Η μουσικοθεραπεία αποτελεί μια ερευνητικά τεκμηριωμένη θεραπευτική προσέγγιση, η οποία χρησιμοποιεί τις ιδιότητες της μουσικής (συναισθηματικές, εκφραστικές, επικοινωνιακές, εκπαιδευτικές και εμψυχωτικές) ως μέσο για την επίτευξη θεραπευτικών στόχων, στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής σχέσης. Οι συνεδρίες, είτε πρόκειται για ομαδικές είτε για ατομικές, σε πρακτικό επίπεδο, περιλαμβάνουν δραστηριότητες, όπως το παιχνίδι με μουσικά όργανα, ο αυτοσχεδιασμός, το τραγούδι, η ακρόαση μουσικής και ο χορός. Οι προτεινόμενες, κάθε φορά, δραστηριότητες είναι σχεδιασμένες με  τέτοιο τρόπο, ώστε να ανταποκρίνονται με τη μεγαλύτερη δυνατή ευστοχία, στις ικανότητες και τις προτιμήσεις του ατόμου, ενώ  επιλέγονται με γνώμονα το θεραπευτικό όφελος που θα προσφέρουν σε αυτό. Συνεπώς, δεν πρόκειται για μάθημα μουσικής, ούτε απαιτούνται μουσικές γνώσεις από τον ωφελούμενο, καθώς ο στόχος είναι αποκλειστικά θεραπευτικός και όχι καλλιτεχνικός.

Πώς όμως η μουσικοθεραπεία παρεμβαίνει θεραπευτικά σε άτομα με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος;

Οι δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα εν λόγω άτομα παρουσιάζουν μεγάλη ετερογένεια, εντοπίζονται δε σε διάφορους τομείς της ζωής τους και συνίστανται, μεταξύ άλλων παραδειγμάτων, στην παρουσία ελλειμμάτων στην επικοινωνία και στην αλληλεπίδραση, στην ύπαρξη περιορισμένων και επαναλαμβομένων προτύπων συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων ή δραστηριοτήτων, στην εκδήλωση διαταραγμένων εκτελεστικών λειτουργιών κλπ. Τέλος, το άτομο βιώνει έντονα στρεσογόνες καταστάσεις λόγω των παραπάνω δυσκολιών, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το περιβάλλον, κοινωνικό και υλικό,  δεν είναι προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητές του.

Τις τελευταίες δεκαετίες, πλήθος ερευνών εστιάζουν στη θετική επίδραση που μπορεί να έχει η μουσική εμπειρία στον άνθρωπο και πιο συγκεκριμένα, σε παιδιά και ενήλικες που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού. Η μουσικοθεραπεία αξιοποιεί αυτά τα ερευνητικά δεδομένα, δημιουργώντας ένα θεραπευτικό πλαίσιο που :

• Ενθαρρύνει την έκφραση και διευκολύνει την αλληλεπίδραση.
• Δημιουργεί ενδογενή κίνητρα συμμετοχής, μέσω της αισθητηριακής ικανοποίησης.
• Ελαττώνει το άγχος.

Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να τονίσουμε ότι το κάθε άτομο είναι ξεχωριστό. Συνεπώς, όταν παρουσιάζεται μία παρεμφερής δυσκολία σε διαφορετικά άτομα, δεν αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο. Με σκοπό να γίνει περισσότερο αντιληπτός ο τρόπος παρέμβασης του μουσικοθεραπευτή, παραθέτουμε ορισμένα παραδείγματα δραστηριοτήτων που μπορεί να προταθούν από αυτόν σε άτομα με Δ.Α.Φ. Οι παρακάτω δραστηριότητες δεν αποτελούν «συνταγές μουσικοθεραπείας», αλλά περιγραφές ορισμένων στιγμιοτύπων από συνεδρίες.

• Ο μουσικοθεραπευτής προτείνει την ενεργή ακρόαση μουσικής (ζωντανής/ηχογραφημένης) που ανταποκρίνεται στο γούστο του ωφελούμενου και στο επίπεδο αντίληψής του, επιδιώκωντας παράλληλα να συνδεθεί μαζί του και να εξασφαλίσει την πνευματική παρουσία του κατά τη διάρκεια της συνεδρίας (βλεμματική/σωματική επαφή, τραγούδι). Η δραστηριότητα έχει σαν στόχο την επικοινωνία και σύνδεση του ατόμου με το μουσικοθεραπευτή, καθώς και τη μείωση του άγχους.
• Ο μουσικοθεραπευτής προτείνει ένα ρυθμικό αυτοσχεδιασμό (με σταθερή δομή) με τη βοηθεια κρουστών οργάνων που ανταποκρίνονται στις δυνατότητες του ωφελούμενου, δημιουργώντας ένα πλαίσιο ασφάλειας, έκφρασης και εκτόνωσης θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, επιδιώκοντας παράλληλα τη διεύρυνση των ενδιαφερόντων του.
• Ο μουσικοθεραπευτής τραγουδάει τραγούδια που γνωρίζει ο ωφελούμενος και ανταποκρίνονται στο γούστο του και στο επίπεδο αντίληψής του, παρακινώντας τον (έμμεσα) να συμμετάσχει, συμπληρώνοντας λέξεις από το τραγούδι. Στόχος είναι η καλλιέργεια της λεκτικής επικοινωνίας ενός ατόμου που αντιμετωπίζει δυσκολιές στο λόγο.
• Ο μουσικοθεραπευτής προτείνει την αισθητηριακή εξερεύνηση μουσικών οργάνων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τον ωφελούμενο είτε λόγω ήχου, είτε λόγω σχήματος, είτε λόγω υφής, με σκοπό την καλλιέργεια της λεπτής ή/και αδρής κινητικότητας.

Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να διευκρινιστεί ότι επιλέγονται εκείνες οι δραστηριότητες που θεωρούνται ικανές να εξασφαλίσουν την οικειοθελή συμμετοχή του ατόμου, θέτοντας ως στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του και χρησιμοποιώντας τη μουσική εμπειρία σαν μέσο.

Η Ελένη Λιώρα είναι μουσικοθεραπεύτρια στο Εξειδικευμένο Κέντρο Διάγνωσης και Αποκατάστασης Ατόμων με ΔΑΦ “Ηλίανθος”, της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας “Κέντρο Παιδιού και Εφήβου”.