Ο 8χρονος γιος μου ο Φίλιππος μιλά συχνά για το Νίκο, με τον οποίο μοιράζονται το θρανίο, άλλοτε με χαρά για τις σκανταλιές που κάνει ο συμμαθητής του μέσα στην τάξη –πετάει τα πράγματά του στους άλλους, κάνει ήχους και μιμήσεις, ανεβαίνει πάνω στο θρανίο– και άλλοτε με εκνευρισμό, γιατί δεν τον αφήνει να γράψει ή να συγκεντρωθεί σε ό,τι τους λέει η δασκάλα τους.

Ζωηρός, ανήσυχος, σε συνεχή κίνηση, ανυπόμονος στο παιχνίδι, την τηλεόραση, στο φαγητό διαπίστωσα ότι ήταν και στο σπίτι μας ως προσκεκλημένος του γιου μου. «Ζιζάνιο ο Νίκος» είπα χαριτολογώντας μια μέρα στη μαμά του, ένα απόγευμα που ήρθε να πάρει τον Νίκο μετά από παιχνίδι με τον Φίλιππο. «Μακάρι να ήταν ζιζάνιο, όπως το εννοείς», μου απάντησε, «αλλά η πραγματικότητα είναι λίγο πιο δύσκολη. Ο Νίκος έχει διάσπαση προσοχής, και όλοι μας στο σπίτι αλλά και στο σχολείο προσπαθούμε να τον βοηθήσουμε για να το διαχειριστεί». Πράγματι, σκεφτόμουν, όταν έφυγε ο μικρός προσκεκλημένος με τη μαμά του, η συμπεριφορά του Νίκου είναι κάποιες στιγμές ιδιαίτερα ενοχλητική ή και εκτός ελέγχου. Τα μικρά παιδιά γίνονται πολύ ζωηρά, βρίσκονται σε διαρκή κίνηση, φωνάζουν, αρνούνται να περιμένουν τη σειρά τους ή να τελειώσουν αυτό που άρχισαν. Αλλά πότε αυτή η συμπεριφορά είναι εκτός των φυσιολογικών ορίων και τίθεται θέμα Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας;

Η παιδίατρος-αναπτυξιολόγος δρ Κωνσταντίνα Γκόλτσιου μας δίνει την απάντηση: «Ο όρος Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) αναφέρεται σε παιδιά και ενήλικες που αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους, όπως στις διαπροσωπικές σχέσεις, στο σχολείο, στην εργασία και στην οικογένεια, εξαιτίας υπερβολικής κινητικής δραστηριότητας και προβλημάτων στον έλεγχο της προσοχής και των παρορμήσεων». Ειδικά σε ό,τι αφορά τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ η ειδικός επισημαίνει ότι «δυσκολεύονται να ανταποκριθούν σε καταστάσεις στις οποίες οι περισσότεροι από τους συνομηλίκους τα καταφέρνουν πολύ εύκολα. Έτσι, διαφέρουν από τα περισσότερα παιδιά του ίδιου αναπτυξιακού επιπέδου ως προς την ικανότητα να εστιάσουν την προσοχή τους, να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και σε μερικές περιπτώσεις να ελέγξουν την κινητικότητά τους». 

