Με το τέλος του καλοκαιριού, σας καλώ να με ακολουθήσετε σε μια ονειροφαντασία: Ας υποκριθούμε πως είναι ακόμη μέσα Αυγούστου. Κι εσείς μόλις ξεκινήσατε τις καλοκαιρινές διακοπές σας, επιλέγοντας φέτος έναν προορισμό του εξωτερικού: την όμορφη Ρώμη. Περνάτε τις ημέρες σας περιδιαβαίνοντας στα μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους, «χτυπώντας» στα διαλείμματα έναν εσπρέσο σε κάθε piazza που βρίσκετε στον δρόμο σας, ενώ τα παιδιά σας απολαμβάνουν ένα παραδοσιακό gelato. Όλα είναι ιδανικά, μια ξεκούραση ίσως όχι του σώματος αλλά του νου. Πώς το έλεγε ο Καζαντζάκης; «Να γυρίζεις τη γης, να βλέπεις, να βλέπεις – και να μη χορταίνεις – καινούργια χώματα και θάλασσες κι ανθρώπους… κι έπειτα να σφαλνάς τα βλέφαρα και να νιώθεις τα πλούτη να κατασταλάζουν μέσα σου ήσυχα, τρικυμιστά…»Έχει πανσέληνο απόψε
Ένα μεσημέρι καθώς επιστρέφετε στο ξενοδοχείο, ο υπεύθυνος concièrge σάς χαμογελάει πλατιά ρωτώντας σας πώς σκοπεύετε να περάσετε την αυγουστιάτικη πανσέληνο.
«Ορίστε;»
«Μα, ναι! Κάθε χρόνο ανοίγουν όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι και είναι μια μαγεία. Σας το συνιστώ ανεπιφύλακτα».
Αυγουστιάτικη πανσέληνος στο… Κολοσσαίο, δηλαδή; Τι κι αν θα έχει άπειρο κόσμο! Εννοείται πως θα το επιλέξετε. Κι ας το επισκεφθήκατε ήδη –ας σταθήκατε σε μια ατελείωτη ουρά κάτω από τον καυτό ήλιο της Αιώνιας Πόλης για να απολαύσετε το μνημείο, πληρώνοντας κατ’ ελάχιστον είκοσι ευρώ το κεφάλι. Αυτές οι ευκαιρίες δεν χάνονται! Άλλωστε τώρα η είσοδος θα είναι ελεύθερη. Βουρ για μια ξεχωριστή βραδιά!
Κάπως έτσι πρέπει να αισθάνονται οι ξένοι τουρίστες που επισκέπτονται την Αθήνα τις ημέρες του Αυγούστου: Πόση μαγεία πρέπει να κρύβει γι’ αυτούς η αποκάλυψη πως οι αρχαιολογικοί χώροι, όπως η Ακρόπολη και το Σούνιο, αλλά και τα μουσεία ανοίγουν για όλους το βράδυ της πανσελήνου; Σίγουρα πρόκειται για μία εμπειρία που θα συζητούν με τους οικείους τους, μετά την επιστροφή στα πάτρια εδάφη. Και κάπως έτσι, οι επισκέπτες γίνονται πρέσβεις της χώρας και των υπηρεσιών πολιτισμού της…
Τυπικά, όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι της χώρας μένουν ανοικτοί το βράδυ της αυγουστιάτικης πανσελήνου. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό εξαρτάται και από τοπικούς παράγοντες. Για παράδειγμα, ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα παρέμεινε κλειστός για λόγους πυρασφάλειας του γειτονικού δάσους, αφήνοντας ελαφρώς απογοητευμένους επισκέπτες και κατοίκους του νησιού. Όμως, στους αρχαιολογικούς χώρους που άνοιξαν, οι επισκέπτες απόλαυσαν ένα βράδυ ρομαντισμού, ανάμικτο με τη μελαγχολία του επερχόμενου φθινοπώρου. Και κάποιοι ίσως και να αναρωτιούνται γιατί πρέπει να περιμένουν σχεδόν έναν χρόνο για να βιώσουν κάτι αντίστοιχο.Και γιατί όχι κάτι διαφορετικό;
Τα μουσεία έχουν εξασφαλίσει την αναγνώριση της ύπαρξης και των λειτουργιών τους. Αλλά αυτό, παρά τα πλεονεκτήματά του, κρύβει και ορισμένους κινδύνους, όπως η παγίωση των «ταιριαστών» δράσεών τους στο μυαλό του κοινού, που δεν περιμένει –και συχνά ούτε αποδέχεται– το «κάτι διαφορετικό». Σκεφτείτε το. Δεν έχετε κάποτε αναλογιστεί: «Μα, αυτή η δράση [βάλτε εδώ όποια εσείς σκέφτεστε] δεν ταιριάζει σε ένα μουσείο!»;
