Έφτασε, λένε, καμαρωτή από την αμερικανική ήπειρο και εγκαταστάθηκε στο γιορτινό χριστουγεννιάτικο τραπέζι της γηραιάς Ευρώπης. Η γαλοπούλα, γεμιστή ή όχι, έχει πλέον εκθρονίσει ουκ ολίγα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα πιάτα για να γίνει το γαστρονομικό σύμβολο της μεγαλύτερης γιορτής της χριστιανοσύνης σε Δύση και Ανατολή. Ας υπενθυμίσουμε ότι στη χώρα μας το γουρουνόπουλο είχε την τιμητική του και ας ελπίσουμε ότι οι εχέφρονες θα συνεχίσουν να το τιμούν! Ας δούμε, πάντως, την ιστορία της γαλοπούλας.
Ολίγα γενεαλογικά
Φαίνεται πως η γαλοπούλα ήταν το πρώτο πτηνό που εξημερώθηκε στη Μεσοαμερική* μεταξύ 300 και 100 π.Χ. από τους Μάγια της προκλασικής περιόδου. Στο Μεξικό, όπου μέχρι σήμερα διατηρεί περίοπτη θέση στην τοπική γαστρονομία, ακούει στο όνομα guajolote. Οι Ευρωπαίοι κάνουν την πρώτη γνωριμία τους με το εν λόγω πτηνό όταν οι Ισπανοί κονκισταδόρες (κατακτητές) επιστρέφουν στην Ευρώπη φέρνοντας μαζί τους τις ινδικές κότες ή ινδικά κοκόρια όπως τα έλεγαν. Το 1500 οι Ιησουίτες ιεραπόστολοι που επιστρέφουν από τις Ινδίες (όπως νόμιζαν) στην Ευρώπη συμβάλλουν και εκείνοι εν πολλοίς στην άφιξη του εξωτικού πουλερικού, το οποίο υιοθετείται πολύ γρήγορα παρά την υπάρχουσα νεοφοβία (ο φόβος του καινούργιου)απέναντι στα εδώδιμα του Νέου Κόσμου, όπως το καλαμπόκι, το κακάο, η τομάτα, η πατάτα κ.ά… Ο πατέρας της γαλλικής αγρονομίας Olivier de Serres (1539 -1619), στην πραγματεία του για την αγροκτηνοτροφία, κάνει λόγο για τα σκουξίματα της γαλοπούλας (piaulement des dindes ), το όνομα της οποίας δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά Εξ Ινδιών! Εντυπωσιακό πτηνό, η δύστυχη γαλοπούλα δεν είναι μόνο το «κόσμημα» του εορταστικού τραπεζιού μας αλλά και πρόσωπο παραμυθιών: Την ώρα που γινόταν ο γάμος έκανε την εμφάνισή της και η Νεράιδα της ερήμου με δύο ινδικά κοκόρια (διάβαζε γαλοπούλες), τα οποία τραβούσαν ένα μεγάλο κουτί, και απαίτησε το χέρι της Πεντάμορφης για τον κίτρινο Νάνο. Η πολύ γνωστή παραμυθού του 17ου αιώνα Marie-Catherine d’Aulnoy (1650-1705) βάζει τις δύστυχες γαλοπούλες στην υπηρεσία της κακιάς νεράιδας! Να μιλήσει κανείς για κακότυχο πτηνό ή για παρεξήγηση από το ευρωπαϊκό κοινό;
Η ευρωπαϊκή σταδιοδρομία
Τα πιο παλιά σκελετικά απομεινάρια γαλοπούλας στην Ευρώπη χρονολογούνται στον 16ο αιώνα, πράγμα που σημαίνει πως ήταν ήδη στα τραπέζια μας. Ο Ραμπελέ στον Γαργαντούα του (1534) αναφέρεται σε «εξ Ινδιών πουλάδες» ενώ ξέρουμε ότι η Μαργαρίτα της Ναβάρα μεγάλωνε γαλοπούλες στο παλάτι της (στο αυστηρό μεσαιωνικό château d’Alençon). Γνωρίζουμε επίσης, από χρονικογράφους της εποχής, ότι σε ένα επίσημο γεύμα που παρατέθηκε προς τιμήν της Αικατερίνης των Μεδίκων το 1549 στο Παρίσι, σερβιρίστηκαν, ούτε λίγο ούτε πολύ, εβδομήντα γαλοπούλες! Στα 1555 ο Γάλλος φυσιοδίφης Pierre Belon, που τυχαίνει να είναι και ένας από τους πρώτους περιηγητές Ελλάδας, Αιγύπτου, Παλαιστίνης και Μικράς Ασίας, γράφει για τη γαλοπούλα ότι είναι «από τους συνήθεις κατοίκους των αγρών» ενώ ο γιατρός και φυσιοδίφης CharlesEstienne περιγράφει τη γαλοπούλα σαν πτηνό βρόμικο και καθόλου ευχάριστο για το βλέμμα, αλλά με πεντανόστιμο και «φίνο κρέας». Για πολλά χρόνια η γαλοπούλα ήταν προνόμιο των αριστοκρατικών τραπεζιών και σερβιριζόταν παραγεμισμένη με μικρότερα πουλερικά (περιστέρια για παράδειγμα) και αρωματισμένη με το μαύρο πανάκριβο μανιτάρι, τη γνωστή μας τρούφα. Στην πραγματικότητα, οι μεγάλοι Γάλλοι μάγειρες αντιλήφθηκαν πολύ γρήγορα το κάπως «άχρωμο» γευστικά κρέας της καθώς και το μέγεθός της που προσφερόταν και άρχισαν να κάνουν τις πιο απίθανες συνθέσεις για γέμιση γράφοντας έτσι μια ιστορία που ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Στον 19ο αιώνα, με την άνοδο της αστικής τάξης, το «τελετουργικό» της γεμιστής γαλοπούλας γίνεται πλέον χριστουγεννιάτικος θεσμός σημαίνοντας έτσι τον δεύτερο γαστρονομικό θρίαμβο της εξ Ινδιών πουλάδας. Άλλοι το βράδυ (στη Δυτική Ευρώπη μετά τη λειτουργία του μεσονυκτίου) και άλλοι ανήμερα (στα καθ’ ημάς) περιμένουν με αγωνία να βγει από τον φούρνο το ευτραφές πτηνό και να ικανοποιήσουν τις αισθήσεις τους γεύση, όσφρηση και, γιατί όχι, όραση; Μετά τη σαρανταήμερη νηστεία για την οποία θα μπορούσαμε να πούμε «μια φορά κι έναν καιρό…» Σε αντίθεση με το γουρουνόπουλο, που οι πραγματικοί καλοφαγάδες ξέρουν να εκτιμούν, η γαλοπούλα των ιησουιτών δίνει στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι έναν χαρακτήρα πολύ πιο αστικό από το «χωριάτικο» παμφάγο. O tempora, o mores!