Η ΔΕΠ-Υ θεωρείται μια από τις πιο συχνές αναπτυξιακές διαταραχές. Οι αιτίες της εμφάνισής της βρίσκονται στο μικροσκόπιο των ειδικών, πλην όμως με «ρευστά» αποτελέσματα, καθώς εμπλέκονται νευρολογικοί, γενετικοί, κληρονομικοί παράγοντες. Όπως εξηγεί η δρ Γκόλτσιου, επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι ο εγκέφαλος των παιδιών με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζει διαφορές από εκείνον των συνομηλίκων τους στη δομή, τον μεταβολισμό και τη λειτουργία συγκεκριμένων περιοχών. Έτσι, οι νευροδιαβιβαστές  του εγκεφάλου δεν μεταβιβάζουν µηνύµατα από το ένα κύτταρο στο άλλο, µε αποτέλεσμα το παιδί να µην µπορεί να ελέγξει τις παρορμήσεις του, να έχει προβλήματα συγκέντρωσης και να είναι υπερκινητικό. Έχει διαπιστωθεί ακόμη ότι η ΔΕΠ-Υ έχει κληρονομική βάση. Στοιχεία αμερικανικών μελετών έχουν δείξει ότι το 76% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ έχουν έναν συγγενή με αυτήν τη διαταραχή. Σημαντικό έως επιβαρυντικό ρόλο θεωρείται ότι έχουν στην εμφάνιση της ΔΕΠ-Υ γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η προωρότητα ενός παιδιού, λοιμώξεις, ο εγκεφαλικός τραυματισμός, η έκθεση του παιδιού στην εμβρυική ηλικία σε τοξικές ουσίες (αλκοόλ, κάπνισμα, μόλυβδος).

 Μια διαταραχή… γένους αρσενικού 

Τα συμπτώματα εμφανίζονται νωρίς στη ζωή του παιδιού, αλλά η διάγνωση δεν μπορεί να γίνει με ακρίβεια και εγκυρότητα πριν από τα 6-7 χρόνια. «Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ εμφανίζονται στους ειδικούς συνήθως, μεταξύ 3 και 7 χρόνων. Η αναγνώριση του προβλήματος συμπίπτει, στις περισσότερες περιπτώσεις, με την ένταξη στο σχολείο, εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση της προσοχής, οργάνωση και συμμόρφωση στους κανόνες» εξηγεί η αναπτυξιολόγος.

Το ποσοστό εμφάνισης της ΔΕΠ-Υ στον παιδικό πληθυσμό κυμαίνεται σε 3% έως 5%, κάτι που στη γλώσσα των δασκάλων μεταφράζεται σε τουλάχιστον 1 παιδί με ΔΕΠ-Υ σε μία τάξη 30 παιδιών. Η διαταραχή φαίνεται ότι «προτιμά» τα αγόρια, καθώς η αναλογία εμφάνισης είναι 3 προς 1 «υπέρ» των αγοριών. Αρκετοί επιστήμονες, ωστόσο, πιστεύουν ότι η συχνότητα εμφάνισης είναι περίπου η ίδια και στα δύο φύλα, με τη διαφορά ότι τα κορίτσια συνήθως δεν είναι υπερκινητικά και διαχειρίζονται καλύτερα τη διαταραχή τους, οπότε και η διάγνωση μπορεί να γίνει σε διαφορετικό χρόνο σε σύγκριση με εκείνη των αγοριών. Πρόκειται, πάντως, για χρόνια διαταραχή, καθώς ποσοστό 30% με 70% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ συνεχίζουν να παρουσιάζουν δυσκολίες και ως ενήλικες.

Ποια είναι τα συμπτώματα  

Διάγνωση γίνεται από τον ειδικό, επισημαίνει η κυρία Γκόλτσιου, οι γονείς όμως και οι δάσκαλοι θα πρέπει να ανησυχήσουν και να ζητήσουν αναπτυξιολογική εκτίμηση, όταν το παιδί εμφανίζει συστηματικά κάποια από τα παρακάτω συμπτώματα:

*έχει δυσκολία προσοχής σε λεπτομέρειες και κάνει λάθη απροσεξίας
*δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του
*δείχνει σαν να μην ακούει
*δυσκολεύεται να παρακολουθήσει οδηγίες
*δυσκολεύεται στην οργάνωση χώρου και χρόνου
*αποφεύγει ή δεν του αρέσει οτιδήποτε απαιτεί παρατεταμένη πνευματική προσπάθεια
*χάνει πράγματα
*διασπάται η προσοχή του εύκολα
*ξεχνάει καθημερινά πράγματα
*παίζει με τα χέρια, κουνάει τα πόδια, κουνιέται στο κάθισμα
*δυσκολεύεται να μείνει καθιστό
*τρέχει ή σκαρφαλώνει όλη την ώρα
*δυσκολεύεται να αφοσιωθεί ήσυχα σε μια δραστηριότητα
*φλυαρεί υπερβολικά
*απαντά χωρίς να περιμένει να ολοκληρωθεί η ερώτηση
*δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του και γενικότερα να περιμένει
*διακόπτει τους άλλους όταν μιλάνε, ενοχλεί με την παρουσία του

