Πρωτοδιάβασα το Καπλάνι της Βιτρίνας το 1986, σε ηλικία 7 ετών, στην έκδοση του Κέδρου. Την πρώτη φορά δεν κατάλαβα και πολλά. Όμως, καθώς το κείμενο με είχε γοητεύσει από την πρώτη στιγμή, επανερχόμουν σε αυτό αρκετά τακτικά, το είδα και ως σήριαλ στην κρατική τηλεόραση, ενώ ταυτόχρονα ρωτούσα και μάθαινα, μέχρι που το κατανόησα και το εμπέδωσα…

Με μυθιστορηματική πλοκή και αυτοβιογραφικά στοιχεία, το βιβλίο είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που μιλάει για τη δικτατορία του Μεταξά. Και στα 36 μου χρόνια, θεωρώ ότι ήταν ένα από τα τρία παιδικά αναγνώσματα μου, μαζί με τα Γενέθλια και το Όταν ο Ήλιος, της Ζωρζ Σαρή, που με αφύπνισαν πολιτικά στην πρωτοσχολική ηλικία και συνέβαλαν στο να διαμορφώσω την ιδεολογία που φέρω μέχρι και σήμερα.

Πριν από δυο χρόνια ξαναδιάβασα το Καπλάνι, με αφορμή την επετειακή κυκλοφορία του από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, για τα 50 χρόνια του, καθώς εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1963. Με το βλέμμα του ενήλικα πλέον, θαύμασα ακόμα περισσότερο την Άλκη Ζέη για τα βαθιά μηνύματα που καταφέρνει να περάσει στα παιδιά, μέσα από την αφήγησή της, που ενώ ακολουθεί τις συμβάσεις και το ύφος της παιδικής λογοτεχνίας, καταφέρνει να θίγει ώριμα θέματα και να πραγματοποιεί πολιτικές αναφορές, πρωτοπορώντας στο είδος της.

Όταν τον Αύγουστο έμαθα ότι το Καπλάνι θα γίνει θεατρικό έργο, χάρηκα και ταυτόχρονα προβληματίστηκα, θεωρώντας ότι πολύ δύσκολα αυτό το σπουδαίο έργο θα μπορούσε να αποδοθεί θεατρικά. Η παράσταση που είδα σήμερα με διέψευσε κατηγορηματικά. H δουλειά της Ανδρομάχης Χρυσομάλη με εντυπωσίασε για την αρτιότητά της και για τον εξαιρετικό τρόπο με τον οποίον απέδωσε σκηνοθετικά το κείμενο της Ζέη. Συγκινήθηκα και στο δεύτερο μέρος έκλαψα. Πολύ. Πράγμα που δεν μου έχει ξανασυμβεί σε παιδική παράσταση.

Από ψηλά, απρόσιτο, με κοιτούσε το Καπλάνι, με το ένα μάτι μαύρο και το άλλο γαλάζιο. Τα όσα κρύβει και συμβολίζει είναι τόσο επίκαιρα που τρομάζουν και ταυτόχρονα απελευθερώνουν τους ενήλικους θεατές. Η παράσταση, με καταξιωμένους και ταλαντούχους  ηθοποιούς  και  συντελεστές, με προβολές 3D και Videoart, σε ένα ονειρικό και εντυπωσιακότατο σκηνικό κατασκευασμένο από τον κορυφαίο σκηνογράφο και ενδυματολόγο Γιάννη Μετζικώφ, με τις εξαίσιες μουσικές του Μιχάλη Αβραμίδη, με μετέφεραν στο -μακρινό και ταυτόχρονα τόσο κοντινό- 1936, στο σκηνικό των παιδικών χρόνων της Άλκης Ζέη και κυρίως στα συναισθήματα, στην ψυχή και στην (συχνά επικίνδυνη) αθωότητα δυο μικρών κοριτσιών, της 8χρονης Μέλιας και της 10χρονης Μυρτώς, των οποίων η παιδική ηλικία διακόπτεται απότομα από τις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις.

Τα δικά μου παιδιά τώρα (των οποίων την παιδική ηλικία πασχίζω και ελπίζω να μη διακόψω απότομα) πώς είδαν την παράσταση; Η πεντάχρονη Ελεάννα και ο επτάχρονος Δημήτρης την παρακολούθησαν μαγεμένοι, χωρίς να κουραστούν, χωρίς να βαρεθούν κι ας μην καταλάβαιναν πάντα τι ακριβώς συνέβαινε επί σκηνής. Όπως ήταν λογικό, γέμισαν απορίες, αν και είχαμε κάνει μια μικρή προετοιμασία πριν δούμε το έργο. Γιατί δεν πήγαιναν όλα τα παιδιά στο σχολείο; Γιατί ο διευθυντής του σχολείου έκαψε βιβλία; Γιατί πήραν τους Αρχαίους του παππού; Γιατί συνέλαβαν τον μπαμπά του Αλέξη; Γιατί ο Αλέξης δεν είχε παπούτσι; Γιατί η αστυνομία έμπαινε στα σπίτια; Γιατί η Πιπίτσα κάρφωνε; Γιατί ο Νίκος κρυβόταν; Γιατί η Σταματίνα έχασε την οικογένειά της; Γιατί οι φαλαγγίτες έκλεβαν; Τελικά το Καπλάνι ταξίδευε στ’ αλήθεια τις νύχτες; 

