Ολοένα πιο συχνά οι ειδικοί μιλούν για επιδημία… παχυσαρκίας που πλήττει τους μικρούς κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών. Η χώρα μας φιγουράρει σταθερά μέσα στις πρώτες θέσεις των χωρών εκείνων που μεγαλώνουν… παχουλά παιδιά – τα ελληνόπουλα έχουν ανακηρυχθεί επανειλημμένα ως τα πιο υπέρβαρα ή παχύσαρκα παιδιά της Ευρώπης.  

Οι λόγοι είναι πλέον προφανείς στους περισσότερους εξ ημών. Οι συνθήκες ζωής έχουν αλλάξει σημαντικά τα τελευταία χρόνια για μεγάλους και μικρούς. Τα παιδιά ξοδεύουν πια λιγότερη ενέργεια-παίζουν συνήθως μες στο σπίτι, οπότε οι κινήσεις τους είναι πιο περιορισμένες. Δεν περπατούν αρκετά, όπως άλλωστε και οι γονείς τους – το αυτοκίνητο έχει γίνει συνώνυμο της κίνησης για πολλούς. Προτιμούν να βλέπουν με τις ώρες τηλεόραση ή να ασχολούνται με το κομπιούτερ. Την ίδια στιγμή, οι ευκαιρίες για γρήγορο και φτηνό φαγητό είναι πάρα πολλές. Όπου και να στρέψουν το βλέμμα τους, υπάρχει κάποιο φαστ φουντ, κάποια πιτσαρία, κάποιο μαγαζί με νόστιμα σνακ υψηλής θερμιδικής περιεκτικότητας. O συνδυασμός της μειωμένης ενεργητικότητας και της εύκολης πρόσβασης σε φαγητό οποιαδήποτε στιγμή, εντός ή εκτός σπιτιού, οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας – και στα προβλήματα υγείας που αυτή συνεπάγεται.

Εξ απαλών ονύχων παχύσαρκα παιδιά

Μελέτες έχουν δείξει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η παχυσαρκία εμφανίζεται νωρίς, μέσα στα ένα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Σε άλλες περιπτώσεις εμφανίζεται επίσης γύρω στην ηλικία των 6-7, δηλαδή με την έναρξη της σχολικής ζωής του παιδιού, ενώ άλλο κομβικό σημείο για την παχυσαρκία είναι η είσοδος στην εφηβεία. Πάντως, τα στοιχεία των ερευνών είναι αμείλικτα: το 30% των παχύσαρκων παιδιών θα εξακολουθήσουν να είναι παχύσαρκα και στην ενήλικη ζωή τους.

Πολλοί γονείς, ωστόσο, δεν αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει πρόβλημα, τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Ένα ροδαλό, παχουλό μωρό σχεδόν πάντα προσελκύει χάδια και τρυφερά τσιμπήματα στις πτυχώσεις του δέρματός του, ενώ κι ένα στρουμπουλό παιδάκι με μαγουλάκια αντιμετωπίζεται με συγκατάβαση και τη βεβαιότητα ότι θα μεγαλώσει και θα… ψηλώσει. Τα πρωτεία στη στρεβλή αυτήν αντίληψη για το τι είναι παχυσαρκία και τι όχι διεκδικούν οι Ελληνίδες μάνες. Σύμφωνα με μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, η μητέρα μπορεί να έχει διαστρεβλωμένη αντίληψη για το βάρος του παιδιού της σε ποσοστό που φτάνει το 40%. Με απλά λόγια, είναι πιθανό να μη «βλέπει» ότι το παιδί είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο και ως εκ τούτου να μη ζητάει και βοήθεια από κάποιον ειδικό για την αντιμετώπιση του προβλήματος ενώ για την αλλαγή της διατροφής του ούτε λόγος να γίνεται.

