Από την πρώτη εβδομάδα της πρώτης δημοτικού αρχίζουν ένα σωρό υποχρεώσεις για το παιδάκι μας. Πρέπει να πειθαρχήσει στους χρονικούς και λειτουργικούς κανόνες της δεύτερης –μετά την οικογένειά του– μικρής κοινωνίας, στην οποία καλείται να ενταχθεί για να λάβει τα πρώτα γνωστικά και συμπεριφοριστικά εφόδια για το μακρό, υπόλοιπο της ζωής του. Εμείς οι γονείς χρειάζεται να σεβαστούμε την προσωπικότητα του παιδιού μας, να το στηρίξουμε σε αυτήν τη μεταβατική περίοδο της ζωής του αλλά και να το παρατηρούμε για να αφουγκραστούμε μικρά και μεγαλύτερα προβλήματα στη συμπεριφορά του τα οποία, ενδεχομένως, χτυπούν το καμπανάκι: «Προσοχή, κάτι κρύβεται εδώ!». Μπορεί να δυσκολεύεται υπερβολικά με το μολύβι, να μη θυμάται ποτέ πόσων χρόνων είναι, να μπερδεύει γράμματα και λέξεις, να περπατά παράξενα, να τσακώνεται συνεχώς. Μπορεί όλα αυτά να είναι παροδικά, ίσως όμως και να προειδοποιούν για μια μαθησιακή δυσκολία.
Μαθησιακές δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος ο οποίος αναφέρεται σε μια ετερογενή ομάδα διαταραχών που έχουν σχέση με την εκμάθηση και τη χρήση του λόγου, της γραφής, της λογικής σκέψης και των μαθηματικών ικανοτήτων. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς και υποστηρίζεται ότι οφείλονται σε δυσλειτουργία του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Συχνά μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να υπάρχουν ταυτόχρονα και σε άλλες συνθήκες ανεπάρκειας, π.χ. νοητική καθυστέρηση, κοινωνική ή συναισθηματική διαταραχή. Μπορεί επίσης να συνυπάρχουν και με περιβαλλοντικού τύπου προβλήματα, όπως π.χ. πολιτισμική αποστέρηση, ακατάλληλη ή ανεπαρκή διδασκαλία κ.λπ. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι δεν είναι άμεσο αποτέλεσμα των συνθηκών αυτών. Παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη, με πολλές, καμιά φορά ξεχωριστές, ικανότητες και χωρίς έντονα συναισθηματικά προβλήματα ενίοτε δεν έχουν σχολικές επιδόσεις σύστοιχες με τις πνευματικές τους δυνατότητες. Ενδεχομένως να αντιμετωπίζουν μιαν ειδική μαθησιακή δυσκολία και η εκπαίδευσή τους να απαιτεί εξατομικευμένα ψυχοπαιδαγωγικά προγράμματα.

Δυσλεξία

Μια από τις πιο γνωστές ειδικές αδυναμίες εκμάθησης της ανάγνωσης και της γραφής είναι η δυσλεξία. Εμφανίζεται σε παιδιά –κυρίως αγόρια– που, κατά κανόνα, έχουν καλή ή πάνω από τον μέσο όρο νοημοσύνη. Είναι ένα νευρολογικό σύνδρομο κατά 75% κληρονομικό. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, χαρακτηρίζει το 4% του μαθητικού πληθυσμού. Τα αίτια της δυσλεξίας δεν έχουν σαφώς καθοριστεί από τις διάφορες επιστημονικές προσεγγίσεις, που ασχολούνται η κάθε μια από τη δική της πλευρά με το αντικείμενο. Είναι ωστόσο σαφές ότι είναι νευροφυσιολογικής υφής και μπορεί γενικά να περιγραφούν σαν καθυστέρηση ωρίμανσης σε επιμέρους περιοχές του εγκεφάλου ή μη ολοκλήρωση στη δημιουργία του εγκεφαλικού φλοιού. Παρ’ όλα αυτά η αναζήτηση των αιτιών δεν μπορεί, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, να δώσει και μιαν οριστική λύση στο πρόβλημα.
Έτσι η μέχρι τώρα αντιμετώπιση είναι η παιδαγωγική-εκπαιδευτική υποστήριξη. Τα αποτελέσματα της θεραπευτικής υποστήριξης εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Από τον βαθμό έντασης της ειδικής αναγνωστικής δυσκολίας, από την έγκαιρη διαπίστωση και αξιολόγηση του μαθησιακού προβλήματος, από την εφαρμογή κατάλληλου εξατομικευμένου διδακτικού προγράμματος, προσαρμοσμένου στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε παιδιού κ.λπ. Αν αναγνωριστεί έγκαιρα δεν προλαμβάνονται μόνο τα μαθησιακά κενά που ταχύτατα σχηματίζονται, αλλά και –το σημαντικότερο– τα δευτερογενή ψυχολογικά προβλήματα που δημιουργούνται με αρνητικές μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Μερικά από τα συμπτώματα της δυσλεξίας είναι:

• Διαταραχές στην κατεύθυνση στον χώρο/προσανατολισμό
• Διαταραχή στην έννοια του χρόνου
• Δυσκολία στη διάκριση αριστερού-δεξιού
• Δυσκολίες στην αντίληψη εννοιών διαδοχής, σειράς
• Δυσκολία στην αποστήθιση
• Προβλήματα οπτικο-κινητικού συντονισμού, αδεξιότητα
• Πιθανή οπτικο-αντιληπτική λειτουργική ανωμαλία που μπορεί να εκδηλωθεί σαν δυσκολία διάκρισης μορφών και σαν αδυναμία οπτικής μνήμης
• Δυσκολία στην ανάκληση ονομάτων, ορισμών, εννοιών
• Προβλήματα στον προφορικό λόγο του ιδίου τύπου με τον γραπτό
• Δυσκολία στην οργάνωση της καθημερινής τους ζωής
• Πιθανότητα εξαιρετικής ικανότητας σε δραστηριότητες στον χώρο (κατασκευές, computer graphics)

Γράμματα και αριθμοί

Μια ακόμα λειτουργική ανωμαλία είναι η δυσγραφία. Οφείλεται σε βλάβη του οπτικο-κινητικού συντονισμού. Σ’ αυτήν μπορεί να οφείλονται προβλήματα στο γράψιμο, φτωχές κινητικές δεξιότητες, άστατη και αλλοπρόσαλλη ψυχοσύνθεση και αποτυχημένη αντίληψη των γραμμάτων και των λέξεων. Η δυσορθογραφία είναι η ειδική διαταραχή στη μάθηση της ορθογραφίας. Η ορθογραφική ικανότητα βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με την αναγνωστική ικανότητα του ατόμου. Υπάρχουν όμως παιδιά που ενώ έχουν αναπτύξει σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό τις αναγνωστικές δεξιότητες, αδυνατούν να γράψουν ορθογραφημένα. Οι λόγοι μπορεί να είναι ψυχολογικοί, εκπαιδευτικοί, περιβαλλοντικοί, ή γλωσσικοί. Η ανακάλυψη των γενεσιουργών αιτιών δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά η αφετηρία για τη σύνταξη του κατάλληλου παιδαγωγικού προγράμματος παρέμβασης. Η δυσαριθμησία σχετίζεται με δυσκολίες των σχέσεων στον χώρο (π.χ. το παιδί συγχέει τις έννοιες πάνω-κάτω, κοντά-μακριά, αρχή-τέλος και παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες στη συναρμολόγηση των puzzles) και δυσκολίες στην οπτικο-κινητική αντίληψη (π.χ. το παιδί δυσκολεύεται να ομαδοποιήσει αντικείμενα κ.λπ.) Επιπλέον, υπάρχει δυσκολία κατανόησης των αριθμητικών εννοιών «και», «πλην» ή «επί». Δεν μπορεί να υπολογίσει τη διάρκεια μιας δραστηριότητας, δεν μπορεί να ανακαλέσει τις αριθμητικές πράξεις γρήγορα και αυτόματα, συγχέει το «και» με το «επί» ή τις δύο τελείες με τη μία τελεία και παρουσιάζει ανεπάρκεια στην επίλυση προβλημάτων, ιδιαίτερα στις μεγάλες τάξεις.