Όμως, θα το επαναλάβω, τα μουσεία πλέον προσφέρουν ευκαιρίες για νέες εμπειρίες σε όλους, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας: Ανοιχτά σε εναλλακτικές ώρες, αργά το βράδυ, όπως το Μουσείο Ακρόπολης, ή και όλη τη νύχτα για διανυκτερεύσεις (μικρών ή μεγάλων) όπως το Μουσείο Φωταερίου και το Ίδρυμα Θεοχαράκη, γιόγκα στο μουσείο (στην Ελλάδα το δοκίμασε το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης), συναυλίες στον κήπο του μουσείου, όπως στο Νομισματικό Μουσείο, escape games και κυνήγι θησαυρού (αυτό κυρίως στο εξωτερικό όπως στο Metropolitan Museum of Art και στο Museum of London, αλλά και στο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου), βραδιές για μη δεσμευμένους ενήλικους στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Λονδίνου (σκεφτείτε το ως διευρυμένο speed dating για λάτρεις του πολιτισμού) – και τόσα άλλα!
Και αν συλλογίζεστε «γιατί να πάω σε ένα μουσείο για όλα αυτά;», η απάντηση είναι «γιατί όχι;» Ενώ αν αναρωτιέστε τι έχουν να κερδίσουν τα μουσεία από τέτοιες εκδηλώσεις, η απάντηση είναι απλή: πρώτον δημοφιλία σε ένα νεαρότερο κοινό, χάρη και στα social media, και άρα ανανέωση του προφίλ του φορέα, και δεύτερον πολυπόθητα οικονομικά οφέλη, αφού τέτοιες εκδηλώσεις είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρες.
Κατά την προσωπική μου εκτίμηση, θα έχουμε ένα ακαδημαϊκό έτος γεμάτο με τέτοιες πρωτοβουλίες, γιατί αρκετά τις στερηθήκαμε –κοινό και μουσεία– τα τελευταία χρόνια. Για παράδειγμα, το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, στην Τεχνόπολη, ήδη ανακοίνωσε ορισμένες δράσεις του φθινοπώρου για πολύ μικρά παιδιά, 2-4 ετών, όπου θα συμμετάσχουν παρέα με το αγαπημένο τους αρκουδάκι. Παλιότερα, μάλιστα, το κάθε αρκουδάκι περνούσε και μια νύχτα στο μουσείο και τα παιδιά το παραλάμβαναν το επόμενο πρωί, μαζί με φωτογραφίες των «αταξιών» που έκανε στον χώρο κατά τη διάρκεια της νύχτας (αφού δύσκολα κανονίζεται sleepover για τόσο μικρά παιδάκια – το μουσείο κανονίζει sleepovers για μεγαλύτερα παιδιά!) Αναδρομική Έκθεση του Παρθένη στην Εθνική Πινακοθήκη
Να το, λοιπόν, το δυναμικό πολιτιστικό ξεκίνημα ενός πλούσιου σε εκδηλώσεις έτους, που συνέπεσε με την καλοκαιρινή σεζόν και θα συνεχιστεί και στις αρχές του φθινοπώρου! Στην Εθνική Πινακοθήκη Αθήνας, η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα μάς άφησε κληρονομιά μια έκθεση που ετοίμαζε, αλλά δεν πρόλαβε να δει: τη μεγάλη αναδρομική του Παρθένη. Αυτός ο καλλιτέχνης, με τη λαμπρή πορεία και το άδοξο τέλος, είχε την καταπληκτική ικανότητα να αντανακλά τις ισχυρότερες καλλιτεχνικές τάσεις στα διάφορα μέρη όπου έζησε, κάνοντάς τες δικές του. Χάζεψα πίνακες από τους οποίους ξάφνου ξεπηδούσαν χρυσά στοιχεία, που θα ορκιζόμουν ότι παραπέμπουν στους συμβολισμούς του κινήματος της Βιεννέζικης Απόσχισης (στο οποίο ανήκε και ο Κλιμτ) – και ναι, ήταν από την περίοδο της Βιέννης. Ρεαλισμός, αναφορές στην περιβόητη «γενιά του ‘30», θρησκεία, τοπία, νεκρή φύση –και μαζί πολιτικές αναταραχές, δολοφονίες, ασθένειες, μικροπολιτικές (τον φαντάστηκα κάποια στιγμή πικραμένο από όλους, να μετανιώνει που επέστρεψε στην Ελλάδα, να ξεφυσάει, ίσως ακόμη και να θυμώνει).