Επιπλέον, σύμφωνα με την ίδια μελέτη, σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ή τον περιορισμό της παχυσαρκίας έχει το επάγγελμα της μητέρας: οι δημόσιες υπάλληλοι και οι νοικοκυρές αφιερώνουν περισσότερο χρόνο και φροντίδα στη διατροφή του παιδιού τους, με καλύτερα για τα κιλά του και την υγεία του αποτελέσματα, ενώ τα παιδιά των ιδιωτικών υπαλλήλων τείνουν να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Μεγάλο μερίδιο ευθύνης στην εκτίναξη της παιδικής ζυγαριάς ανήκει και στις γιαγιάδες, οι οποίες στο πλαίσιο της αδυναμίας που έχουν στα εγγόνια τους τα κακομαθαίνουν και στο φαγητό – από το κλασικό «τι θέλεις να σου φτιάξω να φας;» που ρωτάνε το παιδί αν εκείνο αρνηθεί να φάει π.χ. φασολάκια ή φακές, μέχρι την προσφορά κάθε πιθανής ποικιλίας μπισκότου που υπάρχει στο σούπερ μάρκετ. Υπό τις συνθήκες αυτές το πάχος στο παιδί εγκαθίσταται σταδιακά κι αθόρυβα και παραμένει για μεγάλο διάστημα χωρίς να γίνεται επαρκώς αντιληπτό από το περιβάλλον ως πρόβλημα. Συνήθως το θέμα των κιλών του παιδιού ανακύπτει ως πρόβλημα κατά την έναρξη της σχολικής ζωής του.

Πώς αισθάνεται το παχύσαρκο παιδί

Το παιδί μπορεί ή μαθαίνει να χρησιμοποιεί το πάχος του ως σύμβολο δύναμης και διεκδίκησης. Παράλληλα, αποφεύγει έμμεσα άβολες καταστάσεις όπως ανταγωνισμό και επιθετικότητα. Ταυτόχρονα, όμως, τα περιττά κιλά δημιουργούν σύμπλεγμα κατωτερότητας αφού το παιδί συχνά γίνεται θύμα χλευασμού ή προσβλητικών σχολίων. Επίσης, το παχύσαρκο παιδί είναι συνήθως δυσκίνητο, θεωρείται ράθυμο, τεμπέλικο, αργό και αντιμετωπίζει προβλήματα στο σχολικό και όχι μόνο περιβάλλον του, εισπράττοντας πειράγματα, κοροϊδίες, χλευασμούς. Ουσιαστικά το παιδί εγκλωβίζεται σε φαύλο κύκλο – το φαγητό και το σνακ αποτελούν για αυτό έναν τρόπο προσαρμογής στις δυσκολίες της καθημερινότητας που του προκαλεί το πάχος.

Οι κίνδυνοι για την υγεία

Tα παχύσαρκα παιδιά διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν πληθώρα ασθενειών κατά την ενηλικίωσή τους, όπως διαβήτη τύπου 2, καρδιαγγειακά νοσήματα, μεταβολικό σύνδρομο, αρτηριακή υπέρταση, υπνική άπνοια, αύξηση χοληστερίνης ή τριγλυκεριδίων. Αυτό όμως που δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμα είναι αν διατρέχουν αυτούς τους κινδύνους επειδή κερδίζουν περισσότερο βάρος όταν γίνουν ενήλικοι, οπότε επιβαρύνεται η υγεία τους ή αν κάτι στην παιδική παχυσαρκία τα καθιστά πιο ευάλωτα σε αυτού του είδους τα νοσήματα.

