Η Αυστραλέζα Sara MacDonald, μητέρα 4 κοριτσιών και οπαδός του unschooling, δηλαδή του να μην πηγαίνουν τα παιδιά στο σχολείο, αλλά να διδάσκονται με εναλλακτικούς τρόπους, έγραψε στο blog της τους προβληματισμούς της σχετικά με την υποχρεωτική εκπαίδευση. Αν και τα όσα υποστηρίζει απέχουν πολύ από την ελληνική πραγματικότητα, αξίζει να τα διαβάσουμε και να σκεφτούμε λίγο πάνω σε όσα θεωρούμε κατεστημένα.

Εάν έκανα στους περισσότερους ανθρώπους αυτή την ερώτηση, νομίζω ότι οι πρώτες απαντήσεις τους θα ήταν «Ναι, φυσικά! Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση!» Μας το λένε όλα αυτά τα χρόνια – «Η εκπαίδευση μπορεί να αλλάξει τον κόσμο!», «Είναι ευθύνη των γονέων να φροντίσουν τα παιδιά τους να αποκτήσουν καλή εκπαίδευση». Η σχολική φοίτηση είναι υποχρεωτική εδώ που ζω από την ηλικία των 6,5 ετών, είτε πρόκειται για το κλασσικό σχολείο είτε για κατ΄οίκον διδασκαλία. Τι είναι όμως η «εκπαίδευση»; Και έχουμε το δικαίωμα να τη δώσουμε σε όλους ανεξάρτητα από το αν τη θέλουν ή όχι;

Μια μορφή εκπαίδευσης (ή τι διδάσκεται στο σχολείο) είναι αρκετά καλά καθορισμένη. Μπορούμε να δούμε το πρόγραμμα σπουδών ηλεκτρονικά οποιαδήποτε στιγμή θέλουμε. Προβλέπεται σαφώς για εμάς, τι πρέπει να μάθει το παιδί κάθε χρόνο. Φαίνεται ότι η εκπαίδευση είναι η πλήρωση ενός παιδιού με ένα προκαθορισμένο σύνολο γνώσεων. Αλλά υπάρχει πραγματικά μόνο ένας τύπος εκπαίδευσης; Και είναι η ίδια για κάθε παιδί; Και ποιος αποφασίζει τι είναι αρκετά σημαντικό να συμπεριλάβει; Ποιος αποφασίζει ποια πράγματα είναι πιο σημαντικά από άλλα; Ανατρέχοντας στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος του επικεντρώνεται γύρω από την «ακαδημαϊκή μόρφωση». Λαμβάνουμε την σαφή εντύπωση ότι πράγματα όπως η ανάγνωση, η γραφή και τα μαθηματικά είναι πιο σημαντικά από τις τέχνες. Αλλά τι γίνεται αν είστε καλλιτέχνης ή χορευτής; Σίγουρα μια προσέγγιση «ένα μέγεθος που ταιριάζει σε όλους» είναι πολύ περιοριστική. Βεβαίως, η «επιτυχημένη μόρφωση» σημαίνει κάτι διαφορετικό για κάθε άτομο, ανάλογα με τις δυνατότητες του , τις ιδιαίτερες κλίσεις τους, τα ενδιαφέροντά του και τι σχεδιάζει να κάνει στη ζωή του.

Αυτό με φέρνει στο σημείο να σκεφτώ… Έχει κάποιος το δικαίωμα να υπαγορεύει σε κάποιον άλλο τι πρέπει να μάθει; Πώς θα πρέπει να ξοδέψει τα χρόνια της ζωής του; Ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που θα πρέπει να γνωρίζουν; Είναι γενικά αποδεκτό ότι ναι, έχουμε αυτό το δικαίωμα. Αλλά αν βγείτε εκτός του πλαισίου των κοινωνικών πρότυπων για μια στιγμή και σκεφτείτε πραγματικά, όλα αρχίζουν να φαίνονται λίγο … παράλογα. Ή μήπως μόνο για μένα;

Ας πούμε ότι μιλάμε για ενήλικες για ένα λεπτό, όχι για παιδιά. Για παράδειγμα, δεν γνωρίζω πολλά για τη γεωγραφία. Ο σύζυγός μου μου έχει πει χιλιάδες φορές, που βρίσκονται ορισμένες χώρες, αλλά τις ξεχνώ σχεδόν αμέσως. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου. Δεν είναι κάτι που πρέπει να ξέρω αυτή τη στιγμή. Αν προκύψει κάτι σχετικό μελλοντικά, δεν αμφιβάλλω για την ικανότητά μου να μαθαίνω ό, τι χρειάζομαι για να μάθω (υπάρχει αυτό το χρήσιμο εργαλείο που ονομάζεται Google). Τι γίνεται αν κάποιος μου είπε ότι η εκμάθηση της γεωγραφίας είναι πολύ σημαντική και πρέπει να την παρακολουθήσω. Ότι θα έπρεπε να περάσω μία ώρα την ημέρα μελετώντας γεωγραφία για το επόμενο έτος. Πιθανώς θα τους ξαπόστελνα… Έχω το δικαίωμα να αποφασίσω τι με ενδιαφέρει, τι είναι σχετικό με μένα και πως ξοδεύω το χρόνο μου. Δεν θα έπρεπε τα παιδιά να έχουν το ίδιο δικαίωμα;