Επιθετικότητα – Υπερκινητικότητα

Η επιθετικότητα είναι αποτέλεσμα διαφόρων περιβαλλοντικών επιδράσεων, των εμπειριών και των βιωμάτων του ατόμου, είναι αποτέλεσμα μάθησης και προκαλείται από ενδογενή αίτια, από κληροδοτημένα «ένστικτα». Είναι αναγκαίο να γίνεται από γονείς και εκπαιδευτικούς η διάκριση μεταξύ εχθρικής επιθετικότητας (αρρωστημένη επιθετικότητα) και συντελεστικής επιθετικότητας (υγιής, αυτο-επιβεβαίωση). Το υπερκινητικό σύνδρομo είναι ένα φαινόμενο βιο-ψυχοκοινωνικό, που έχει τρεις συνιστώσες: βιολογικές, ψυχολογικές (ενδοψυχικές συγκρούσεις του παιδιού με συνέπεια τη χαμηλή αυτοεκτίμηση και την πιθανότητα να οδηγηθεί σε κατάθλιψη) και κοινωνικές (αφορούν κυρίως την οικογένεια και το σχολείο). Αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς είναι πάρα πολύ έκδηλο τον πρώτο χρόνο φοίτησης του παιδιού στο σχολείο και εμφανίζεται σε ποσοστό 1% έως 2% των παιδιών.
Ένα υπερκινητικό παιδί είναι ανήσυχο με έντονη, άσκοπη και αποδιοργανωμένη δραστηριότητα. Αντιδρά έντονα στο παραμικρό ερέθισμα, είναι παρορμητικό. Ενοχλεί τα άλλα παιδιά. Δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει ό,τι αρχίζει. Ακόμη και όταν κάθεται, ένα μέρος του σώματός του το κινεί συνεχώς. Είναι απρόσεκτο. Η διάθεσή του αλλάζει γρήγορα και πολύ έντονα, εμφανίζει εκρήξεις οργής, εκρηκτική και απρόβλεπτη συμπεριφορά.
Για να αντιμετωπιστούν όλες αυτές οι μαθησιακές δυσκολίες απαιτείται συνεργασία των γονιών, του παιδιού, του δασκάλου ή τρίτου παρατηρητή. Εξετάζουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παρουσιάζεται η προβληματική συμπεριφορά, τη συχνότητα και τη διάρκεια εμφάνισής της, τα αποτελέσματα και τις συνέπειές της, καθώς και πώς έπρεπε να συμπεριφερθεί το παιδί και πώς συμπεριφέρθηκε. Αξιοποιούμε τις πληροφορίες για τη συμπεριφορά του παιδιού στο σπίτι καθώς και την υγεία του. Εν συνεχεία αναζητούμε τους κατάλληλους ενισχυτές, συζητάμε με το παιδί μας για τις προϋποθέσεις που θα το βοηθήσουν στην επίτευξη των στόχων, αποφασίζουμε μαζί του για την ανάμειξη ή όχι τρίτων στο πρόγραμμα και καταλήγουμε σε έναν τρόπο καταγραφής της προόδου και της ανταμοιβής του.

Συμπτώματα- Ενδείξεις πως ένα παιδί αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες:

• Δεν γνωρίζει την ηλικία του
• Είναι αργό και αδέξιο όταν προσπαθεί να φορέσει τα ρούχα του
• Δυσκολεύεται να κουμπωθεί
• Φορά ανάποδα τα παπούτσια του
• Είναι αδέξιο στην κίνηση – παραπατάει, σκοντάφτει
• Κρατάει περίεργα το μολύβι, δυσκολεύεται να το χειριστεί, το πιέζει με δύναμη
• Δεν μπορεί να μείνει στο περίγραμμα όταν χρωματίζει μια εικόνα
• Δυσκολεύεται όταν χρησιμοποιεί ψαλίδι
• Αντιστρέφει γράμματα, σχήματα ή αριθμούς όταν γράφει ή αντιγράφει
• Δυσκολεύεται να προφέρει όλους τους ήχους: π.χ. λ αντί ρ, ζ αντί δ κ.λπ.
• Μπερδεύει τη σειρά των λέξεων σε μια πρόταση
• Δεν έχει ευχέρεια λόγου
• Δυσκολεύεται να βάλει σε σειρά τις σκέψεις του όταν περιγράφει ή συζητάει κάποιο θέμα
• Ξεχνά μια εντολή ή ένα μήνυμα και αναγκάζεται να ξαναρωτήσει
• Δεν μπορεί να γράψει σωστά το όνομά του από μνήμης
• Δυσκολεύεται να θυμηθεί ποιήματα, στίχους
• Δεν μπορεί να μετρήσει ως το 5 (τα μικρά παιδιά) ή ως το 10-20 (τα μεγαλύτερα)
• Αφαιρείται
• Βάζει εύκολα τα κλάματα
• Δυσκολεύεται να καθίσει ήσυχο για πολλή ώρα