Τα έργα του Παρθένη αλλάζουν, προσαρμόζονται, ρουφούν τις εξωτερικές επιδράσεις και τις μετουσιώνουν σε εξαιρετικά δυνατές καλλιτεχνικές δηλώσεις. Και είναι τέτοια, δυνατά, διαχρονικά, πολυεπίπεδα και αυθεντικά έργα τέχνης, που δεν είναι μόδα, αλλά κληροδότημα στις επόμενες γενιές και μπορούν να «χρησιμοποιηθούν» εύκολα με τα παιδιά, καθώς αυτά αποδεικνύονται ανθεκτικά σε συζητήσεις και αναλύσεις.
Θεωρώ ότι μπορείτε να πάτε με μικρά και μεγαλύτερα παιδιά (αρκεί να ακούν σε παροτρύνσεις τύπου «μην αγγίζετε/μην πλησιάζετε», αφού στην Πινακοθήκη είναι εξαιρετικά αυστηροί με τέτοια θέματα). Βέβαια, δεν είδα να προσφέρουν φυλλάδια δραστηριοτήτων σε οικογένειες, ενώ το σχετικά άδειο πωλητήριο δεν έχει (σε αυτόν τον ενάμιση χρόνο λειτουργίας του) εξοπλιστεί καλά και δεν διαθέτει ούτε μια σειρά παιδικών προϊόντων.
Αλλά μην το αφήσετε να σας πτοήσει! Μπορείτε να εμπνευστείτε από τα παρακάτω: «Συλλέξτε» δέντρα που ζωγράφισε ο Παρθένης σε διάφορους πίνακες, μετρήστε τα ζώα, δημιουργήστε έναν χάρτη της Ελλάδας ή και της Ευρώπης με τα έργα του ανά περιοχή ή μια διαδρομή του καλλιτέχνη, κάντε τα δικά σας σενάρια για τις σκέψεις των προσώπων στα εξαιρετικά του πορτρέτα, σκεφτείτε τι μη αναμενόμενο θα μπορούσε να κρύβει η (σωζόμενη) «βαλίτσα του καλλιτέχνη» –ίσως ένα μισοφαγωμένο μήλο, ένα τοστ ή ένα καθαρό πουκάμισο, γιατί μπορεί να λερωνόταν συχνά με μπογιές;
Υπάρχουν ορισμένα «διπλά» έργα, με το ένα ασπρόμαυρο και το άλλο έγχρωμο: δοκιμάστε σε μια φωτοτυπία του ασπρόμαυρου, σε δεύτερο χρόνο, να βάλετε τα χρώματα της επιλογής σας και μετά να τα συγκρίνετε με τους χρωματισμούς του καλλιτέχνη. Ένα άλλο έργο σώζεται αρκετά κατεστραμμένο: μπορείτε να συμπληρώσετε με το μυαλό σας το κομμάτι που λείπει. Με μεγαλύτερα παιδιά, κάντε μια συζήτηση για τους δύο πίνακές του με τίτλο «Ατενίζοντας την Ειρήνη», που ολοκληρώθηκαν το 1938. Τι συμβολίζουν οι χαρακτήρες; Γιατί σήμερα θα λέγαμε ότι ο τίτλος τους κρύβει μια ειρωνεία; Τι συνέβη μόλις δύο χρόνια αργότερα;
Αυτό το Σαββατοκύριακο, λοιπόν, πάρτε τους αγαπημένους σας και πηγαίνετε στην Εθνική Πινακοθήκη. Απολαύστε τα έργα ενός σπουδαίου καλλιτέχνη-δασκάλου, συζύγου και μπαμπά, μιλήστε, φανταστείτε και γελάστε παρέα. Απολαύστε τον καφέ σας στο αίθριο του μουσείου και οραματιστείτε μια καλή και ενδιαφέρουσα ακαδημαϊκή χρονιά –πολιτιστικά και γενικά– για όλους μας!

Η Βασιλική Μαρκάκη είναι μουσειολόγος, μουσειοπαιδαγωγός (interdisciplinary museum educator), συγγραφέας, και υποψήφια διδάκτωρ σε θέματα marketing των πωλητηρίων μουσείων. Instagram: @vassiliki.markaki