Μήνας συνυφασμένος με το σχολείο -και με ό,τι αυτό συνεπάγεται- ο Σεπτέμβριος, βάζει σε πρόγραμμα, θέλοντας και μη, μικρούς και μεγάλους. Οι σχολικές υποχρεώσεις φαίνονται βουνό στους μαθητές, ιδίως μετά την ανεμελιά του καλοκαιριού, ωστόσο γίνονται η νέα καθημερινότητα για τις περισσότερες οικογένειες αφού πλέον ολοένα πιο πολλοί γονείς επωμίζονται τα σχολικά βάρη και άγχη μαζί με τα παιδιά τους. Εάν δε υπάρχει και «πρωτάκι» στην οικογένεια, τότε οι ευθύνες μοιάζουν να βαραίνουν ακόμη περισσότερο τους γονείς στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν το 6χρονο παιδί να μεταβεί από το νηπιαγωγείο στο σχολείο και να εγκλιματιστεί στο νέο περιβάλλον αλλά και στη μελέτη.
Το διάβασμα των παιδιών γίνεται πλέον σημείο αναφοράς στις συζητήσεις γονιών, κυρίως μαμάδων, στο πάρκο, στις δραστηριότητες, στα πάρτι – όσοι έχουν ήδη παιδιά που φοιτούν στο δημοτικό σχολείο ξέρουν πολύ καλά πώς και πόσο εύκολα γίνεται αυτό… Πώς διαβάζει, με ποιον διαβάζει, πόσο διαβάζει, πού διαβάζει; Οι ερωταποκρίσεις δεν έχουν τέλος όταν το θέμα των συζητήσεων των γονιών είναι η μελέτη του μαθητή του σπιτιού.
«Η μελέτη στο σπίτι είναι μία διαδικασία παρεξηγημένη. Κάποιοι γονείς θεωρούν π.χ. ότι  μπορεί να υποκαθιστά το παιχνίδι, ότι είναι χρόνος για να γεμίζει το παιδί την ημέρα του, για να απασχολείται με κάτι και να μην ‘‘ενοχλεί’’, να μη χαζεύει π.χ. τηλεόραση κ.ά. Η μελέτη στο σπίτι είναι κυρίως δημιουργικός χρόνος που εμπλουτίζει το παιδί με νέα πράγματα» λέει η ειδικός, παιδοψυχολόγος Ιωάννα Κατσίκα, κληθείσα να μας δώσει τα… επιστημονικά της φώτα για το πώς μπορούμε να διαχειριστούμε ως γονείς, έμπειροι και άπειροι, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το σχολείο, τις απαιτήσεις και το νέο πρόγραμμα που επιβάλλει στις οικογένειες με μικρούς μαθητές.
«Αυτό που ξεχνούν πολλές φορές γονείς αλλά και εκπαιδευτικοί είναι πως η μελέτη στο σπίτι αφορά μία υποστηρικτική διαδικασία που σκοπό έχει την ενίσχυση, τη βελτίωση, την εμπέδωση και τη γενίκευση των επιμέρους εννοιών που διδάχθηκαν μέσα στην τάξη. Για τον λόγο αυτόν η μελέτη κρίνεται απαραίτητη, ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να υποκαθιστά τη διδασκαλία», αναφέρει η κυρία Κατσίκα.

Στοπ στον γονιό-«δάσκαλο»
Στις μέρες μας παρατηρείται το φαινόμενο οι εκπαιδευτικοί να μεταθέτουν δυσανάλογο όγκο μελέτης για το σπίτι και οι γονείς με τη σειρά τους να παίρνουν τον ρόλο του «εκπαιδευτικού» για να καλύψουν τις απαιτήσεις που έρχονται από το σχολείο. «Όπου και όταν συμβαίνει αυτός ο φαύλος κύκλος θα ήταν καλό να σπάσει» λέει κατηγορηματικά η ειδικός. Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο πλευρές πρέπει να έχουν διακριτούς ρόλους. Οι γονείς πρέπει να εμπιστεύονται τους εκπαιδευτικούς, να ακολουθούν τις υποδείξεις τους και να στέκονται απλοί σύμβουλοι στην εκπαιδευτική διαδικασία, διαχωρίζοντας τη θέση τους και ενώπιον του δασκάλου εάν χρειάζεται. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αποσαφηνίζουν με σαφείς υποδείξεις και συμβουλές προς τους γονείς τον ρόλο τους στο πλαίσιο της μελέτης του παιδιού τους και να εξηγούν ότι οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι και συντονιστές του μαθησιακού έργου. Σε κάθε άλλη περίπτωση οι επιπτώσεις είναι βαριές για το παιδί πρωτίστως που εγκλωβίζεται ανάμεσα σε δάσκαλο και γονιό που υποδύεται τον δάσκαλο. «Η έννοια του γονιού -“δασκάλου” δεν θα πρέπει να υφίσταται, γιατί δυναμιτίζει και καταστρέφει τη σχέση γονέα – παιδιού. Η σχέση γονέα – παιδιού δεν θα πρέπει να περνά από κανένα κανάλι επιδόσεων και σχολικής επιτυχίας γιατί τότε το παιδί μαθαίνει ότι το αγαπούν και το αποδέχονται με όρους» εξηγεί η ειδικός.

