Γεννιόμαστε άραγε -εμείς τα κορίτσια- με την προδιάθεση να αγαπάμε το ροζ, τα μακριά μαλλιά και τη μόνιμη δέσμευση; Μας εμφυτεύεται ή είναι εγγενής η τάση να προσφέρουμε αδιάκοπα; Και τα αγόρια, αγαπάνε εκ γενετής την μπάλα και τον πόλεμο σε φόντο μπλε; Μην τρομάζετε, δεν ακολουθεί ενδελεχής ψυχαναλυτική ανάλυση. Μία επιφανειακή ματιά μόνο, σχετικά με το πόσο νωρίς ξεκινάμε να «χτίζουμε» τα πιο πάνω στερεότυπα, που τελικά μπορεί να μην αφορούν καθόλου τη γενιά των παιδιών μας, αλλά, ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν ως δείκτες αναφοράς.
Στο σπίτι μας περνάμε κάμποσες ώρες την εβδομάδα χαζεύοντας τις περιπέτειες της γουρουνίτσας Πέπα. Για να μην είμαι τελείως αχάριστη, το στρογγυλό ροζ αυτό πλάσμα, μαζί με την οικογένεια και τους φίλους της, μας έχει χαρίσει αρκετές στιγμές ηρεμίας. Και εκτός αυτού, η Νικίτα έχει μάθει διάφορες λέξεις κι έχει αποκτήσει μία κάποια ευχέρεια στο χοροπηδητό. Πρόσφατα σκέφτηκα τους χαρακτήρες της σειράς: ο μπαμπάς Γουρουνάκης, αγαθός και πρόθυμος, αγαπάει το φαγητό, δεν τα πολυκαταφέρνει με τους χάρτες, ούτε με τις επισκευές μέσα στο σπίτι. Η μαμά Γουρουνίτσα, ικανή, ικανότατη, δεν υψώνει ποτέ τη φωνή της, δουλεύει από το σπίτι κάνοντας κάτι αδιευκρίνιστο και συχνά πυκνά φτιάχνει μπισκότα σοκολάτας. Στην εταιρεία που δουλεύει ο μπαμπάς, η μαμά Γάτα είναι η γραμματέας, και στο σχολείο δασκάλα είναι η μαντάμ Γαζέλα που μάλλον ενσαρκώνει το αιώνιο πρότυπο της «Δεσποινίδας ετών 39» με μια άγρια ροκ νιότη να υπονοείται. Ανάμεσα στους γυναικείους χαρακτήρες, αντάρτης η δεσποινίς Κουνέλα, που ναι μεν οδηγεί ελικόπτερο, χειρίζεται τον γερανό για την ανακύκλωση και κάνει ένα σωρό άλλες δουλειές (μέχρι και η βασίλισσα τη βράβευσε για την αξιοσύνη και την πολυπραγμοσύνη της), δεν έχει όμως οικογένεια και παιδιά. Κατά τα άλλα, σε αυτήν τη φάρμα των ζώων τα κορίτσια κυκλοφορούν αγκαλιά με τις κούκλες και τα αρκουδάκια τους, τα αγόρια με τους δεινόσαυρους και τους δράκους τους και κάπως έτσι κυλούν οι μέρες. Σε μία στιγμή αναλαμπής, λοιπόν, αναρωτήθηκα τι αποκομίζει το παιδί μου από την έκθεσή του σε αυτό το σουρεαλιστικό σύμπαν, που παρ’ όλη την ελαφράδα του ξεχωρίζει με σχετική ακρίβεια ποιοι είναι οι ρόλοι του ενός και ποιοι οι ρόλοι του άλλου φύλου.