Πώς γίνεται η διάγνωση

Όπως εξηγεί η κυρία Γκόλτσιου, «η αξιολόγηση ενός παιδιού με πιθανή ΔΕΠ-Υ περιλαμβάνει αναπτυξιακά και ψυχολογικά τεστ που θα επιτρέψουν να αναγνωριστούν οι συγκεκριμένες δυσκολίες αλλά και τα δυνατά σημεία του παιδιού, καθώς και άλλες μαθησιακές δυσκολίες και βιολογικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες, που συχνά συνυπάρχουν, αλληλεπιδρούν και προκαλούν προβλήματα στο παιδί». Συγκεκριμένα, απαιτείται:

*Συνέντευξη  με το παιδί, τους γονείς, τους δασκάλους και αν είναι δυνατόν τα αδέλφια, ακόμη και συμμαθητές
*Ερωτηματολόγια αξιολόγησης της συμπεριφοράς προς γονείς και δασκάλους
*Ψυχομετρικές δοκιμασίες
*Αξιολόγηση λόγου και μαθησιακών δεξιοτήτων
*Νευρολογική εξέταση
*Άλλες ιατρικές εξετάσεις (για την αξιολόγηση της γενικής υγείας του παιδιού) 

Η αντιμετώπιση 

Η σωστή αντιμετώπιση και διαχείριση ενός παιδιού με ΔΕΠ-Υ στηρίζεται στη δημιουργία και διατήρηση στενής σχέσης συνεργασίας μεταξύ γονέων, δασκάλων και ειδικού. Έτσι θα μπορέσουν να δοθούν κατευθυντήριες γραμμές και οδηγίες για να μη διαταραχθεί η σχολική απόδοση και συμπεριφορά και κυρίως να προασπιστεί η ποιότητα ζωής του παιδιού και της οικογένειας.

«Η διαταραχή ουσιαστικά δεν θεραπεύεται, αυτό που επιτυγχάνεται µε την κατάλληλη θεραπεία και τη βοήθεια της οικογένειας είναι να υποχωρήσουν τα  συμπτώματα και το παιδί να μάθει να λειτουργεί καλύτερα και να διαχειρίζεται τις αδυναμίες και τα προβλήματά του αποτελεσματικότερα» λέει η κυρία Γκόλτσιου, ενώ προσθέτει ότι «σε κάποιες συγκεκριμένες πολύ σοβαρές περιπτώσεις –και εφόσον το κρίνει ο ειδικός– το παιδί με ΔΕΠ-Υ μπορεί να λάβει φαρμακευτική αγωγή». 

Τι μπορεί να κάνει η οικογένεια για να βοηθήσει το παιδί

–        Να παροτρύνει το παιδί να θέτει βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους στη σχολική εργασία του
–        Να φροντίζει να υπάρχει χώρος μελέτης χωρίς παρεμβολές
–        Να ενθαρρύνει την άθληση, που προάγει την αυτοσυγκέντρωση
–        Να ενθαρρύνει τη διατήρηση ημερολογίου, σημαντικών ημερών, χρονοδιαγράμματος
–        Στη μελέτη να κάνει συχνά διαλείμματα με εναλλαγή δραστηριοτήτων όπως: τάισμα κατοικίδιου, δουλειές σπιτιού
–        Να φροντίζει για την εναλλαγή κινητικών και στατικών δραστηριοτήτων για εκτόνωση της κούρασης ή της έντασης που νιώθει

*Με τη συνεργασία της παιδιάτρου – αναπτυξιολόγου δρος κυρίας Κωνσταντίνας Γκόλτσιου