«Μα τα παιδιά δεν είναι σε θέση να πάρουν αποφάσεις για την εκπαίδευσή τους!» Ακούω τις αντιρρήσεις. Τι συμβαίνει όμως αν όντως είναι; Ακριβώς επειδή το «φυσιολογικό» που πρέπει να κάνουμε είναι να δώσουμε στα παιδιά μια ευρεία και ρηχή εκπαίδευση σε όλα ελπίζοντας ότι αυτό θα τα καταστήσει ικανά να είναι σε θέση να επιλέξουν ένα μονοπάτι όταν «μεγαλώσουν», δεν σημαίνει ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος, ο ενδεδειγμένος ή ο καλύτερος τρόπος. Είναι ο ευκολότερος τρόπος να «εκπαιδευτεί» ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων κάθε φορά, ίσως. Αλλά το εύκολο δεν είναι πάντα το καλύτερο. Υπάρχουν πολλά παιδιά σε όλο τον κόσμο που αυτή τη στιγμή αυτοδιευθύνουν με επιτυχία τη δική τους εκπαίδευση. Έχω τέσσερα από αυτά στο σπίτι μου. Υπάρχουν πολλοί (διαδικτυακοί) λογαριασμοί παιδιών που έχουν μεγαλώσει μέσω αυτοκατευθυνόμενης βιωματικής μάθησης και μαθαίνουν αυτά που τα ενδιαφέρουν. Πιστεύω πραγματικά ότι η εκπαίδευση δεν σημαίνει γνώση κάποιων γεγονότων και στοιχείων, όσο πως να γνωρίζουμε τον τρόπο να μάθουμε. Όταν γνωρίζετε πώς να μαθαίνετε (κάτι που διαθέτουμε εκ γενετής), υποστηρίζεστε στη μάθηση σας και είστε διαρκώς περίεργοι και παρακινημένοι, μπορείτε να μάθετε απολύτως οτιδήποτε θέτετε στο αντιληπτικό σας πεδίο. Και αν υπάρχουν πράγματα που δεν σας ενδιαφέρουν τώρα, έχει σημασία αν δεν τα μάθετε αυτή τη στιγμή; Ακριβώς όπως ένας ενήλικας μαθαίνει νέα πράγματα καθώς γίνονται συναφή και αναγκαία στη ζωή του, έτσι μπορεί και ένα παιδί. Χρόνος αφιερωμένος σε κάτι που δεν έχει άμεσο νόημα σε εσάς δεν φαίνεται ως άσκοπα σπαταλημένος.

.

Εάν η «εκπαίδευση» δεν είναι κάτι που πρέπει να τυποποιηθεί, αν είναι διαφορετική για κάθε παιδί και αν τα παιδιά είναι στην πραγματικότητα ικανά να καθοδηγήσουν την εκπαίδευσή τους, τότε δεν πρέπει να τους δοθεί αυτό το δικαίωμα; Πώς γίνεται να μην μπορούν να έχουν τον ηγετικό ρόλο σε κάτι τόσο σημαντικό όσο η δική τους εκπαίδευση; Εάν δεν μπορείτε να έχετε τον έλεγχο του νου σας, αυτό που μαθαίνετε, αυτό που σας ενδιαφέρει και σας αφορά προσωπικά, τότε σε τι μπορείτε να έχετε έλεγχο; Γιατί βλέπουμε την εκπαίδευση ως κάτι που πρέπει να κάνουμε για τα παιδιά, αντί για κάτι που ο καθένας επιτελεί για τον εαυτό του; Οι άνθρωποι θέλουν να μάθουν, δεν θα μπορούσατε να τους σταματήσετε να μάθουν ακόμα κι αν προσπαθούσατε. Δεν είναι κάτι που πρέπει να εξαναγκάσουμε ή να υπαγορεύσουμε.

Τώρα αυτό δεν σημαίνει ότι λέμε απλά «εντάξει παιδιά, βγάλτε τα πέρα μόνοι σας και εκπαιδευτείτε!». Φυσικά χρειάζονται τη βοήθεια και την καθοδήγησή μας, όπως συμβαίνει με πολλά άλλα πράγματα. Μπορούμε να τα εμπιστευθούμε και να τα αφήσουμε να διαβούν στο δρόμο χωρίς να επιβαλλόμαστε. Μπορούμε να τα σεβόμαστε εμψυχώνοντας και να διευκολύνουμε την μαθησή τους αντί να τα επιθεωρούμε. Αντί η μόρφωση να είναι κάτι που δίνετε σε ένα παιδί, μπορεί να είναι κάτι που το παιδί επιτελεί μόνο του με τη βοήθεια και την καθοδήγηση των άλλων. Μπορούμε να τους δώσουμε την ελευθερία να μάθουν για οτιδήποτε θελήσουν να γνωρίσουν, στον δικό τους χρόνο και ρυθμό.

Έχω φτάσει να πιστεύω ότι ίσως το να επιμένουμε παιδιά ηλικίας από 5 έως 16 ετών να περνούν το μεγαλύτερο μέρος των ωραρίων τους κατά τη διάρκεια της εβδομάδας σε ενηλικοκεντρική μάθηση, δεν είναι κάτι που έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε. Αρκετή από την παιδική ηλικία και την παιδική ζωή αποφασίζεται και εξαρτάται από κάποιον άλλον. Εγώ δεν αισθάνομαι άνετα με αυτό. Εσείς;