύει για περισσότερα από 25.000 παιδιά στη M. Βρετανία, ενώ στη Γαλλία 4.500 παιδιά ηλικίας 6 με 16 ετών φοίτησαν στο… σαλόνι τους. Στην Ιταλία η παρακολούθηση μαθημάτων στο σπίτι είναι αποδεκτή ως εναλλακτική μορφή υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Για την ώρα, αφορά μερικές εκατοντάδες παιδιά, το ενδιαφέρον, όμως, ενισχύεται τα τελευταία χρόνια. Η εκπαίδευση κατ’ οίκον είναι διαδεδομένη επίσης σε Αυστραλία, Καναδά, Ν. Ζηλανδία, Κένυα, Ιαπωνία, Ρωσία, Μεξικό.

Η εκπαίδευση κατ’ οίκον δεν είναι κάτι καινούργιο. Ως πρακτική υπάρχει από τότε που ο άνθρωπος συνδέεται με τη διαδικασία της μάθησης. Μάλιστα στην αρχαιότητα, αλλά και αργότερα, τα παιδιά μάθαιναν σε μικρές ομάδες εκτός επίσημων εκπαιδευτικών σχηματισμών. Για να καταγραφεί ως εναλλακτική εκπαιδευτική τάση, όμως, το  homeschooling έπρεπε να περιμένει την εμφάνιση της θεσμοθετημένης υποχρεωτικής εκπαίδευσης, αποτελώντας επιλογή όσων απέρριπταν ή δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν την τελευταία. Στις αρχές του 20ού αιώνα, εξαιτίας των μεγάλων αποστάσεων κατοίκων απομακρυσμένων χωριών από τα σχολεία, η εκπαίδευση στο σπίτι φάνταζε σαν την ύστατη λύση. Μετά το 1960 πολλοί θεωρητικοί αρχίζουν να διατυπώνουν σθεναρές αμφιβολίες για τη σκοπιμότητα και την αποτελεσματικότητα της υποχρεωτικής φοίτησης. Σπίτι-σχολείο = 1-1 λοιπόν και κομμάτι αυτού του αγωνιστικού αποτελέσματος είναι και οι ρηξικέλευθες απόψεις του John Holt, ο οποίος με το βιβλίο του How Children Fail υποστηρίζει πως το να προσπαθούν μονίμως οι μαθητές να ικανοποιήσουν δασκάλους και σχολεία σκοτώνει τη δημιουργικότητά τους. Σήμερα το homeschooling είναι για κάποιους το μεγάλο «όχι» στον βαθμό και τον τρόπο με τον οποίο οι κρατικοί μηχανισμοί ορίζουν το περιεχόμενο της διδακτέας ύλης αλλά και την ταχύτητα με την οποία πρέπει να τρέχουν οι μαθητές και οι… γονείς τους. «Δεν είναι το σχολείο που είναι υποχρεωτικό, αλλά η εκπαίδευση», είναι το μότο όσων επιλέγουν την κατ’ οίκον εκπαίδευση.

Για ποιους άλλους λόγους λοιπόν οι υπέρμαχοι αυτής της τάσης επιλέγουν να κάνουν τον δάσκαλο, τον διευθυντή ή έστω… τον επιστάτη;

Η δυνατότητα εξατομικευμένης εκπαίδευσης, η επιλογή θεματολογίας αλλά και ωραρίων μελέτης, ο αυξημένος βαθμός συγκέντρωσης του παιδιού είναι μερικοί από τους λόγους που οι γονείς επιλέγουν το homeschooling. Υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που μετατρέπουν το σαλόνι του σπιτιού τους σε σχολική αίθουσα με σκοπό να προστατεύσουν τα παιδιά τους από το bullying, την ψυχολογική και σωματική βία και τον κίνδυνο καταχρήσεων που ελλοχεύει μέσα και γύρω από τα σχολικά προαύλια. Σημαντικό για αυτούς είναι ότι τα παιδιά εξασφαλίζουν πολύ περισσότερο χρόνο για να καλλιεργήσουν άλλα ταλέντα, τα οποία καταπιέζει το απαιτητικό σχολικό πρόγραμμα. Ένα μεγάλο μέρος των γονιών που επιλέγουν αυτήν τη μέθοδο εκπαίδευσης για τα παιδιά τους, διαπιστώνουν στην πορεία πως όταν οι μαθητές δεν πιέζονται να συναναστραφούν, να ενταχθούν υποχρεωτικά σε ομάδες και να ακολουθήσουν συγκεκριμένα πρότυπα, έχουν τον χρόνο να κουβεντιάσουν με τον εαυτό τους, να αναρωτηθούν, να ορίσουν την ταυτότητά τους και να αποκτήσουν περισσότερη αυτοπεποίθηση και συνείδηση του εαυτού.

Και λειτουργεί;

Προς μεγάλη έκπληξη όλων όσοι έχουν συνδέσει την ακαδημαϊκή επιτυχία με τις σχολικές αίθουσες, οι επιδόσεις των παιδιών που φοίτησαν στο σπίτι τους, είναι ίδιες ή υψηλότερες από αυτές των μαθητών των σχολείων. Το ίδιο ισχύει και με τα ποσοστά εισαγωγής στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στα οποία όσοι έχουν ενστερνιστεί τη μέθοδο της κατ’ οίκον εκπαίδευσης τα καταφέρνουν καλύτερα διότι έχουν μάθει να παίρνουν πρωτοβουλίες και να εργάζονται χωρίς επιτήρηση. Αλλά και εκτός ακαδημαϊκής συζήτησης, οι «οικιακοί απόφοιτοι» δείχνουν να αναπτύσσουν εξίσου τις κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, με αποτέλεσμα να μπορούν φυσιολογικά να ενταχθούν σε εργασιακά περιβάλλοντα και συναναστροφές.  

