Πλησιάζει η ώρα για την τελική γιορτή στο σχολείο ή ακόμη και στις διάφορες εξωσχολικές δραστηριότητες και μερικά παιδιά δεν μπορούν να ησυχάσουν, πόσο μάλλον να το ευχαριστηθούν. Είναι τα παιδιά που θα πουν από την αρχή ότι δεν θέλουν να λάβουν μέρος ή θα βάλουν τα κλάματα την τελευταία στιγμή και θα τρέξουν να κρυφτούν στους γονείς τους. Μερικές φορές τα συμπτώματα θα γίνουν σωματικά: ναυτία, ταχυπαλμία, πονοκέφαλος ακόμη και διάρροια, διαταραχή του ύπνου και του προγράμματος του φαγητού.
Το άγχος της έκθεσης ή άγχος της σκηνής εμφανίζεται πριν από εκδηλώσεις όπου το παιδί πρέπει να παρουσιάσει κάτι μπροστά σε μεγάλο κοινό, όπως η τελική γιορτή στο σχολείο, και ενδέχεται να μετατραπεί σε πρόβλημα, όταν εμποδίζει την καθημερινότητα και τη λειτουργικότητα του παιδιού. Ορισμένα παιδιά μπορεί να πιεστούν πολύ, ώστε να τα καταφέρουν κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης και να καταρρεύσουν μετά.
Είναι πολύ σημαντικό ως γονείς να ακούσουμε αυτό που έχουν να μας πουν ή που μας δείχνουν και να μην προτάξουμε τις δικές μας ανάγκες. Δεν προέχει δηλαδή να νιώσουμε εμείς περήφανοι που το παιδί μας είπε το ποίημα του σωστά, αλλά ούτε το να μην το πει θα σημαίνει κάτι για εμάς. Εκείνο που προέχει είναι να δούμε τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό του και να το βοηθήσουμε, ώστε να απολαμβάνει τις ομαδικές δραστηριότητες και να μπορεί να ζει χωρίς άγχος, όχι μόνο σήμερα αλλά και στο μέλλον.
Γιατί, παιδί μου;
«Οι αιτίες μιας τέτοιας συμπεριφοράς εντοπίζονται στην ιδιοσυγκρασία του παιδιού, στην κληρονομικότητα και σε προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες ή μαθημένες συμπεριφορές από την οικογένεια. Για παράδειγμα μπορεί το παιδί να μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον αρκετά επικριτικό ή τελειοθηρικό όπου δίνεται μεγάλη έμφαση στο λάθος ή και στη γνώμη των άλλων το γνωστό “τι θα πει ο κόσμος”» εξηγεί η παιδοψυχολόγος Έλλη Γιαννοπούλου.
Το άγχος της έκθεσης δεν σχετίζεται απαραίτητα με γενικότερα αισθήματα και συμπεριφορές άγχους, ούτε πάει χέρι χέρι με συγκεκριμένες συμπεριφορές στη μαθητική κοινότητα. «Ένα παιδί με άγχος έκθεσης δεν αποκλείεται να είναι άνετο στις κοινωνικές του συναναστροφές, σε σχέση με ένα απλώς ντροπαλό παιδί. Το ντροπαλό παιδί, από την άλλη, δεν είναι υποχρεωτικό ότι θα παρουσιάσει έντονη δυσφορία απέναντι στο κοινό. Μπορεί απλώς να εκτελέσει τη δραστηριότητά του συνεσταλμένα»λέει η κυρία Γιαννοπούλου.
Για την εκπαιδευτικό και συγγραφέα Εύη Τσιτιρίδου το άγχος για τη γιορτή του σχολείου αυτό δεν έχει καμία σχέση με τις επιδόσεις του παιδιού στο σχολείο, αλλά έχει να κάνει περισσότερο με τον τρόπο που ένα παιδί κοινωνικοποιείται κατ’ αρχήν στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. «Με το αν ενθαρρύνεται να “παρουσιάζει” και να εκφράζει τον εαυτό του σε κλίμα εμπιστοσύνης, αγάπης, αποδοχής. Με το αν μεγαλώνει χωρίς τον “μπαμπούλα” της τιμωρίας και της κατάκρισης απέναντι σε κάθε “λάθος”, απέναντι σε κάθε μη αποδεκτή συμπεριφορά. Με το αν βλέπει γύρω του τους αγαπημένους του ανθρώπους να εκφράζονται με ποικίλους δημιουργικούς τρόπους, ελεύθερα και πρωτότυπα, σε κλίμα χαράς, συνεργασίας, αλληλοκατανόησης και συμπληρωματικότητας. Αν ένα παιδί βιώνει αυτές τις εμπειρίες στο οικογενειακό του κατ’ αρχήν περιβάλλον, θα του είναι πολύ πιο εύκολο -κατά κανόνα- να συμμετάσχει στις κοινωνικές εκδηλώσεις του σχολείου με αυθορμητισμό και χαρά»λέει, δίνοντάς μας ταυτόχρονα και μερικές συμβουλές για το πώς να συμπεριφερθούμε στο σπίτι.
Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς;
Το να μιλάμε στο παιδί και να του εξηγούμε ότι είμαστε δίπλα του, ενθαρρύνοντάς το να μην αποφεύγει την κατάσταση, γιατί αυτό μπορεί να προσφέρει προσωρινή ανακούφιση αλλά μακροπρόθεσμα ενισχύει το άγχος, είναι πάντα μια συνεπής στάση, που μπορεί να λειτουργήσει μακροπρόθεσμα στα μεγαλύτερα παιδιά, σύμφωνα με την ψυχολόγο. «Αυτό όμως που κατά κανόνα πρέπει να κάνουμε σε μακροχρόνια βάση είναι να γίνουμε εμείς οι γονείς το παράδειγμα προς μίμηση εκθέτοντας τον εαυτό μας σε διάφορες καταστάσεις και να δουλεύουμε με το παιδί τρόπους αντιμετώπισης μέσα από παιχνίδια ρόλων».
Πότε όμως αυτά που κάνουμε εμείς ως γονείς δεν αρκούν και πρέπει να απευθυνθούμε σε ειδικό;«Η βοήθεια του ειδικού καλό θα είναι να υπάρχει από τις πρώτες φορές που το παιδί θα εκδηλώσει άγχος της έκθεσης, ώστε να καθοδηγήσει τους γονείς και το παιδί και να προτείνει τρόπους αντιμετώπισης. Αλλά και σε οποιαδήποτε φάση βλέπουμε ότι το παιδί υποφέρει ή παρεμποδίζεται η καθημερινότητά του π.χ. αποφεύγει όλες τις σχολικές γιορτές ή λείπει σκόπιμα όταν έχει να παρουσιάσει μια εργασία ή όταν η ομάδα του έχει αγώνα η υποστήριξη από ειδικό είναι απαραίτητη» απαντάει η κυρία Γιαννοπούλου.
Τι πρέπει να κάνει το σχολείο;
Στο σχολικό περιβάλλον πάλι, η συμμετοχή σε μία σχολική γιορτή ή εκδήλωση δεν είναι και δεν πρέπει να είναι πηγή άγχους και εκνευρισμού ή ματαίωσης για τα παιδιά και η κυρία Τσιτιρίδου μάς εξηγεί πώς θα το διαπιστώσουμε μέσα από την προσωπική της εμπειρία: «Στόχος μας είναι η ψυχαγωγία, η συμμετοχή, η προσωπική έκφραση. Προσωπικά επιλέγω να αντιμετωπίζω κάθε σχολική γιορτή ως ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αξιοποιώντας όλα τα παιδαγωγικά εργαλεία, τεχνικές και μεθοδολογίες που μπορούν να οδηγήσουν αβίαστα και δημιουργικά στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Πάντα επιλέγω το θέμα της μαζί με τα παιδιά, διερευνώντας τις προτιμήσεις τους ώστε η όλη διεργασία να τα ενδιαφέρει και να αρέσει πρωτίστως σε εκείνα. Συχνά αναπροσαρμόζω τους στόχους και το περιεχόμενο στην πορεία, αν αντιληφθώ ότι οι ανάγκες της ομάδας διαφοροποιούνται. Δίνω στα παιδιά τον απαιτούμενο χρόνο να επεξεργαστούν τις νέες εμπειρίες και την επιλογή να είναι ο εαυτός τους, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Παρέχω ερεθίσματα ελκυστικά και κατανοητά από αυτά. Δεν τα μπουκώνω με ατελείωτες συνεχείς πρόβες και υπερβολικές απαιτήσεις. Και πάντα ενημερώνω τους γονείς και τους εμπλέκω ενεργά στην όλη διαδικασία. Στόχος δεν είναι σε καμία περίπτωση ο δικός τους εντυπωσιασμός, αλλά η ουσιαστική συμμετοχή τους, κάτι που ενδυναμώνει ποικιλότροπα τα παιδιά και χτίζει νέες σχέσεις και φιλίες και στην εξωσχολική τους ζωή. Χωρίς την αρωγή και τη συνεργασία των οικογενειών των παιδιών, μία σχολική γιορτή χάνει σημαντικό μέρος από τη δυναμική της».
To tip της τελευταίας στιγμής
Βοηθάει να ενθαρρύνουμε το παιδί να εστιάσει στις πέντε αισθήσεις. Δηλαδή: παρατήρησε 5 πράγματα που μπορείς να δεις στο χώρο, παρατήρησε 4 που μπορείς να ακούσεις, 3 που θα μπορούσες να αγγίξεις, 2 που θα μπορούσες να μυρίσεις και 1 που θα μπορούσες να γευτείς. Είναι μια τεχνική για να μεταφέρει το παιδί την προσοχή του και τις σκέψεις του μακριά από το γεγονός της έκθεση.
Με τη συνεργασία της Έλλης Γιαννοπούλου, ψυχολόγου με ειδίκευση στην ψυχολογία παιδιών και εφήβων με αναπτυξιακές διαταραχές, τ. Επιστημονικής Συνεργάτιδος 3ης Παιδιατρικής Κλινικής Α.Π.Θ. και της Εύης Τσιτιρίδου, εκπαιδευτικού και συγγραφέως.
