Ο Σουηδός βοτανολόγος Κάρολος Λινναίος ήταν, όπως γνωρίζουμε, αυτός που έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης ταξινομίας, της επίσημης, δηλαδή, μεθόδου της ονοματοδοσίας των ειδών. Πόσοι όμως από μας ξέρουμε ότι το πρώτο επίσημο όνομα που έδωσε ο μεγάλος αυτός επιστήμονας σε ένα από τα πιο αγαπημένα μας φρούτα, την μπανάνα, ήταν εκείνο της Μούσας;

Με τη Μούσα αυτή που είναι, εν τέλει, πολύ πιο σπουδαία απ’ ό,τι φανταζόμαστε θα ασχοληθούμε σήμερα, ελπίζοντας πως έτσι θα συμβάλουμε στο να αγαπηθεί ακόμη περισσότερο, γιατί πραγματικά το αξίζει! Από πού μας έρχεται λοιπόν ο καρπός που επέμεναν να μας ταΐζουν οι μαμάδες μας όταν ήμασταν παιδιά γιατί ήξεραν πως ήταν πολύ δυναμωτικός; Η απάντηση είναι απλή και περίπλοκη συνάμα: από την Ασία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορούμε πράγματι να αποφασίσουμε με ακρίβεια για την προέλευσή της, καθότι η γεωγραφική ζώνη της ανάπτυξής της είναι τεράστια. Τα παλαιότερα ίχνη παραγωγής του ιδιαίτερου αυτού καρπού −το βρώσιμο είδος− εντοπίζονται, σύμφωνα με τους μελετητές, στη Μαλαισία και στη Νέα Γουινέα εδώ και επτά χιλιάδες χρόνια!

Μεγαλέξανδρος και Μάρκο Πόλο

Για την μπανάνα κάνουν λόγο βουδιστικά κείμενα γύρω στο 600 π.Χ., ενώ σύμφωνα με την παράδοση ο πρώτος Ευρωπαίος που δοκίμασε την μπανάνα ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος. Πειστικότερη είναι όμως η άποψη που θεωρεί τον Μάρκο Πόλο ως τον πρώτο Ευρωπαίο «μπανανοφάγο». Δοκίμασε τον νοστιμότατο καρπό κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Κίνα. Η μπανάνα καταναλώνεται ως φρούτο αλλά και μαγειρεύεται ως λαχανικό· εξαρτάται φυσικά από τις ποικιλίες της που είναι, έστω και αν ο κοινός καταναλωτής το αγνοεί, αναρίθμητες. Η πανταχού παρούσα μπανάνα είναι η κλασική κίτρινη και γλυκιά Cavendish που ξέρουμε όλοι μας. Λιγότερο γνωστές είναι  οι καφετί-κόκκινες κουβανέζικες που προέρχονται από τον Ισημερινό, οι αρωματικές Λακτάταν από τις Φιλιππίνες ή οι Μανσάνο και Μπούρο που αφήνουν μια επίγευση μήλου και λεμονιού αντιστοίχως, αλλά και οι μπανάνες της Μεσσηνίας και της Κρήτης, εύγευστες και αρωματικές, αλλά μικρές το δέμας! Το φυτό της μπανάνας, που μπορεί να φτάσει μέχρι τα εννέα μέτρα, δεν είναι δέντρο: ο «ψευδοκορμός» του σχηματίζεται, απλά, από τους μίσχους των τεράστιων φύλλων του φυτού που έχουν μήκος περίπου 4 μέτρα και πλάτος 1. Μια φλούδα από το μυστήριο αυτό φρούτο ή λαχανικό βρέθηκε προσφάτως από ερευνητές στις όχθες του Τάμεση, στο Λονδίνο. Η μπανανόφλουδα αυτή που ήταν εξαιρετικά διατηρημένη −καθότι θαμμένη μέσα στη λάσπη− χρονολογήθηκε γύρω στον 16ο αιώνα. Όσο λοιπόν κι αν φαίνεται παράξενο, η μπανάνα, παρά το low-profile το οποίο επιδεικνύει, είναι μια «Μεγάλη κυρία» που η παρουσία της δεν περιορίζεται μόνο στο τραπέζι μας, αλλά έχει περίοπτη θέση στην ιστορία του πολιτισμού μας.