Ναι στον γονιό – σύμμαχο
Η  μελέτη των σχολικών μαθημάτων είναι ένα βίωμα για το παιδί που, όπως κάθε βίωμα, συνδέεται με συγκεκριμένα συναισθήματα, δημιουργεί μοτίβα συμπεριφοράς, ωθεί το παιδί να υιοθετεί ρόλους. Σύμφωνα με την ειδικό, εάν οι γονείς το έχουν αυτό στο μυαλό τους, τότε ο ρόλος τους και η συμβολή τους αλλάζει σημαντικά. «Στην πορεία της σχολικής ζωής είναι σημαντικό το παιδί να νιώθει ευχάριστα μέσα σε αυτήν τη διαδικασία, να παίρνει ικανοποίηση από την ανάληψη ευθύνης, από την ολοκλήρωση της διαδικασίας, από την ικανότητά του να μαθαίνει νέα πράγματα και να πετυχαίνει, ανεξάρτητα από την κούραση ή τη δέσμευση που φέρνει αυτή η διαδικασία» λέει η κυρία Κατσίκα. Ο γονιός – σύμμαχος πρέπει διαρκώς να επαινεί το παιδί του για την προσπάθεια, να μη θεωρεί αυτονόητο ότι είναι εύκολο γι’ αυτό, ακόμη και να το διευκολύνει κάποιες φορές και όχι να συσχετίζει την προσπάθεια με την απόδοση της επόμενης μέρας στο σχολείο. Ο γονιός – σύμμαχος δεν αποδίδει χαρακτηρισμούς και ταμπέλες, ούτε  χρησιμοποιεί την επιτυχία ή την αποτυχία σαν τιμωρία ή έπαινο της γενικότερης συμπεριφοράς του παιδιού. Ο γονιός – σύμμαχος θα επιτρέψει στο παιδί να αυτονομηθεί σταδιακά από τον έλεγχό του, να αποκτήσει σωστή εικόνα για τον εαυτό του και ορθό σύστημα αυτο-αξιολόγησης (χωρίς να υποτιμά ή να υπερτιμά τις ικανότητές του), και το κυριότερο θα μπορέσει να εμπιστευτεί το παιδί του χωρίς να μπει στη διαδικασία της σύγκρισής του με τους άλλους.

Οι βασικές αρχές της μελέτης στο σπίτι 

Ως διαδικασία η μελέτη στο σπίτι θα πρέπει να έχει συγκεκριμένο χώρο και χρόνο.

Πότε: Θα πρέπει να λαμβάνει σταθερά χώρα μέσα σε μία συγκεκριμένη ζώνη της ημέρας, κατά προτίμηση τις πρώτες μεσημεριανές ώρες.
Πού: Το γραφείο στο δωμάτιο του παιδιού είναι πάντα ο καλύτερος χώρος για μελέτη. Όποιος χώρος όμως κι αν επιλεγεί, π.χ. κουζίνα, σαλόνι, πρέπει να είναι καθαρός, οργανωμένος, χωρίς πολλά ερεθίσματα που μπορεί να αποσπούν το παιδί (π.χ. παιχνίδια), με μόνο τα απαραίτητα υλικά για τη μελέτη. Εξασφαλίζοντας στο παιδί ένα ήσυχο σταθερό μέρος για διάβασμα, αυξάνονται και οι πιθανότητες το παιδί να παραμείνει συγκεντρωμένο και επικεντρωμένο.
Πώς: Να είναι ξεκάθαρο τι θα γίνει στην ώρα της μελέτης – να έχει αρχή, μέση και τέλος. Καλό θα ήταν, όπως υπάρχει πρόγραμμα σχολικών μαθημάτων στο σχολείο, να υπάρχει ένα πρόγραμμα μελέτης στο σπίτι που το παιδί θα το γνωρίζει. Καλό θα ήταν ακόμα και τα διαλείμματα στη μελέτη να είναι προκαθορισμένα, π.χ. να τελειώνει το παιδί μία ενότητα και να έχει ένα μικρό διάλειμμα πέντε λεπτών ή κάθε μισή ώρα αν το παιδί είναι μεγαλύτερο και αντιλαμβάνεται την έννοια του χρόνου. Τα διαλείμματα θα πρέπει να γίνονται με γνώμονα τις αντοχές του κάθε παιδιού και όχι με γνώμονα τις δικές σας αντοχές. Για να μη φαίνονται στον μικρό μαθητή τα σχολικά μαθήματα βουνό θα πρέπει να μάθει να οργανώνει το διάβασμά του αλλά και τον χρόνο του, θα πρέπει δηλαδή να βρει πόση ώρα χρειάζεται να αφιερώνει σε κάθε μάθημα και ποια βήματα θα ακολουθεί στη μελέτη του. Σταδιακά θα καταλάβει πως το σωστό διάβασμα χρειάζεται αυτοσυγκέντρωση και σύστημα.
Με ποιον: Υποστηρικτικά μπορεί ο γονιός να είναι δίπλα στον μαθητή, αλλά όχι πάντοτε με την ίδια ένταση και την ίδια διάρκεια. Αυτό σημαίνει πως βοηθάμε το παιδί στην Α΄ δημοτικού, σίγουρα όμως δεν στεκόμαστε με τον ίδιο τρόπο κοντά του στη Γ΄ δημοτικού – όσο ανεβαίνει τάξεις το παιδί προσπαθούμε να του μάθουμε να έχει συνειδητή στάση απέναντι στη μάθηση, βοηθώντας πλέον περιστασιακά, όταν δηλαδή αντιμετωπίζει κάποιο αξεπέραστο πρόβλημα με μια άσκηση.