10 συν 1 βήματα για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

–«Δείτε» το παιδί χωρίς να φοράτε τα γυαλιά της… μαμάς, εκείνα με τα οποία στρογγυλεύουν και αμβλύνονται συνήθως όλα τα προβλήματα είτε αφορούν τη συμπεριφορά του, το σώμα του κ.ο.κ. Ένα παιδί που χρειάζεται μεγαλύτερα ρούχα πολύ νωρίτερα από εκείνα που αντιστοιχούν στην ηλικία του, ένα κακώς εννοούμενο «ανεπτυγμένο» παιδί, ένα παιδί με εμμονή στο φαγητό, σύντομα θα έχει προβλήματα υγείας αλλά και ψυχολογικά προβλήματα, λόγω της κοροϊδίας, της απόρριψης, της χλεύης. Σχεδόν ποτέ τα κιλά που περισσεύουν σε ένα παιδί δεν θα γίνουν… μπόι όπως λατρεύουν να λένε οι Ελληνίδες γιαγιάδες και μάνες.
-Συμβουλευτείτε κατ’ αρχάς τον παιδίατρό σας, που προφανώς μπορεί να εκτιμήσει το μέγεθος του προβλήματος και να σας παραπέμψει, εφόσον το κρίνει αναγκαίο, σε ειδικό.
-Διαμορφώστε με τη βοήθεια και των ειδικών πρόγραμμα διατροφής κατάλληλο για το παιδί σας. Οι δίαιτες δεν ενδείκνυνται για τα παιδιά, όσο ισορροπημένες κι αν σας φαίνονται, όσο πετυχημένες κι αν χαρακτηρίζονται. Ένα παιδί χρειάζεται να λαμβάνει όλα τα αναγκαία θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξή του μέσα από τις τροφές σε κανονικές ποσότητες και σε συχνά γεύματα.
-Καταγράψτε τις «αρνητικές» συνήθειες του παιδιού, π.χ. σημειώνοντας ποια ανθυγιεινά φαγητά προτιμά, κάθε πότε τρώει, αν καταφεύγει στην κουζίνα κάθε φορά που πιέζεται από το διάβασμα ή αν τρώει περισσότερο όταν βλέπει τηλεόραση. Έχετε κάνει με αυτόν τον τρόπο ένα σημαντικό βήμα αποκωδικοποιώντας τη διατροφική συμπεριφορά του παιδιού και τις ανάγκες που προσπαθεί να καλύψει μέσα από το φαγητό.
-Αποδεχτείτε τον δικό σας μείζονα ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία. Ως γονείς οφείλετε να δίνετε οι ίδιοι το θετικό παράδειγμα γενικώς αλλά και στο τραπέζι εν προκειμένω, οπότε ο ρόλος σας είναι πολύ σημαντικός στην υιοθέτηση και την απόκτηση σωστών διατροφικών συνηθειών.
-Καθιερώστε το οικογενειακό τραπέζι όσο πιο συχνά γίνεται. Πιθανόν κατ’ αρχάς να ακούγεται ανέφικτο με τον φρενήρη και ασφυκτικό ρυθμό εργασίας που ακολουθείτε, αλλά το οφείλετε στο παιδί και σε σας να προσπαθήσετε. Ακόμη κι αν λείπετε αρκετά από το σπίτι, να ενημερώνετε όσους φροντίζουν το παιδί να ακολουθούν σταθερό πρόγραμμα στις ώρες φαγητού καθώς και για τα υγιεινά σνακ που πρέπει να του δίνουν.
-Έχετε υπόψη σας ότι όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο ευκολότερη θα είναι και η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Ένα παιδί νεαρής σχολικής ηλικίας μπορεί να καθοδηγηθεί πιο εύκολα στη σωστή διατροφή και την άσκηση από έναν εξ ορισμού αντιδραστικό έφηβο.
-Εξηγήστε στο παιδί γιατί και πώς θέλετε να το βοηθήσετε. Μιλήστε του για τα προβλήματα και τις επιπτώσεις που έχουν τα παραπανίσια κιλά και περιγράψτε του τα βήματα που θα ακολουθήσει με τη στήριξή σας ώστε να αισθάνεται καλά με το σώμα του και την υγεία του.
-Δώστε χρόνο στο παιδί – πρόκειται για μια αλλαγή στη ζωή του. Και να θυμάστε ότι καμία αλλαγή ούτε στη διατροφή ούτε σε άλλα θέματα της ζωής του μπορεί να γίνει απότομα, καταπιεστικά, με τιμωρία ή με δωροδοκία.
-Ενθαρρύνετε το παιδί ώστε εκτός από τις αλλαγές στη διατροφή να αποκτήσει και νέες συνήθειες, όπως να ασχοληθεί με ένα άθλημα της επιλογής του, να περιορίσει τον χρόνο της τηλεόρασης ή του ηλεκτρονικού υπολογιστή έστω και μερικά λεπτά κάθε μέρα, να ξεκινήσει ένα χόμπι όπως π.χ. μουσική που θα του αποσπάσει την προσοχή από τις εντός οικίας δραστηριότητες και το φαγητό.
-Ζητήστε τη συνδρομή των γιαγιάδων και παππούδων στην προσπάθειά σας. Εξηγήστε τους γιατί το παιδί πρέπει να χάσει κιλά δίνοντας έμφαση στο θέμα της υγείας και κάντε τους συμμάχους στον πόλεμο της ζυγαριάς. Ο ρόλος τους μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμος δεδομένης της ιδιαίτερης και τρυφερής σχέσης που αναπτύσσουν συνήθως με το παιδί.

Με τη συνεργασία της ψυχολόγου-παιδοψυχολόγου Αλεξάνδρας Καππάτου