Δέντρο του παραδείσου και δέντρο της σοφίας

Ο Λινναίος έδωσε, όπως είπαμε, στην μπανάνα το επίσημο όνομά της: Musasapientium (δέντρο της σοφίας για την κίτρινη-φρούτο) και Musaparadisiaca (δέντρο του παραδείσου για την πράσινη-λαχανικό). Το φυτό είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία των θρησκειών και την πρώτη αναφορά τη συναντούμε σε βουδιστικά κείμενα του 600 π.Χ. ενώ στο Κοράνι περιγράφεται ως ο απαγορευμένος καρπός του οποίου «η εποχή δεν τελειώνει και η παραγωγή του δεν σταματά ποτέ». Πράγματι, η ανθοφορία αρχίζει κατά τον έβδομο μήνα της ζωής του φυτού ενώ τα φρούτα χρειάζονται τέσσερις μήνες για να ωριμάσουν. Μετά τον κύκλο αυτόν ζωής το φυτό πεθαίνει, αλλά από τα υπόγεια ριζώματά του δημιουργούνται νέες μπανανιές. Αν το Κοράνι ερμηνεύει τη φυσική αυτήν συμπεριφορά του φυτού ως «ασταμάτητη παραγωγή», οι βουδιστές έχουν μια τελείως διαφορετική ερμηνεία. Η φιλοσοφική αντίληψή τους θέλει το εν λόγω φυτό σύμβολο του εφήμερου και του ασταθούς των πραγμάτων, χωρίς αυτό να εμποδίζει ορισμένους να το ταυτίζουν με το ιερό δέντρο κάτω από το οποίο κάθισε ο Βούδας για να στοχαστεί. Όσο για τους ινδουιστές, θα πρέπει να πούμε ότι η μπανάνα βρίσκεται σε περίοπτη θέση στα θρησκευτικά τελετουργικά τους γιατί θεωρείται μετεμψύχωση της θεάς του πλούτου, της αφθονίας, της ομορφιάς και της σοφίας, της Lakshmi. Τα ιερά αλλά και τα μυθολογικά κείμενα των ινδουιστών (Veda και Purana αντιστοίχως) βρίθουν αναφορών. Εξαίρεση δεν θα μπορούσε, φυσικά, να αποτελέσει ούτε ο ιουδαιοχριστιανισμός, μια που κάμποσοι από τους μελετητές της Παλαιάς Διαθήκης ισχυρίζονται ότι το φύλλο της συκής με το οποίο προσπάθησαν να κρύψουν τη γύμνια τους οι εκδιωχθέντες από τον παράδεισο πρωτόπλαστοι δεν ήταν από συκιά αλλά από μπανανιά! Διόλου απίθανο, γιατί την μπανάνα την έλεγαν επίσης και σύκο. Ακόμη και σήμερα υπάρχει μια ποικιλία ιδιαιτέρως γλυκιά, η λεγόμενη μπανάνα-σύκο, που χρησιμοποιείται, ως επί το πλείστον, στη ζαχαροπλαστική. Όπως και να ’χει το πράγμα, πιο εύκολα καλύπτει κανείς τη γύμνια του με ένα φύλλο μπανάνας παρά με ένα φύλλο συκής!

Σε ρυθμό τσάρλεστον

Πέραν της έντονης παρουσίας της στις θρησκευτικές παραδόσεις, η μπανάνα είναι καρπός που έχει τη θέση της και στην κοσμική συλλογική συνείδηση και φαντασία. Είναι, εν πρώτοις, συνδεδεμένη με την αποικιοκρατία, σύμβολο −δυστυχώς και παρά τη γλύκα της− του ρατσισμού αλλά και των τραγικών ολισθημάτων. Ο Tony Mardaye, ποιητής από τις Αντίλλες, γράφει για την μπανάνα: Στην αποικιοκρατική ή δυτική σκέψη, η μπανάνα είναι συνδεδεμένη με τις ζωγραφικές αναπαραστάσεις του μαύρου, του νέγρου δηλαδή που ζει στην Αφρική, στις Αντίλλες […] Η λαοπρόβλητη όμως φυσιογνωμία της μπανάνας καταφέρνει να ξεπεράσει τη θλίψη της αποικιοκρατίας και να γίνει φαλλικό σύμβολο χάρη στην ντίβα της λατινοαμερικανικής μουσικής κομεντί Κάρμεν Μιράντα που στη δεκαετία του ’30 πόζαρε και χόρευε στολισμένη με μπανάνες και μπανανόφυλλα. Το 1935 η έκφραση togobananas κάνει την εμφάνισή της στην αγγλική γλώσσα και σημαίνει, ούτε λίγο ούτε πολύ, έχω τρελαθεί λίγο, το παίζω τρελός… Οι φλεγματικοί Εγγλέζοι, κατά έναν περίεργο τρόπο, αντιμετωπίζουν την μπανάνα, κυρίως μεταξύ 1920 και 1950, ως αντικείμενο γέλιου, ενώ ο Τσάρλι Τσάπλιν σε πολλές από τις ταινίες του αλλά και στο θέατρο καταφεύγει στο «πάτημα της μπανανόφλουδας». Η καλλιτέχνις, όμως, που θα σφραγίσει ανεξίτηλα την ιστορία του εξωτικού καρπού είναι η ηγερία της Μπελ Επόκ, Ζοζεφίν Μπέικερ, που χορεύει το ξέφρενο τσάρλεστον, άγνωστο μέχρι τότε στους κατοίκους της γηραιάς ηπείρου, φορώντας την περίφημη ζώνη-φουστίτσα από μπανάνες, ενδυμασία στην οποία οι κάτοικοι των τότε γαλλικών αποικιών έδωσαν την ονομασία Oh, la, la, madame! Θα μπορούσε άραγε κανείς να αμφισβητήσει πως η μπανάνα είναι, σήμερα, μια μεγάλη και τρανή madame;