Γαλοπούλα, η ελληνική
Επειδή ως Έλληνες έχουμε μια ακαταμάχητη θέληση να παρουσιάζουμε τα πάντα ως ελληνικά (αλίμονο κι αν δεν ήταν!) αποφασίσαμε ότι και η γαλοπούλα έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και στραφήκαμε στη μυθολογία για να κολάσουμε την καταγωγή της. Το συμπαθές χριστουγεννιάτικο όρνεο ανήκει στην οικογένεια των Μελεαγριδών ή, για να είμαστε πιο σαφείς, ο Λιναίος ονομάζει, το 1758, Meleagris gallopavo την άγρια γαλοπούλα ενώ ο Cuvier, το 1820, βαφτίζει τη γαλοπούλα, η οποία ζει στη χερσόνησο Γιουκατάν Meleagris ocellata (Μελεαγρίς η οσελοτωτή). Στην ελληνική μυθολογία,για να επανέλθουμε στα δικά μας, με το όνομα Μελεαγρίδες ονομάζονταν οι αδελφές του Καλυδώνιου ήρωα Μελεάγρου, οι θυγατέρες του βασιλιά της Καλυδώνας Οινέως και της Αλθαίας. Τα ονόματά τους ήταν Γόργη, Δηιάνειρα, Ευρυμήδη και Μελανίππη. Μετά τον άδικο χαμό του αδελφού τους, οι Μελεαγρίδες, θρηνώντας τον θάνατο του τελευταίου, συνεχώς και αδιαλείπτως, συγκίνησαν στο έπακρο τους ολύμπιους θεούς, οι οποίοι αποφάσισαν να τις μεταμορφώσουν σε πουλιά, στους γνωστούς μας ινδιάνους ή γαλοπούλες. Και ως πουλερικά, όμως, οι δύστυχες κόρες δεν έπαψαν ούτε στιγμή να σκούζουν! Μια άλλη πάλι εκδοχή τις θέλει μεταμορφωμένες από την Αρτέμιδα σε Μελεαγρίδες όρνιθες (τις γνωστές μας, με άλλα λόγια, φραγκόκοτες). Στη συνέχεια, η θεά τις απέστειλε στη Λέρο ή κατ’ άλλους στις Ινδίες απ’ όπου και έρχονταν, από καιρού εις καιρόν, για να θρηνήσουν πάνω από το μνήμα του αδελφού τους. Να θυμίσουμε ότι η θεά είχε βάλει κι εκείνη το χεράκι της για να χαθεί ο Μελέαγρος επειδή είχε δυσαρεστηθεί από κάποιες συμπεριφορές. Εδώ που τα λέμε, η Άρτεμις δεν είχε και τον καλύτερο χαρακτήρα του Ολύμπου! Σύμφωνα με τον Νίκανδρο (γραμματικός του 2ου αιώνα), μετά από παράκληση του θεού Διονύσου, δύο από αυτές, η Γόργη και η Δηιάνειρα, ή απέφυγαν τη μεταμόρφωση ή κατάφεραν την απορνέωση, οπότε και επανέκτησαν την ανθρώπινη μορφή τους, οι δύο άλλες ήταν εκείνες που παρέμειναν πτηνά και μεταφέρθηκαν από τη θεά στη νήσο Λέρο.
Όπως και να έχει το πράγμα, Ελληνίδα ή Αμερικάνα, η γαλοπούλα και η γέμισή της είναι και θα παραμείνει η «ντίβα» του εορταστικού γεύματος. Όσο για την Ελληνίδα φραγκόκοτα (συζητείται η ελληνικότητά της), επιτρέψτε μου να σας αποκαλύψω πως είναι πολύ πιο νόστιμη από τη γαλοπούλα. Ό,τι και να φάτε όμως… καλά Χριστούγεννα.
* Ο όρος Μεσοαμερική πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον ανθρωπολόγο Πολ Κίρκοφ το 1943 και αναφέρεται στους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην περιοχή όπου βρίσκονται σήμερα το Μεξικό, το Μπελίσε, η Γουατεμάλα, το Ελ Σαλβαδόρ, και το δυτικό τμήμα της Ονδούρας.