Ο δρόμος της μελέτης για τα πρωτάκια 

Για το παιδί που ξεκινά το δημοτικό σχολείο η μελέτη στο σπίτι είναι ένα πεδίο ανεξερεύνητο, είναι μια διαδικασία που θα πρέπει να οργανωθεί και να στηθεί προσεκτικά με τη βοήθεια και την υποστήριξη του γονιού του, καθώς θα τη βρίσκει μπροστά του τα υπόλοιπα 12 χρόνια της ζωής του. «Οργανώνοντας τη διαδικασία αυτήν οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν ότι είναι δυναμική, επηρεάζεται από την προσωπικότητα του ίδιου του παιδιού αλλά και το επηρεάζει. Ξεκινώντας την Α΄ Δημοτικού ο γονιός είναι αυτός που έχει τον έλεγχο της όλης διαδικασίας, είναι εκείνος που μαθαίνει στο παιδί. Στις επόμενες τάξεις ο γονιός θα πρέπει να μπει στο παρασκήνιο και το παιδί να έρθει στο προσκήνιο, να είναι το ίδιο που ελέγχει τον εαυτό του και που μαθαίνει πώς να μαθαίνει» λέει η παιδοψυχολόγος. Για τα πρωτάκια είναι πολύ σημαντικό να εμπλέκονται στην οργάνωση του χώρου αλλά και των μέσων για τη μελέτη, π.χ. καλό είναι να παίρνουν μόνα τους από την τσάντα τα βιβλία και τα τετράδια που χρειάζονται, να φτιάχνουν μόνα τους στο τέλος τη σχολική τσάντα. Αυτό που πρέπει να θυμάστε –για να μη χάνετε την υπομονή σας– είναι ότι η διάρκεια προσοχής των παιδιών σε αυτήν την ηλικία είναι περιορισμένη και ότι η μελέτη δεν μπορεί να κρατά πολλές ώρες. Σε περιπτώσεις που βλέπετε το παιδί να δυσκολεύεται με συγκεκριμένες έννοιες, να αποφεύγει και να αντιστέκεται συστηματικά στη μελέτη, να φαίνεται πρόθυμο αλλά η μελέτη να κρατά πάρα πολλές ώρες, τότε καλό είναι να απευθυνθείτε σε ειδικό για να διερευνήσετε αν υπάρχει μία επιμέρους δυσκολία.
Εν κατακλείδι, η ειδικός επισημαίνει ότι κίνδυνο δεν διατρέχουν μόνο τα παιδιά που δυσκολεύονται με το διάβασμα, αλλά και οι καλοί μαθητές που υπό το διπλό βάρος της απόδοσης και της διαρκούς ικανοποίησης του γονιού δεν αυτονομούνται ποτέ, δεν αναπτύσσουν προσωπικό κίνητρο για μάθηση και τελικά φτάνουν στις τελευταίες τάξεις της εκπαίδευσης έχοντας ανάγκη όχι μόνο τον γονιό – δάσκαλο αλλά και τον γονιό – ελεγκτή. 

Με τη συνεργασία της παιδοψυχολόγου Ιωάννας Κατσίκα.