Είστε έτοιμοι να κρεμάσετε μαυροπίνακα στο σαλόνι του σπιτιού σας;

Μη βιάζεστε. Γιατί, εκτός του ότι θα πρέπει να μετακομίσετε, καλό θα ήταν να λάβετε υπόψη και τα επιχειρήματα εναντίον του homeschooling. Για αρχή, ας παραδεχτούμε ότι είναι πρακτικά πολύ δύσκολο για έναν εργαζόμενο γονέα να εμπλακεί με επιτυχία στην εκπαίδευση του παιδιού του. Επίσης, η έλλειψη επαφής με τους συνομηλίκους αλλά και η συνολική εμπειρία της σχολικής ζωής είναι κάτι που πολλοί γονείς δεν θα ήθελαν να λείψει από τα μαθητικά χρόνια των παιδιών τους. Για άλλους έχει βάρος η επισήμανση ότι εκτός σχολείου τα παιδιά δεν κοινωνικοποιούνται ομαλά, ενώ, δεδομένης της ανυπαρξίας ανταγωνισμού, το παιδί δεν προετοιμάζεται για την άκρως ανταγωνιστική κοινωνία.

Το βασικό επιχείρημα εναντίον του homeschooling όμως είναι ένας από τους λόγους που οδήγησαν στη διάδοσή του. Την κατ’ οίκον εκπαίδευση επέλεγαν συνήθως άνθρωποι με ακραίες θρησκευτικές πεποιθήσεις, οι οποίοι με τον τρόπο αυτόν προσπαθούσαν να τις μεταφέρουν στους απογόνους τους χωρίς… διαρροές. Συντηρητισμός, πατριαρχικές αντιλήψεις, φονταμενταλισμός, πουριτανισμός ‒ αυτή είναι η διδακτέα ύλη του homeschooling, σύμφωνα με τη συγγραφέα και δημοσιογράφο Kathrine Stewart, η οποία, σε άρθρο της στον Guardian συνομιλεί με ανθρώπους που διδάχτηκαν στα στενά όρια του σπιτιού τους. Πολλοί εξ αυτών μάλιστα αφηγούνται της εμπειρίες τους στο blog https://homeschoolersanonymous.wordpress.com.

Ένας από αυτούς, ο Ryan Lee Stollar, διατείνεται πως η χριστιανική υποκουλτούρα της εκπαίδευσης κατ’ οίκον δεν είναι ένα κίνημα με άξονα το παιδί. Είναι κυρίως ένα ιδεολογικό κίνημα, μια μαζική και καλοδουλεμένη ιδεολογική μηχανή που «παράγει» τους στρατιώτες ενός επικείμενου πολιτιστικού πολέμου. Αποτέλεσμα του ισχυρού ιδεολογικού προσήμου του homeschooling είναι η κατάθλιψη, το άγχος, η αμφισβήτηση αλλά και ζητήματα σεξουαλικότητας.

Χωρίς σχολείο

Έτσι, λοιπόν, ανάμεσα στη Σκύλλα της βιομηχανοποιημένης υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης και στη Χάρυβδη του αιρετικού περιβάλλοντος του  homeschooling, o John Holt επανήλθε με μια ακόμη ρηξικέλευθη πρόταση: Καθόλου σχολείο! Επινόησε λοιπόν τον όρο unschooling, για να τονίσει ότι οι γονείς δεν θα έπρεπε να μετατραπούν σε εξουσιαστικές φιγούρες που κατευθύνουν την εκπαίδευση των παιδιών τους, μα να μάθουν να ζουν τη ζωή τους με αυτά κατά τρόπο ουσιαστικό: να αλληλεπιδρούν μαζί τους ακολουθώντας τα ενδιαφέροντά τους, αφήνοντάς τα ελεύθερα να ανακαλύπτουν πράγματα και να μαθαίνουν μέσω των εμπειριών τους.

Όπως γράφει ο Ben Hewitt στο www.outsideonline.com η στιγμή που σταματάμε να προσπαθούμε να διδάξουμε στα παιδιά μας το οτιδήποτε, είναι η στιγμή που εκείνα αρχίζουν να μαθαίνουν. Λέει χαρακτηριστικά: «Επέλεξα το unschooling γιατί δεν θέλω τα παιδιά μου να είναι αντικείμενο μετρήσεων και γραφημάτων. Αυτό που θέλω για τα παιδιά μου είναι η ελευθερία. Όχι μόνο η σωματική, αλλά και η πνευματική και συναισθηματική ελευθερία από τους φορμαλισμούς της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η ελευθερία να αναπτυχθούν τα παιδιά ανάλογα με τον ρυθμό που είναι εγγεγραμμένος στο DNA τους. Η ελευθερία να αγαπήσουν τη μάθηση για όλα όσα μπορεί να τους προσφέρει, όχι για τον τρόπο που είναι συνδεδεμένη με βραβεία και αριστεία. Η ελευθερία από τις κοινωνικές πιέσεις να μοιάζουν, να συμπεριφέρονται, να σκέφτονται με τρόπους που δεν φαίνονται καθόλου φυσικοί σε αυτά, καθόλου ‘‘δικοί τους’’. Η ελευθερία να είναι παιδιά, γιατί κανείς δεν μπορεί να τους το διδάξει».