Τα δικά μου πρώτα στερεότυπα χτίστηκαν με Κάντι Κάντι, Στρουμφάκια και -ευτυχώς- μεγάλες δόσεις Μικρού Νικόλα. Η Κάντι Κάντι, αυτή η γιαπωνέζικης τεχνοτροπίας μικρούλα, ήταν χτυπημένη από τη μοίρα από όλες τις μεριές: εγκαταλελειμμένη από τους γονείς της, υιοθετημένη στη συνέχεια και βασανισμένη από θετούς γονείς, αδελφές, αδελφούς, αιωνίως ερωτευμένη με τον πρίγκιπα Άντονι, που πεθαίνει πάντα νέος. Και παρά τις μύριες όσες ατυχίες της, η Κάντι Κάντι, τσαχπίνα, αισιόδοξη και στωική, υπέφερε το ριζικό της αγόγγυστα, σχεδόν χαριτωμένα. Μη με ρωτήσετε τώρα αν αυτό το δράμα έληξε με μια κάποια κάθαρση – οι σαπουνόπερες άλλωστε δεν τελειώνουν ποτέ, συνήθως απλά βαριούνται όσοι τις γράφουν και όσοι τις βλέπουν. Η ουσία είναι πως εγώ, κι άλλα τόσα κορίτσια της γενιάς μου, γαλουχηθήκαμε με την ιδέα πως είναι ύψιστη αρετή για τη γυναίκα να υποφέρει αξιοπρεπώς, να θυσιάζεται για τους άλλους, να δακρύζει αλλά να μην κλαίει, να είναι ευάλωτη αλλά δυνατή και, προπαντός, πάντα μα πάντα όμορφη. Αλλά ακόμα κι αν κοιτάξω πέρα από την τραγική εξτραβαγκάντζα της Κάντι Κάντι, κι αυτός ο ίδιος ο δαιμόνιος Μικρός Νικόλας τι παραπάνω μου αποκάλυψε για τον ρόλο των δύο φύλων στην κοινωνία;
Τώρα θα μου πείτε δικαίως ότι ο Μικρός Νικόλας μεγαλώνει σε μια κάποια επαρχιακή πόλη της Γαλλίας τη δεκαετία του ’50. Αλλά τι έχει αλλάξει στην πραγματικότητα από τότε μέχρι σήμερα, όταν οι συγγραφείς και οι σκιτσογράφοι απεικονίζουν την πραγματικότητα για τα παιδιά; Μη με παρεξηγήσετε, δεν έχω καμία πρόθεση να συγκρίνω τους ιδιοφυείς Σαμπέ και Γκοσινί με τη στρατιά ανώνυμων συγγραφέων που υπογράφουν τα κείμενα της Πέπα της Γουρουνίτσας. Υπάρχουν όμως ομοιότητες: η μαμά, κατά βάση στο σπίτι, διοικεί και αποφασίζει ενώ ο μπαμπάς, κατ’ επίφαση κολόνα του σπιτιού, δουλεύει στο γραφείο και η δασκάλα είναι πάντα γυναίκα. Και τα παιδιά, τόσο στη Γαλλία του ’50 όσο και στη σύγχρονη φάρμα της Πέπα, προπονούνται για να πάρουν τη σκυτάλη από τους μεγάλους.
Ο κόσμος άλλαξε, οι παραδόσεις αλώθηκαν τόσο που δεν έχει πια μεγάλη σημασία να σκέφτεται κανείς πώς είναι π.χ. τα πράγματα στην Ελλάδα και πώς στην Αμερική ή στην Αγγλία. Τα κορίτσια και τα αγόρια μεγαλώνουν με τις ίδιες εικόνες παντού-τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο. Ωστόσο η πραγματικότητα επαλήθευσε με τραγικό τρόπο πρόσφατα ότι στην Ελλάδα άντρας νοείται εκείνος που είναι «ζόρικος», ενίοτε και νταής. Και στην Αμερική, όπου η πλειοψηφία των δημοκρατικών φλερτάρει με την ιδέα να δώσει το χρίσμα για την προεδρία στη Χίλαρι Κλίντον, μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού εξακολουθεί να μετράει ως σημαντικότερο σημείο του βιογραφικού της τη θητεία της ως Πρώτης Κυρίας. Κυρία του κυρίου δηλαδή… Κι αν θέλουμε να εξετάσουμε το θέμα καθαρά ποσοτικά, οι αριθμοί θα μας δείξουν ότι γυναίκες και άντρες συνήθως δεν αμείβονται το ίδιο για την ίδια δουλειά. Ακόμα, οι γυναίκες που για όποιον δικό τους λόγο δεν προσεγγίζουν την απόλυτη ευτυχία και την ολοκλήρωση μέσω της οικογένειας και της τεκνοποιίας, παραμένουν πολλές φορές ταμπού για τους συγγενείς, ακόμα και για τους φίλους τους. Και ο άντρας ο «σωστός» δεν είναι συναισθηματικός, πώς να το κάνουμε, τελεία και παύλα. Θα μου πείτε, φταίει η Πέπα η γουρουνίτσα για όλα αυτά; Τόσες και τόσες ηρωίδες του Ντίσνεϊ κάθε χρόνο ψάχνουν για τον απόλυτο έρωτα και εν τω μεταξύ η μέση τους χρόνο με τον χρόνο γίνεται όλο και πιο ανυπόφορα λεπτή. Τουλάχιστον, η Πέπα κλείνει το μάτι σε εναλλακτικά πρότυπα ομορφιάς: η γουρουνίτσα, η προβατίνα, οι δίδυμες ζέβρες, τα πόνι και τα σκυλιά, όλοι έχουν τη γοητεία τους.
Ηθικό δίδαγμα δεν έχει αυτή η ιστορία, πέραν ίσως του ότι την απάντηση στην ερώτηση «τι είναι άντρας και τι είναι γυναίκα» την εγγράφουμε στα παιδιά μας υποσυνείδητα από πάρα πολύ μικρή ηλικία. Δυστυχώς πρόκειται για απάντηση πιο δεδομένη απ’ όσο φανταζόμαστε ή απ’ όσο θα θέλαμε. Εικάζω πως το «κλειδί» βρίσκεται στην κοπιαστική διαδικασία τού να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας να μη φυλακίζονται σε έναν μόνο ρόλο. Να μάθουν να είναι μαζί και κορίτσια και αγόρια, και δυναμικά και υπομονετικά, και γιν και γιαν. Βήμα-βήμα. Για αρχή, Go Hilary!