Μου δόθηκε, λοιπόν, η ευκαιρία να τους μιλήσω για πολλά και δύσκολα θέματα, που παραμένουν άκρως επίκαιρα αν και έχουν περάσει σχεδόν 80 χρόνια από την εποχή στην οποία αναφέρεται η ιστορία. Για τη Δημοκρατία και το φασισμό, για την Αρχαία Ελλάδα και τις ιδέες που γέννησε, για τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη Δικτατορία του 1936, για το ότι ο Μεταξάς ναι μεν έμεινε στην ιστορία για το ΟΧΙ στους Ιταλούς, αλλά ήταν στην ουσία ένας βασιλόφρων δικτατορίσκος, για τον Ισπανικό εμφύλιο και τον Φράνκο, για τις καύσεις των βιβλίων από όλα τα απολυταρχικά καθεστώτα, για το φόβο που οδηγεί ορισμένους σε υποταγή, για την αντίσταση και την Αντίσταση, για τη σημασία της μόρφωσης και της παιδείας…

Κάποια τα κατάλαβαν και κάποια όχι. Ζήτησαν, όμως, να διαβάσουμε μαζί το βιβλίο για να ρωτάνε και για να μάθουν κι άλλα. Και το ξεκινάμε απόψε!

Δυο ώρες μετά το τέλος της παράστασης γράφω αυτό το κείμενο χαρούμενη που η Άλκη Ζέη και η Ανδρομάχη Χρυσομάλη μου έδωσαν το καλύτερο υλικό για να μιλήσω στα παιδιά μου μέσα από μια ιστορία παιδιών για πράγματα που δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ, όσο κι αν οι καιροί δεν μας βοηθούν.  Τις ΕΥχαριστώ ΠΟλύ και τις δυο. Το δικό μου ΕΥ-ΠΟ… 

Κατακαλόκαιρο του 1936 στη Σάμο. Η Μέλια και η Μυρτώ απολαμβάνουν το παιχνίδι και τη θάλασσα με τους φίλους τους από το Λαμαγάρι, μαζί με τον αγαπημένο τους ξάδελφο Νίκο, φοιτητή στην Αθήνα που τους διηγείται τις πιο συναρπαστικές ιστορίες για το καπλάνι, τον βαλσαμωμένο τίγρη, που τη μια μέρα έχει ανοιχτό το γαλάζιο του μάτι και την άλλη το μαύρο… Τι θα συμβεί όμως όταν το καπλάνι ανοίξει για τα καλά το μαύρο του μάτι;  Που έχει κρυφτεί ο ξάδελφός τους;  Τι παιχνίδι σκαρφίστηκε πάλι;

Το Καπλάνι της βιτρίνας είναι το πρώτο βιβλίο της Άλκης Ζέη που δημοσιεύτηκε το 1963 και αποτελεί πλέον ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Η απαράμιλλη γραφή, το ύφος, το χιούμορ, η συγκίνηση και η αμεσότητα της μεγάλης πεζογράφου μας είναι τα στοιχεία που σαγηνεύουν  τον αναγνώστη και εκείνα που κατέστησαν το έργο αυτό τόσο αγαπητό σε μικρούς και μεγάλους  όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό με πλήθος διακρίσεων και πολλές επανεκδόσεις μέχρι σήμερα.

Η χαρισματική γραφή της Άλκης Ζέη αποτυπώνει με τρόπο μοναδικό τις ανατροπές που συμβαίνουν στις ζωές των παιδιών και των μεγάλων με την δικτατορία του Μεταξά, όπου πραγματικότητα και παιχνίδι «συνωμοτούν» για να κρατήσουν καλά κρυμμένο το μυστικό. Η παιδική αφέλεια και αθωότητα, η συγκίνηση και το χιούμορ πρωταγωνιστούν για να μας πουν ξανά ότι η φιλία, η ανθρωπιά και η δημοκρατία είναι αξίες ανεκτίμητες. Στο κλασικό αυτό πλέον έργο της, η συγγραφέας φωτίζει με τον δικό της μοναδικό τρόπο τα ιστορικά γεγονότα και περιγράφει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής, όπως τη βίωσε η ίδια στην τρυφερή παιδική της ηλικία με ρεαλισμό και ενάργεια αλλά και μια ανάλαφρη περιπαικτική διάθεση, απόρροια της παιδικότητας της.

Το βιβλίο της Άλκης Ζέη «Το καπλάνι της βιτρίνας» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Η παράσταση παίζεται κάθε  Κυριακή  11.30 και 15.00 και καθημερινές για σχολεία στις 10.00, στο θέατρο Βρετάνια, Πανεπιστημίου 7.

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να δείτε εδώ.